حساسیت نظام اخلاقی قرآن درباره اسوه‌های هدایت و تربیت
استاد حوزه و دانشگاه با بیان این نکته که هدف غایی و واپسینِ نزول قرآن هدایت و تربیت انسان بر اساس اخلاقِ توحیدی است، گفت: در قرآن برای تضمین و تحقق این هدف، شاهدِ دقت، حساسیت و اهتمام شگفتی از سوی خداوند هستیم تا این نظام اخلاقیِ وحیانی بدون هیچ‌گونه کاستی، فزونی، تغییر و تحریفی، به مردمان ابلاغ شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در بیست و یکمین یادداشت خود به خبرگزاری ایکنا از قم در خصوص فرآیند تربیت اخلاقی در قرآن و حساسیت شگفت خداوند در صیانت از فرآیند تحقق این نظام اخلاقی و سخت‌گیری نسبت به تربیت فرستادگان خود، سخن گفت که متن این یادداشت به شرح زیر است:
در دو یادداشت نوزدهم و بیستم، درباره اهمیت الگوها و نقش آنان در فرآیند تربیت اخلاقی نکاتی ذکر شد؛ در این یادداشت، اشارههایی به حساسیت شگفت خداوند نسبت به فرایند تحول اخلاقی و سخت‌گیری فراوان خدا نسبت به فرستادگان و برگزیدگان الهی، خواهیم داشت.
یکی از گامهای اساسی صیانت از فرایند هدایت وحیانی، سخت‌گیری‌های فراوان قرآن نسبت به پیامبران و مبلغان نظام اخلاقِ وحیانی است؛ این حساسیت و سخت‌گیری به دو دلیل اساسی انجام میگرفت:
نخست آن‌که وحی قرآنی بدون هرگونه کاستی و زیادتی در اختیار مردمان قرار گیرد، اهمیت صیانت وحی از تحریف موجب شده است تا در قرآن بارها بر تحریفناپذیری قرآن و لزوم عصمت فرستادگان الهی تأکید شود. در آیه 9 سوره حجر درباره تحریفناپذیری قرآن میخوانیم: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ؛ یقین داشته باشید که ما قرآن را فرو فرستاديم و ما آن را از هرگونه تحریفی نگاه میداریم». در آیه 42 سوره فصلت و در آیه‌های 27 و 28 سوره جن بر صیانت و قرآن از تحریف و تغییر تصریح و تأکید شده است.
دوم آن‌که پیامبران، الگوهای تربیت و اخلاق توحیدی‌اند؛ شایسته و بایسته است که آنان در همه ابعاد وجودی (شناختها، اندیشه، باورها، گرایشها، گفتار و رفتارِ) خود آیینه تمام نمای مکتبِ وحیانی باشند. به همین منظور در قرآن شاهد سخت‌گیری‌های فراوانی نسبت به تربیت فرستادگان الهی هستیم.
نمونههایی از سخت‌گیری‌های خداوند نسبت به پیامبر اکرم (ص)
نمونه اول: در آیه 74 سوره اسراء خداوند خطاب به پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «وَ لَوْ لَا أَن ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدتَّ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْا قَلِيلاً؛ و اگر ما تو در مسیر انجام رسالت، ثابتقدم و استوار نمی‌داشتیم، نزدیک بود اندکی به به‌سوی مشرکان ميل كنى». آیه نشان‌دهنده حساسیت فراوانِ وحی، نسبت به رفتار پیامبران الهی، حتی نسبت گرایشِ قلبی آنان در همسویی با مشرکان است. با دقت در واژگان آیه، درمی‌یابیم، آن حضرت، هرگز قدمی در مسیر خواست آنان برداشته و حتی میل اندکی نیز نسبت آنان ندارد! اما در آیه 75، قرآن با زبانی آکنده از نکوهش و توبیخ، از مجازات سخت پیامبر گرامی اسلام سخن می‌گوید: «إِذًا لَّأَذَقْنَكَ ضِعْفَ الْحَيَوةِ وَ ضِعْفَ الْمَمَاتِ ثّمُ لَا تجَدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيرًا؛ اگر اندکی به‌سوی آنان میل نشان میدادی، ما دوچندان عذاب دنيا و دوچندان عذاب آخرت را به تو می‌چشانديم و هرگز ياورى در برابر ما نمی‌يافتى.»
