ویژگی ممتاز تربیت عاشورایی

عاشورا یک واقعه بی‌نظیر در تاریخ اسلام است؛ حادثه‌ای که نه‌تنها تاریخ یک ملت، بلکه مسیر امت اسلامی را برای همیشه دگرگون کرد. قیام امام حسین(ع) سرچشمه‌ای از درس‌های عمیق تربیتی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی است که در هر عصر و زمانی می‌تواند چراغ راه جوامع بشری باشد.

خبرنگار ایکنا از قم در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد داودی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به ابعاد مختلف مکتب عاشورا و مهم‌ترین آموزه‌های دینی و اخلاقی سیره امام حسین(ع) پرداخته‌ است. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه با هم می‌خوانیم:

ایکنا- در ابتدا بفرمایید از منظر روایات، عزاداری برای امام حسین(ع) چه اهمیتی دارد؟

روایات متعددی در منابع دینی درباره اهمیت عزاداری برای امام حسین(ع) آمده است که در آن‌ها تصریح شده، مسلمانان باید برای آن حضرت عزاداری کنند. به‌طور نمونه، در کتاب لهوف آمده است هنگامی که جبرئیل خبر شهادت امام حسین(ع) را به پیامبر اسلام(ص) می‌دهد، ایشان برای امام حسین(ع) و مظلومیت‌شان گریه می‌کنند. سیره اهل‌ بیت(ع) نیز چنین بوده است.

امام صادق (ع) در روایتی فرمودند: «إِنَّ الْبُکَاءَ وَ الْجَزَعَ مَکْرُوهٌ لِلْعَبْدِ فِی کُلِّ مَا جَزِعَ- مَا خَلَا الْبُکَاءَ وَ الْجَزَعَ عَلَى الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍ‏ع فَإِنَّهُ فِیهِ مَأْجُور؛ جزع کردن و گریستن براى بنده در تمام امور مکروه و ناپسند است مگر گریستن و جزع کردن بر حسین بن على(ع)، زیرا در گریستن بر او اجر و ثواب وجود دارد گریه‌کننده اجر می‌برد.»

ایکنا- مهمترین ابعاد واقعه عاشورا چیست و کدام یک از ابعاد عاشورا کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟

عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و ۷۲ تن از یاران ایشان در دهم محرم سال ۶۱ هجری قمری و نیز اسارت زنان و فرزندان آن حضرت، حادثه‌ای عظیم و استثنایی در جهان اسلام بود که از آن زمان تاکنون، همه امت اسلامی را تحت‌تأثیر قرار داده است.

عاشورا ابعاد گوناگونی دارد؛ بُعد سیاسی و اجتماعی، بعد دینی و عرفانی، بعد نظامی و جهادی، بعد الگویی و نیز بعد تربیتی از ابعاد واقعه عاشورا محسوب می‌شود. ابعاد سیاسی، اجتماعی و دینی این واقعه از همان سال وقوع مورد توجه مسلمانان و متفکران اسلامی بوده و تحلیل‌ها و تأملات فراوانی درباره آن انجام شده است. همچنین، از قرن ششم هجری به بعد، عرفای مسلمان درباره بعد عرفانی عاشورا مباحث عمیقی مطرح کرده‌اند، اما در این میان، بعد تربیتی و الگویی عاشورا کمتر مورد توجه واقع شده است.

از دیگر اختصاصات عاشورا و امام حسین(ع)، قداست تربت ایشان است. روایاتی داریم که سجده بر تربت سیدالشهدا(ع) مستحب شمرده شده و خوردن مقدار اندکی از آن برای شفا مطلوب دانسته شده است؛ مجموعه این شواهد بیانگر آن است که حادثه عاشورا، یک مکتب تربیتی و الگو برای شیعیان است و باید در حافظه جمعی شیعیان اهل بیت(ع) زنده بماند.

ایکنا- عاشورا در بعد سیاسی، اجتماعی و نظامی چه الگویی برای مسلمانان ترسیم می‌کند؟

شرکت‌کنندگان در مجالس عزای حسینی، علاوه‌ بر گریه و عزاداری، به لحاظ سیاسی و اجتماعی نیز تربیت می‌شوند؛ عاشورا به آنان می‌آموزد که هرگز نباید در برابر ظلم تسلیم شوند. امام حسین(ع) قیام کرد تا تن به ظلم یزید و ابن زیاد ندهد.

