مناسک حج عامل استواری و قیام امت اسلامی است + فیلم
رئیس پژوهشکده مطالعات تطبیقی علوم اسلامی با بیان اینکه حج تجلی هویت مشترک مسلمانان در عرصه جهانی است، گفت: آیه شریفه ««جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ» نشان می‌دهد که کعبه و مناسک حج، عامل استواری و قیام امت اسلامی است و نقش اساسی در حفظ وحدت مسلمانان دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مدنی‌نژاد، رئیس پژوهشکده مطالعات تطبیقی علوم اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در پاسخ به چیستی و ماهیت فریضه حج بیان کرد: حج، به‌عنوان یکی از ارکان دین اسلام، نه تنها عبادتی فردی، بلکه مناسکی اجتماعی است که امت اسلامی را گردهم می‌آورد و ظرفیت‌های عظیمی برای تقویت هویت اسلامی در سطح بین‌المللی دارد. قرآن کریم در آیه ۹۷ سوره آل عمران درباره حج می‌فرماید: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا؛ در آن نشانههايى روشن است. از جمله مقام ابراهيم است و هر كه در آن درآيد در امان است و براى خدا حج آن خانه بر عهده مردم است البته بر كسى كه بتواند به‌سوى آن راه يابد.»
وی افزود: این آیه شریفه، وجوب حج را بر مسلمانان تأکید می‌کند، البته با قید استطاعت که هم جنبه شرعی دارد و هم ارشاد به حکم عقل است، چراکه اگر کسی مستطیع نباشد، شرایط لازم برای انجام این فریضه را نخواهد داشت. بنابراین، حج نه تنها یک وظیفه دینی، بلکه یک فرصت اجتماعی و سیاسی برای امت اسلامی محسوب می‌شود.
ابعاد اجتماعی و سیاسی حج
رئیس پژوهشکده مطالعات تطبیقی علوم اسلامی در پاسخ به این سؤال که با توجه به شرایط کنونی جهان اسلام، حج چه ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای بازتعریف هویت مشترک اسلامی در سطح بین‌الملل فراهم می‌کند، بیان کرد: عبادات در اسلام به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم می‌شوند. نماز، روزه و زکات از عبادات فردی هستند اما بسیاری از عبادات، مانند نماز جماعت، نماز جمعه و حج، جنبه اجتماعی دارند.
وی ادامه داد: حج با اجتماع عظیم مسلمانان از سراسر جهان، فرصتی بی‌نظیر برای تقویت وحدت اسلامی و ایجاد همبستگی میان امت واحده است. اعمالی مانند طواف، رمی جمرات و وقوف در عرفات، همگی نشان‌دهنده روح جمعی این عبادت هستند. متأسفانه، برخی سیاست‌های استعمارگرانه تلاش کرده‌اند عبادات اسلامی را صرفاً فردی جلوه دهند و بُعد اجتماعی آن‌ها را کمرنگ کنند.
مدنی‌نژاد در توضیح چیستی سیاست‌های استعمارگرانه اظهار کرد: این سیاست در نهایت به جدایی دین از سیاست و اجتماع منجر می‌شود، در حالی که اسلام براساس آیات قرآن کریم و سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع)، دین را با سیاست و اجتماع پیوند داده است. حج به‌عنوان یکی از مناسک اسلامی، نه تنها جنبه معنوی دارد، بلکه بُعد سیاسی آن نیز بسیار مهم است. مقام معظم رهبری نیز در سخنرانی‌های خود به این ظرفیت عظیم اشاره کرده و فرموده‌اند: «حج مظهر امت‌سازی و اتحاد مسلمانان است؛ اگر این حقیقت به‌درستی شناخته شود، جهان اسلام قدرتی بی‌نظیر خواهد یافت.» همان‌گونه که امام خمینی(ره) بر مسئله برائت از مشرکان تأکید داشتند.
وی گفت: در روایات اسلامی آمده است که اعمال حج باید به امام جامعه عرضه شود. این مسئله نشان‌دهنده اهمیت حج در پالایش رفتارهای فردی و اجتماعی مسلمانان است. در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که تأکید می‌کنند جامعه بدون امام نمی‌تواند پایدار باشد. بنابراین، حجاج باید در حج، محور جهان اسلام را تشخیص دهند و اعمال خود را براساس معیارهای آن تنظیم کنند.
رئیس پژوهشکده مطالعات تطبیقی علوم اسلامی افزود: قرآن کریم نیز به وجوب حج اشاره کرده و آن را محل مراجعه پی در پی امت اسلامی قرار داده است: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا...» (بقره، ۱۲۵)؛ این آیه دو نکته اساسی را بیان می‌کند؛ نخست، حج مکانی است که امت اسلامی هر ساله به آن مراجعه می‌کند. دوم، حج مکانی برای امنیت مسلمانان و جهان اسلام است. برخی پیشنهاد داده‌اند که کشورهای اسلامی به‌صورت جمعی در اداره حج مشارکت داشته باشند تا این مناسک به تجلی وحدت اسلامی تبدیل شود.
