پیامبر(ص) اخلاق را به سبک زندگی مبتنی بر توحید تبدیل کرد

پیامبر اکرم(ص) به‌عنوان خاتم انبیاء و برترین شخصیت هستی، جایگاهی در میان پیامبران الهی دارد. ایشان نه‌تنها رسالتی جهانی و جاودانه بر دوش داشت بلکه به‌عنوان الگوی کامل انسان و مظهر رحمت و اخلاق شناخته می‌شود.

خبرنگار ایکنا از قم با رحمان بوالحسنی، سرپرست دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی به تبیین دلایل برتری پیامبر اکرم(ص) نسبت به سایر پیامبران، اهداف بعثت پیامبر(ص) و چگونگی پیاده‌سازی وصیت ایشان مبنی بر تمسک به قرآن و اهل بیت(ع) در حیات فردی و اجتماعی انسان پرداخت. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانیم؛

ایکنا- دلایل برتری پیامبر اکرم(ص) نسبت به سایر پیامبران چیست؟

در زمینه برتری پیامبر اکرم(ص) بر دیگر انبیا در منابع مختلف اسلامی دلایل متعددی ذکر شده است، یکی از وجوه برتری پیامبر اکرم(ص) بر دیگر انبیا این است که ایشان طبق آیات قرآن، آخرین پیامبران هستند، بنابراین شریعت ایشان نیز تا روز قیامت باقی و جاودانه است. خداوند در سوره احزاب آیه ۴۰ می‌فرمایند: «مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَٰکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّینَ وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا؛ محمد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است؛ و خدا به هر چیزی داناست.»

از دلایل دیگری که این برتری را اثبات می‌کند، عمومیت رسالت پیامبر(ص) است که این رسالت جهانی برای تمامی انسان‌ها و هر موجودی است که می‌تواند مخاطب این رسالت باشد، این رسالت برای همه اعصار است، در حالیکه رسالت دیگر پیامبران معمولا محدود به قومی خاص یا زمان خاصی بود.

آیه ۲۸ سوره سبأ به همین مطلب اشاره دارد، آن‌جا که می‌فرماید: «وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ؛ و ما تو را جز (به سمت) بشارت‌گر و هشداردهنده براى تمام مردم نفرستاديم، ليكن بيشتر مردم نمى‏ دانند» و همچنین شاید بهترین دلیل، خود معجزه اصلی ایشان یعنی قرآن کریم باشد که کتابی جاودان و تحریف‌ناپذیر و معجزه بیانی ایشان محسوب می‌شود و یکی دیگر از دلایلی که نشان از مقام والا و برتر پیامبر(ص) دارد، مقام محمود است که قرآن این مقام را به پیامبر اکرم(ص) نسبت می‌دهد.

خداوند در سوره اسرا آیه ۷۹ می‌فرماید: «عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا؛ اميد كه پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند» در تفسیر مقام محمود نکات مختلفی ذکر شده که شاید عصاره‌اش این باشد که پیامبر اکرم(ص) مقرب‌ترین شخص به خداوند است، بنابراین تمام مقامات در دل این مقام نهفته است.

ایکنا- چرا پیامبر اکرم(ص) برترین شخصیت هستی است؟

اصل و اساس اینکه پیامبر اکرم(ص) برترین شخص در نظام هستی است به این نکته باز می‌گردد که تمام کمالات انسانی در وجود ایشان نهفته است، بنابراین خداوند، ایشان را در سوره احزاب آیه ۲۱ به عنوان الگویی کامل برای تمام بشریت معرفی می‌کند «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا؛ قطعاً براى شما در (اقتدا به) رسول خدا سرمشقى نيكوست براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‌كند».

به یک بیان می‌توان گفت در وجود ایشان، تمامی فضیلت‌هایی که برای هر پیامبری شهرت دارد، برای مثال صبر ایوب و حکمت داوود همه به صورت تمام و کمال در ایشان جمع شده و پیامبر اکرم(ص) جامع همه این کمالات به نحو کامل است و همچنین اوج عبودیت و بندگی نیز دلیل بر برتری ایشان است. بندگی ایشان به حدی رسیده که در شب معراج، به مقام «ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى؛ سپس نزديك آمد و نزديك‌تر شد تا (فاصله‏‌اش) به قدر (طول) دو (انتهاى) كمان يا نزديكتر شد»(نجم/9) نائل شد و مقامات بی‌شماری که همه بر شخصیت یگانه ایشان در هستی دلالت می‌کند.

ایکنا- هدف از بعثت پیامبر(ص) چه بود؟

یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبر اکرم(ص) بلکه فلسفه نهایی بعثت تکمیل مکارم اخلاق است، چه اینکه خود پیامبر اکرم(ص) این هدف را به روشنی بیان فرموده‌است. «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ؛ من از آن‌رو برانگيخته شدم كه اخلاق كريمه، صفات ستوده و انسانى را در بشر به كمال رسانم و به پايان آرم».