نمونه دوم: در آیه‌های 43 تا 48 سوره جاثیه، پس از بیان جایگاه رفیع قرآن، در آیه 43، خطاب به آخرین فرستاده خود می‌فرماید: « وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُّمَ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ فَمَا مِنكمُ مِّنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ؛ و اگر او (پیامبر اسلام) برخى گفتارها به درست را به ما نسبت میداد. بدون تردید، او را به تمام قدرت اخذ میکردیم و يا قدرت نبوت را از او سلب میکردیم و بىترديد شاهرگ او را مىبريديم؛ و هيچیک از شما قادر نبود ما را از مجازات بازدارد.»؛ این سختگیریها در شماری دیگر از سورههای قرآن مانند سوره توبه و سوره فتح نیز تکرار شده است.
پس از این سختگیریها است که خداوند در آیه‌های 3 و 4 سوره نجم در توصیف آن حضرت می‌فرماید: «وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الهْوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ يُوحَى؛ و او (در ابلاغ پيامهاى خدا) هرگز از هواى نفس سخن نمی‌گويد. سخنان آن حضرت جز وحي الهی نيست.»
در آیه 31 سوره آل‌عمران میخوانیم: «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُوني يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ؛ ای پیامبر من به مردم بگو: اگر خدا را دوست داريد از من پيروى كنيد تا خدا نيز شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد»؛ در این آیه پیامبر اسلام در جایگاهی است که پیروی از او موجب محبوبیت انسانها نزد خداوند خواهد شد و بخش گناهان را نیز بههمراه دارد.
پیامبر گرامی اسلام درباره تربیت خود می‌فرماید: «ادبنی ربی تأدیباً بالقرآن؛ پروردگارم مرا با قرآن تربیت کرد، تربیتی سخت».
سخت‌گیری در تربیت فرستادگان الهی از ملزومات واگذاردن وظیفه خطیر رسالت و ابلاغ پیام الهی به جهانیان است.
در آیات پرشمار قرآنی، پیامبر گرامی اسلام در کنار خداوند قرارگرفته است، در یازده آیه از آیه‌های قرآن لزوم پیروی از خداوند و رسول خدا بازگو شده است در حالی نام مبارک پیامبر (ص) در کنار نام خدا آمده است؛ مانند آیه 123 سوره آل‌عمران «وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ».
در کاربستهای قرآنی وصف «رحمه للعالمین» تنها برای خداوند و پیامبر گرامی اسلام بهکار رفته است و جز او هیچ‌یک از فرستادگان الهی به این منزلت بار نیافته‌اند، «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ» (انبیاء: 107)؛ زیرا هیچ‌یک از فرستادگان الهی رنج‌های او را متحمل نشدهاند. آن حضرت درباره فراوانی و شدت رنج‌های خود فرموده است: مَا أُوذِی نَبِی مِثْلَ مَا أُوذِیتُ؛ هیچ پیامبری به اندازه‌ی من اذیت نشد.( بحارالانوار مجلسی، ج ۳۹، ص ۵۶)
در آیه ۹۴ سوره حجر به بخشی از سختیهای آن حضرت اشاره‌شده است، در آخرین آیات این سوره خداوند به پیامبر دستور میدهد تا رسالتش آشکار بیان کند و مردم را به‌سوی توحید دعوت کند؛ این دستور در زمانی صادر می‌شود که شرایط فرهنگی و اجتماعی بسیار نامناسب بود؛ خدا این نکته را یادآور می‌شود که ای فرستاده من؛ تو در این راه با تهمت، افترا، تمسخر و... روبه‌رو خواهی شد و بهخوبی می‌دانم که تو از رفتارهای آن‌ها آزرده‌خاطر خواهی شد.
در روایتی آمده است که ام‌سلمه یکی از همسران رسول گرامی اسلام آمده است: نیمه‌شبی پیامبر به قبرستانی رفتند و پس از راز و نیاز با خدا این جمله را گفتند. «پروردگارم، مرا به اندازه یک چشم بهم زدن هم به خودم وامگذار». سپس می‌گوید از این سخن پیامبر بسیار متأثر شدم که با خود اندیشیدم که شاید این سخن از سر تواضع و تعارف بیان‌شده است زیرا او محبوب خدا است و همه وظایفشان را بهخوبی انجام داده است. ام سلمه می‌گوید پس از پایان راز نیاز رسول این تردید را با او در میان گذاشتم؛ آن حضرت از سخن من برآشفت و با کلامی همراه با جدیت و خشم فرمود: خدا برخی پیامبران پیشین مانند یوسف، یعقوب و... را لحظهای به خودشان واگذارد و رفتاری را مرتکب شدند که مستحق توبیخ الهی شدند و باز در روایتی از همسران پیامبر اسلام آمده است که آن حضرت روزی ۷۰ بار استغفار می‌کردند و معتقد بودند با این کار غبار گناهان را از خود میزدایند.
انتهای پیام