وی ادامه داد: خداوند متعال در آیه ۱۹۶ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ؛ و براى خدا حج و عمره را به پايان رسانيد»؛ این آیه بر لزوم انجام کامل مناسک حج و عمره تأکید دارد، که نشان‌دهنده اهمیت این عبادت در ساختار دینی و اجتماعی امت اسلامی است. همچنین خداوند متعال در آیه ۹۷ سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ؛ خدا، زیارت کعبه، آن خانه با حرمت، و ماه‌های حرام، و قربانی‌های بی‌نشان و قربانی‌های نشان‌دار را وسیله قوام و برپایی زندگی، معیشت و سامان دنیا و آخرت مردم قرار داد»؛ این آیه نشان می‌دهد که کعبه و مناسک حج، عامل استواری و قیام امت اسلامی است و نقش اساسی در حفظ وحدت مسلمانان دارد.
وحدت اسلامی و تجربه ادیان دیگر
مدنی‌نژاد در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان گفت که حج یک امت‌سازی بین‌المللی است، بیان کرد: امت اسلامی، دارای خدای واحد، قبله واحد، کتاب واحد و پیامبر واحد است. مناسک حج نیز بیشترین دلالت را بر این وحدت دارد. هرچند ممکن است مذاهب اسلامی مانند حنفی، مالکی، شافعی، شیعه اثناعشری و زیدی اختلافات فقهی داشته باشند اما این اختلافات جوهری نیستند.
رئیس پژوهشکده مطالعات تطبیقی علوم اسلامی افزود: در تاریخ، مشاهده شده که مذاهب مختلف مسیحیت، پس از دهه‌ها جنگ و مشاجره، به اتحاد رسیدند و کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها یکپارچگی نسبی پیدا کردند. این در حالی است که کتاب آن‌ها تحریف شده و تناقضات بسیاری دارد. حال، با توجه به اینکه جهان اسلام از چنین تناقضاتی رنج نمی‌برد، وحدت اسلامی باید به بهترین شکل تقویت شود.
نقش رسانه در تقویت وحدت اسلامی
وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به تحولات رسانه‌ای، فضای مجازی چه نقشی در بازتاب جهانی پیام وحدت‌آفرین حج دارد، اظهار کرد: امروزه، دشمنان جهان اسلام، جنگ سخت را به جنگ نرم تبدیل کرده‌اند و تلاش می‌کنند از طریق رسانه‌ها بر اندیشه‌های جوانان و ملت‌های اسلامی تسلط یابند. این سیاست، در نهایت، به تصرف کشورها بدون حضور نظامی منجر می‌شود. آن‌ها تفاوتی میان کشورهای اسلامی قائل نیستند و تنها به دنبال تأمین منافع خود هستند. استعمار طولانی‌مدت در جهان اسلام، از آفریقا تا آسیا، نشان داده است که هدف اصلی آن‌ها سلطه‌گری و ظلم است.
مدنی‌نژاد تصریح کرد: بنابراین، جهان اسلام باید از ابزار رسانه‌ای برای مقابله با این تهدیدات استفاده کند. اگر کشورهای اسلامی ظرفیت‌های رسانه‌ای خود را با یکدیگر هم‌افزا کنند، می‌توانند یک رسانه قدرتمند برای جهان اسلام ایجاد کنند. برخی کشورها در زمینه فیلم‌سازی، برخی در خبررسانی، و برخی در تولید سخت‌افزارهای رسانه‌ای توانمند هستند. اگر این ظرفیت‌ها با یکدیگر ترکیب شوند، رسانه‌ای قوی برای انتقال مفاهیم اسلامی شکل خواهد گرفت.
وی در پاسخ به اینکه نظام سلطه جهانی چه راهکارهایی برای خنثی‌سازی اثرات وحدت‌آفرین حج به کار می‌برد، بیان کرد: نظام سلطه، به‌ویژه آمریکا و اسرائیل، تلاش می‌کنند با ایجاد تفرقه در جهان اسلام، مانع از وحدت مسلمانان شوند. آن‌ها می‌دانند که هرچه بتوانند به مناسک وحدت‌آفرین ضربه بزنند، موفق‌تر خواهند بود. یکی از مهم‌ترین این مناسک، حج است که اجتماع عظیم مسلمانان را شکل می‌دهد.
رئیس پژوهشکده مطالعات تطبیقی علوم اسلامی با بیان اینکه تجربه ارتباط مسلمانان از مذاهب و ملیت‌های مختلف در حج، می‌تواند به شکل‌گیری دیپلماسی مردمی اسلامی کمک کند، تأکید کرد: جهان اسلام باید با تقویت دیپلماسی مذهبی، شبکه‌سازی میان نخبگان، و بهره‌گیری از ابزارهای رسانه‌ای، ظرفیت‌های بالقوه حج را به بالفعل تبدیل کند. روایتگری صحیح از مناسک حج، می‌تواند نقشه‌های دشمن را خنثی کند. همان‌گونه که در جنگ غزه، جریان مقاومت توانست روایت صحیح را منتقل کند و راهپیمایی‌های گسترده‌ای در قلب آمریکا و اروپا شکل گرفت، جهان اسلام نیز باید از ابزار رسانه برای انتقال مفاهیم حج و وحدت اسلامی بهره ببرد.
گفت‌وگو از هانیه محمدنژاد
فیلم از حانیه‌سادات حسینی‌کیا
انتهای پیام