این حدیث نشان می‌دهد که پایه‌های اخلاق فاضله در فطرت انسان‌ها و حتی در ادیان پیشین وجود داشته و رسالت پیامبر(ص)، تکمیل، تعمیق و نهادینه کردن این ارزش‌های اخلاقی در یک مکتب اعتقادی - عملی بوده است، ایشان اخلاق را از سلسله توصیه‌های پراکنده به سبک زندگی مبتنی بر توحید تبدیل کردند.

ایشان مظهر تمام صفات الهی است، بنابراین در بخشش و شجاعت برترین انسان‌هاست، به‌عنوان نمونه، زمانی که ایشان با سپاهیان اسلام مکه را فتح کردند، تمامی دشمنان سابق که سال‌ها او و یارانش را آزار داده و شکنجه کرده و جنگ به پا کرده بودند، تسلیم شدند؛ پیامبر(ص) خطاب به آنان فرمود: «بروید، شما آزادید، امروز بر شما هیچ ملامتی نیست، خداوند شما را بیامرزد، چرا که او مهربان‌ترین مهربانان است.»، این عفو عمومی بی‌سابقه در تاریخ بود و نشان از بخشش و رحمت واسعه پیامبر اکرم(ص) داشت.

ایشان هرچه داشت می‌بخشید تا جایی که هیچ چیزی برای خود یا خانواده‌شان ذخیره نمی‌کرد، گفته شده است که اگر کوه‌های طلا به ایشان داده می‌شد، قبل از غروب آفتاب همه را در راه خدا انفاق می‌کرد، درخصوص شجاعت پیامبر(ص) که سراسر زندگی ایشان نشان از آن دارد می‌توان به جنگ‌هایی اشاره کرد که در خطرناک‌ترین لحظات در خط مقدم حضور داشت، در جنگ احد، زمانی که بسیاری فرار کرده بودند، ایشان با شجاعت کامل ایستاد و با فریاد یاران پراکنده را جمع می‌کرد، دندان مبارک ایشان در این جنگ شکست و صورت مبارکشان زخمی شد، اما مقاومت کرد.

ایشان در طول حیات خود هرگز از بیان حق و مقابله با شرک و ظلم، حتی در مقابل قدرتمندترین افراد قریش، هراسی به خود راه نداد. در ابتدای دعوت، هنگامی که بر بلندی صفا رفت و تمام قبایل قریش را جمع کرد و آشکارا از آنان پرسید: «اگر به شما بگویم که پشت این کوه دشمنی به شما حمله کرده است، حرف مرا باور می‌کنید؟» همه گفتند: «آری، تو را راستگو می‌دانیم» سپس فرمودند: من شما را از عذاب الهی می‌ترسانم. این جسارت و شهامت در اعلام پیامی که می‌دانست با مخالفت شدید مواجه خواهد شد، از اوج شجاعت ایشان حکایت دارد.

ایکنا- تمسک به قرآن و عترت که مهمترین وصیت پیامبر اکرم(ص) بود، چگونه در زندگی فردی و اجتماعی خویش پیاده کنیم؟

وصیت پیامبر اکرم(ص) بر تمسک به قرآن و عترت نقشه راه و نشان دادن مسیر هدایت برای امتش است. پیامبر(ص) هدایت را در تمسک به قرآن و اهل بیتش می‌داند و در وصیت خود به امت بیان می‌کند که «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی أَبَداً فَانْظُرُوا کَیْفَ تُخَلِّفُونِی فِیهِمَا» در این وصیت پیامبر (ص)، قرآن کریم به عنوان اساس و معیار باید محور اصلی اندیشه و عمل قرار گیرد.

تمامی اعمال و باور‌ها باید با میزان قرآن سنجیده شود و عترت و اهل بیت (ع) به عنوان مفسران راستین و علمداران قرآن هستند، برای درک عمیق، صحیح و مصون از تحریف مفاهیم قرآن، باید به سنت، سخنان و سیره آنان رجوع کرد.

آنان قرآن ناطق هستند‌ و تمسک به هر دو با هم لازم است، تمسک به قرآن بدون عترت، منجر به تفسیر به رأی و انحراف می‌شود (مانند خوارج) و تمسک به عترت بدون قرآن، اگرچه محال است چون عترت خود را تابع قرآن می‌دانند اما به طور نظری می‌تواند منجر به غلو شود.

زندگی اهل بیت(ع)، ترجمان عملی قرآن است. برای فهم چگونگی اجرای دستورات قرآن در زندگی شخصی، اجتماعی و سیاسی، باید به زندگی آنان نگاه کرد، این توشه راه، تنها یک توصیه نیست، انسان باید با قرآن انس بگیرد، آن را بخواند، بیاندیشد، عمل کند، محبت و ولایت اهل بیت(ع) را در دل داشته باشد و از آنان اطاعت کند. این دو، نوری واحد هستند که هدایت بشر را تا قیامت تضمین می‌کنند.

گفت‌وگو از الهام حلاجیان