عدل و احسان منشور جهانی اسلام است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی محمدی، مدیر گروه علوم قرآنی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در گفت‌و‌گو با ایکنا از قم در روز چهاردهم ماه مبارک رمضان با اشاره به مهم‌ترین نکات جزء ۱۴ قرآن کریم، بیان کرد: این جزء از دو سوره حجر و نحل تشکیل شده است که به نکات مهمی می‌پردازند و یکی از آنها موضوع اهمیت به قرآن است.

وی ادامه داد: امام علی(ع) قرآن را کتاب خدا در میان مردم می‌داند که این کتاب سخنگویی است که زبانش کند نمی‌شود و خانه‌ای است که ستون‌هایش فرو نمی‌ریزد، مایه عزت بوده و یاران قرآن هیچ‌گاه مغلوب نمی‌شوند. قرآن نصحیتی است که خیانت نمی‌کند و هدایت‌کننده‌ای است که هیچ‌گاه گمراه نمی‌کند؛ از آیه 9 سوره حجر این‌گونه استنباط می‌شود که توجه به قرآن، فقط خواندن ظاهری آن نیست بلکه مثل نسخه پزشک است که باید خواندنش همراه با عمل باشد تا نتیجه دهد.

محمدی با اشاره به اینکه در آیه 38 سوره حجر راه‌هایی که شیطان به‌واسطه آن‌ها انسان را گمراه می‌کند بیان شده است، گفت: شیطان زمانی که خطا کرد، خطای خود را نپذیرفت و به خداوند گفت تو مرا گمراه کردی پس اگر کسی گناهانش را گردن بقیه بیندازد، کارش همانند کار شیطان است؛ راه دیگر گمراهی انسان توسط شیطان اختلاف‌افکنی بین افراد است.

وی اضافه کرد: کار دیگر شیطان ایجاد آرزوهای دور و دراز در وجود انسان است که سبب سر کردن زمان زیادی در آرزوهای دست نیافتنی و خیالات و حرص نرسیدن به آن‌ها است؛ مورد بعدی تبذیر است که قرآن اسراف‌کنندگان را برادران شیطان می‌داند؛ روش دیگر، خوب جلوه دادن کارهای بد انسان پیش خودش و ترویج خرافات در ذهنش است، موارد بعدی نیز ترس‌های بیهوده از تاریکی، جن و مواردی از این قبیل و دشمنی و کینه‌توزی است.

محمدی همچنین با اشاره به سوره نحل، بیان کرد: خداوند در ابتدای این سوره نعمت‌هایی را که به انسان عطا کرده از جمله پیامبری، آفرینش خود انسان، آسمان، زمین، چارپایان و فواید آن‌ها بیان می‌کند و یادآوری می‌کند که این نعمت‌ها بی‌شمارند؛ طبق این آیات باید همواره نعمت‌ها الهی را ببینیم، قدرشان را بدانیم و شکرگزار این نعمات باشیم.

وی ادامه داد: انسان‌هایی که ویژگی‌های ذکر شده را دارند از دیدگاه قرآن انسان‌های برگزیده هستند و در مقابل خداوند به این بندگان بصیرت می‌دهد و آنان را اهل صالحان قرار می‌دهد، سپس افزایش و تداوم نعمت‌ را نصیب آنان می‌کند؛ این‌گونه افراد همچنین مورد حمایت پیامبر(ص) قرار گرفته و رشد اقتصادی در زندگی آن‌ها ایجاد می‌شود و اعمالشان مورد مقبولیت خدا قرار می‌گیرد، اگر در حال حاضر جامعه ما از مشکلات اقتصادی رنج می‌برد یکی از دلایل آن ندیدن نعمت‌ها و عدم شکرگزاری است.

محمدی در ادامه گفت: در این سوره همچنین آیه‌ای بیان‌کننده این است که خداوند از اعمال مخفی و آشکار و نیت و اهداف ما آگاه است که اگر ما همین یک آیه را دستاویز زندگی‌مان قرار دهیم کافی است؛ درس بعدی در آیه 53 سوره نحل است که تمامی نعمت‌های انسان از جانب خداوند است و اگر مشکلی برای انسان پیش می‌آید و از خدا کمک می‌خواهد، وقتی مشکل حل ‌شود آن نیز کار خداوند است و این یاری خواستن نشان‌دهنده ضعف و نیازمند بودن انسان به پروردگار است.

