سوره «فتح» منشور جنگ روایت‌هاست

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، مدیر اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دویست و شصت و نهمین جلسه از سلسله کرسی‌های آزاداندیشی و چهارمین نشست با موضوع محوری «گفتمان مقاومت» که به همت قرارگاه فرهنگی طلوع مهر، اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی این دانشگاه و مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری امروز، چهارشنبه، هشتم مردادماه در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، ضمن طرح یک چالش تفسیری بنیادین گفت: بزرگترین مناقشه در مورد سوره فتح، زمان نزول آن است، اکثریت قاطع مفسران، ازجمله علامه طباطبایی، معتقدند این سوره پس از صلح حدیبیه نازل شده اما چالش اینجاست که چگونه یک قرارداد ظاهراً تحمیلی که در آن ۱۴۰۰ مسلمان به قصد زیارت، از ورود به مکه بازماندند، می‌تواند «فتح مبین» نامیده شود، این یک صلح تحمیلی بود، نه صلحی که شما بر دشمن غالب کرده باشید.

وی برای حل این پارادوکس، به کلیدواژه «إِنَّا فَتَحْنَا» اشاره کرد و افزود: خداوند با نسبت دادن مستقیم فتح به خود، به ما می‌فهماند که این واقعه یک سناریوی از پیش نوشته شده الهی و یک امر متعالی بود، خداوند همانگونه که در جنگ بدر با فرستادن هزاران فرشته امدادگر و در موارد دیگر با ایجاد رعب در دل دشمن یا با عبارت «وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَٰکِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ؛ هنگامی که به سوی دشمنان تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد» (سوره انفال/ آیه ۱۷) مستقیماً وارد صحنه می‌شد، در اینجا نیز با یک استراتژی متفاوت، پیروزی را رقم زد.

این استاد حوزه و دانشگاه، اقدام خداوند در نام‌گذاری این صلح به «فتح» را یک حرکت استراتژیک در اوج جنگ روایت‌ها دانست و تصریح کرد: در شرایطی که مشرکان در مکه، بازگشت مسلمانان را شکست آنها تبلیغ می‌کردند، قرآن با زبانی استعلایی و قدرتمند، روایتی کاملاً پیروزمندانه ارائه می‌دهد و این اقدام هم برای تقویت روحیه درهم‌شکسته مسلمانان، هم برای مشروعیت‌بخشی به تصمیم پیامبر(ص) و هم برای مرعوب کردن دشمن بود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سوره فتح را منشور الهی جنگ شناختی و روایت‌ها دانست و یادآور شد: این سوره قرآن کریم به امت اسلامی می‌آموزد چگونه یک شکست ظاهری و صلح تحمیلی را از طریق گفتمان‌سازی، به یک فتح دیپلماتیک و نقطه عطفی برای پیروزی‌های بزرگتر تبدیل کند. 

وی با اشاره به شرایط کنونی و حمله اخیر دشمنان به زیرساخت‌های کشور، این استراتژی را برای امروز ضروری خواند و گفت: دقیقاً مانند امروز که دشمن پس از درک قدرت ما، مجبور به آتش‌بس می‌شود اما با گستاخی خود را پیروز معرفی می‌کند، سوره فتح به ما می‌آموزد که باید روایت پیروزی خود را بسازیم، این سوره یک جهان‌بینی جدید ارائه می‌دهد تا دست قدرتمند خدا را در هستی ببینیم و پیروزی را آنگونه که خدا تعریف می‌کند، درک کنیم.

تحلیل ساختاری سوره؛ نقشه راه یک پیروزی چندلایه

مهاجرنیا با بیان اینکه کالبدشکافی ساختار سوره فتح نشان می‌دهد چگونه هر بخش از آن به صورت یک پازل، ابعاد مختلف این پیروزی بزرگ را تکمیل می‌کند، تصریح کرد: این پیروزی چندلایه با یک فتح دیپلماتیک و بین‌المللی در آیات ابتدایی آغاز می‌شود که طی آن برای اولین بار حکومت مکه، دولت‌شهر مدینه را به رسمیت شناخت، این موفقیت سیاسی سپس با بشارت پیروزی‌های نظامی آینده مانند فتح خیبر، به پایه‌ای برای فتوحات بعدی تبدیل می‌شود.

مدیر جهاد تبیین قرارگاه فرهنگی طلوع مهر با اشاره به اینکه آیات مربوط به بیعت رضوان و عبارت قدرتمند «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ»، به تثبیت وفاداری و مشروعیت سیاسی نظام نوپای اسلامی در میان مؤمنان انجامید، افزود: سوره همزمان با افشای توطئه دشمنان و منافقان (متخلفان)، با وعده غنائم بسیار و تأکید بر حمایت الهی «کَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنْکُمْ»، هرگونه اضطراب را از دل مؤمنان زدوده و آرامش و اطمینان را جایگزین آن می‌سازد؛ سوره فتح با ترسیم افق جهانی شدن اسلام و ارائه هویت تمدنی مؤمنان مبنی بر «أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ»، این پیروزی دیپلماتیک را به یک پروژه تمدنی جهانی پیوند می‌زند.

مهاجرنیا آثار و برکات این گفتمان‌سازی الهی را عینی و ملموس توصیف کرد و ادامه داد: این روایت پیروزمندانه، یک انسجام اجتماعی بی‌نظیر و یک بسیج عمومی شگفت‌انگیز ایجاد کرد، لشکر هزار و ۴۰۰ نفری حدیبیه، دو سال بعد در فتح مکه به یک سپاه ۱۰ هزار نفری تبدیل شد، این یعنی جامعه‌ای که می‌توانست دچار یأس و تفرقه شود، با این سوره چنان انگیزه و قدرتی یافت که بلافاصله آماده فتوحات بعدی شد.

این پژوهشگر دینی در پایان به ابعاد سیاسی این فتح اشاره کرد و گفت: این رویداد، برای اولین بار سیاست خارجی اسلامی را ترسیم کرد و موازنه قوا را به نفع اسلام برهم زد، پس از این تثبیت قدرت بود که پیامبر(ص) با اقتدار کامل، سران امپراتوری‌های بزرگ جهان را به اسلام دعوت کردند، این سوره به ما آموخت که ابزار پیروزی تنها نظامی نیست و دیپلماسی، فرهنگ و اقتصاد نیز میادین پیروزی هستند، در نهایت، این صلح زمینه را برای فتح بدون خونریزی مکه فراهم کرد که این خود، فتح‌الفتوح و اوج طراحی زیبای الهی بود.