در این مجالس، مسلمانان همچنین ولایت‌پذیری و اطاعت از امام را می‌آموزند که از مهم‌ترین آموزه‌های تربیت سیاسی و اجتماعی در اسلام است همان‌گونه که قرآن کریم در آیه 59 سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ؛‌ ای اهل ایمان، از خدا اطاعت کنید و نیز از پیامبر و صاحبان امر خودتان که امامان از اهل بیت‌اند و، چون پیامبر(ص) دارای مقام عصمت است، اطاعت کنید.»

یکی از جنبه‌های پررنگ در مکتب عاشورا، ابعاد نظامی و جهادی آن است. با وجود اندک بودن یاران، امام حسین(ع) از تدبیر نظامی غافل نبود. در شب عاشورا، به دستور امام حسین(ع) خیمه‌ها را نزدیک به هم برپا کردند، پشت خیمه‌ها خندق کندند و پر از هیزم کردند تا مانع هجوم دشمن شوند. ایشان فرماندهی میمنه و میسره را مشخص کرد و علمدار را برگزید، این‌ها همه نشان از انضباط و برنامه‌ریزی نظامی دارد، بنابراین عاشورا حتی در ابعاد نظامی نیز آموزنده است.

لشکر اندک امام حسین(ع) با صلابت و شجاعت در مقابل لشکر انبوه دشمنان صف‌آرایی کردند و امام(ع) همه یاران خود را مرتب کردند و قوانین نظامی را در این نبرد و جنگ نابرابر رعایت کردند و یاران ایشان هم در برابر هر هجوم دشمن از سواره و پیاده‌نظام‌ در برابر دشمن ایستادگی کردند و از امام خود دفاع کردند.

امام حسین(ع)  تدابیر جنگی دقیق و سنجیده‌ای داشتند و توانستند مدت زیادی در مقابل دشمن ایستادگی کنند که این امر خستگی و فرسودگی لشکر دشمنان را افزایش داد، یاران آن حضرت هم به فنون و آموزه‌های جنگی تسلط بالایی داشتند و می‌توانستند هر کدام مدت‌ها در میدان با دشمنان مبارزه کنند.

ایکنا- مهم‌ترین آموزه‌های دینی و اخلاقی عاشورا کدام است؟

در عاشورا، صفاتی، چون اخلاص، توکل، از جان‌گذشتگی در راه خدا، جهاد در راه حق، امر به معروف و نهی از منکر در اوج خود تجلی می‌یابند. امام حسین(ع) و یارانش، از جمله قاسم، علی‌اکبر، حضرت عباس(ع)، حبیب بن مظاهر و دیگران، تجسم اخلاص و فداکاری در راه خدا بودند و این ویژگی‌ها در سیره خانواده امام نیز مشهود است؛ به‌ویژه در حضرت زینب(س) که الگوی استقامت و ایمان است و تمام این صفات در آموزه‌های دینی ما نیز به آن سفارش شده است که باید از آن الگوبرداری کنیم.

سیره خانوادگی امام حسین(ع) و اخلاق خانواده در مکتب عاشورا بهترین الگوی اخلاقی برای شیعیان به‌شمار می‌رود. عاشورا به ما غیرت، محبت به خانواده، حمایت از اعضای خانواده و صیانت از نوامیس را می‌آموزد. وقتی دشمن به سمت خیمه‌ها هجوم می‌برد، امام حسین(ع) با وجود زخم‌های فراوان، به‌سختی بر زانو می‌ایستند و اعتراض می‌کنند که چرا به خیمه‌ها حمله می‌کنند، در حالی که ایشان هنوز زنده‌اند و این رفتار، اوج غیرت و حمایت از خانواده را نشان می‌دهد.

ویژگی ممتاز تربیتی عاشورا آن است که مختص گروه خاصی نیست. کربلا هم برای پیران (مثل حبیب بن مظاهر)، هم برای جوانان (مانند حضرت قاسم و علی‌اکبر(ع))، هم برای زنان (مانند رباب، لیلا، زینب(س)) و هم برای دختران و کودکان (مانند سکینه، رقیه(س)) جنبه الگویی دارد. بنابراین، آموزه‌های عاشورا فراگیر، فرازمانی و فرامکانی است و همه اقشار جامعه را دربرمی‌گیرد.

گفت‌وگو از الهام حلاجیان