وی با اشاره به اینکه برخی افراد وقتی خدا مشکل‌شان را برطرف کرد به پروردگارشان مشرک می‌شوند، یادآور شد: خداوند خطاب به این افراد می‌گوید «از آن چیزی که عطا کردیم فعلا بهره‌مند شوید ولی به‌زودی می‌فهمید که این کارتان خوب نیست»؛ بنابراین ایمان نباید مقطعی باشد یعنی فقط در زمان مشکلات یا زمان‌های ویژه‌ای مانند ماه مبارک رمضان در زندگی آشکار شود.

محمدی تصریح کرد: درس بعدی در تفسیر قرآن در روز چهاردهم این است که بدانیم رفاه و آسایش زمینه‌های غفلت از خداست پس حواس‌مان باشد که این رفاه نیز کار خداوند است و مسبب آن را خود یا دیگران ندانیم که نوعی شرک محسوب می‌شود.

وی آیه ۹۰ سوره نحل را که می‌فرماید «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْی يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» منشور جهانی اسلام دانست و ادامه داد: برخی مفسران معتقدند اگر در قرآن همین یک آیه هم بود کافی بود و می‌توان جامع‌ترین برنامه اسلام را در این آیه مشاهده کرد؛ اول آیه خداوند به عدل و احسان فرمان می‌دهد؛ اگر انسان عادل و در پی آن جامعه انسانی عادل باشد بسیاری از مشکلات برطرف می‌شود؛ به‌عنوان مثال افراد هنگام دیدن حقوق نجومی برخی دیگر، پارتی‌بازی و غیره به این فکر می‌افتند که اگر خوب است چرا برای ما نیست و اگر بد است چرا برای بقیه وجود دارد و به این شکل خلأ در جامعه ایجاد می‌شود؛ یکی از مشکلاتی که امروز جامعه ما از آن رنج می‌برد بی‌عدالتی است که در اول انقلاب وجود نداشت.

پژوهشگر قرآنی اظهار کرد: عدل باید با احسان همراه باشد. امام علی(ع) در خصوص تفاوت عدل و احسان می‌فرمایند «اینکه که حق مردم را بدهی یعنی عدل اما احسان یعنی بیشتر تفضل کنی»؛ به‌عنوان مثال اگر مسئولی حق مردم را بدهد کار خاصی نکرده است کار مهم‌تر احسان است که خداوند در آیات زیادی به احسان و محسنین اشاره کرده است.

وی با توجه به اینکه در ادامه آیه 90 سوره نحل خداوند امر به معروف و نهی از فحشا، منکر و ظلم کرده است، گفت: امر به معروف باید در قالب خیرخواهی و بدون تحقیر و خشم و تحریک حس لجبازی طرف مقابل باشد؛ قرآن در این آیه انسان را علاوه بر منکر که کار زشت آشکار است، از فحشا یعنی کار بد پنهانی و «بغی» به معنی ظلم و خودبرتربینی نیز نهی می‌کند.

محمدی با اشاره به سه قوه شهوانی، غضب و شیطانی که در وجود انسان است، بیان کرد: قوه شهوانی انسان را به لذت، قوه غضب به کارهای زشت علنی و قوه شیطانی به حس خود برتربینی و تجاوز به حقوق دیگران امر می‌کند. 

وی با اشاره به آیه ۱۲۵ سوره نحل، بیان کرد: اولین راه امر به معروف دعوت با حکمت است یعنی با دانش عقلی، علم و منطق و دومین راه دعوت به وسیله موعظه حسنه است یعنی با تحریک عواطف مردم آن‌ها را هدایت کنیم و سومین روش امر به معروف مناظره است که این کار زمانی بهترین است که درستی و راستی در آن موج بزند.