راهبرد حضرت فاطمه(س) برای هدایت جامعه 

شخصیت حضرت صدیقه طاهره(س) از این جهت مهم است که آن حضرت مانند انبیا و اولیای دیگر اسوه جوامع بشری‌اند؛ همان‌طوری که پیغمبر و امام برای تمام افراد جامعه اعم از زن و مرد اسوه است، زنان با فضیلت عالم هم برای همه افراد اعم از زن و مرد اسوه‌اند و همان‌طوری که امیرالمؤمنین(ع) هم برای زن‌ها و هم برای مردها اسوه و امام است، حضرت فاطمه زهرا(س) نیز هم برای زن‌ها و هم برای مردها ولی خداست.

آن حضرت انسان نمونه است و اسوه انسان‌ها، نه مخصوص زن‌ها؛ چه اینکه امیرالمؤمنین(ع) که انسان نمونه است و مقتدای همه انسان‌هاست و مخصوص مرد‌ها نیست.

مشی اجتماعی حضرت زهرا(س) در تنویر افکار عمومی

مشی اجتماعی به معنای رفتار متقابل فرد با جامعه است كه ممكن است مثبت يا منفی باشد. در صورتی كه مشی اجتماعی جنبه مثبت به خود بگيرد، مشاركت يكی از مؤلفه‌های مهم آن محسوب می‌شود. اين مؤلفه مهم، در دوران كوتاه زندگانی حضرت زهرا(س)، پس از رحلت پيامبر(ص)، كاملاً هويداست. آن حضرت در مقوله تصميم‌سازی كه يكی از اركان مهم مؤلفه مشاركت محسوب می‌شود، بسيار فعال بودند. اقدامات و فعاليت‌های حضرت زهرا(س) در راستای تنوير افكار عمومی و آگاه كردن جامعه پس از رحلت پيامبر(ص)، تبيين‌كننده همين ويژگی در سيره اجتماعی آن حضرت است.

محور سيره اجتماعی آن حضرت، يعنی راهبردی كه در تمام اقدامات و فعاليت‌های فاطمه زهرا(س) به چشم می‌آيد، «هدايتگری» است. هدايتگری در تمام وجوه سيره آن حضرت، نقش محوری را برعهده دارد. نگاهی به گنجينه روايی باقی مانده از حضرت فاطمه(س) نشان می‌دهد كه آن حضرت، حتی در سخت‌ترين و بحرانی‌ترين مواقع، با كلامشان، به مردم راه رستگاری را نشان می‌دادند.

حضور هوشیارانه و بابصیرت حضرت زهرا(س) در عرصه سیاسی

حضرت زهرا(س) که در بطن مسائل سیاسی جامعه و بحران‏‌ها رشد کرده و تربیت یافته بود و براساس آموزه‌های نبوی رسالت دفاع از حق و حقیقت را فراتر از قالب‌های جنسیتی بر دوش خویش احساس می‌کرد، با بصیرت و آگاهی عمیق نسبت به توطئه‏‌هایی که هویت انسانی جامعه را هدف قرار داده بود، هوشیارانه وارد عرصه جامعه شد و به‌صورت یک سیاست‏مدار آگاه و مدافع حریم امامت، در صحنه جامعه حضور جدی و فعال یافت و رهبری دفاع از امامت به‌عنوان دژ مستحکم حافظ آموزه‌های ناب نبوی را برعهده گرفت؛ جامعه پس از رحلت پیامبر(ص) به سمتی سیر کرده بود که نخستین نشانه‌های انحراف آن در خصوص زنان نمودار شد و این درواقع برگشت به سنت‏‌های جاهلی محیط مکه مکرمه بود.

بدین‌سان فاطمه زهرا(س) با حضور خویش ضمن به چالش گرفتن باورهای جاهلانه تفکیک جنسیتی در عرصه عمومی، در جهت بازیابی هویت انسانی جامعه مسلمانان گام در مسیری بس سخت و دشوار نهاد. البته پیامبر(ص) در این زمینه به حضرت زهرا(س)، هشدار لازم را داده بودند؛ چنان که هنگام رحلت خویش فرمودند: «دخترم، بعد از من مورد هجوم و ستم قرار خواهی گرفت. پاره تنم، هر کس تو را آزار دهد مرا آزرده و آنکه به تو بپیوندد، به من پیوسته؛ زیرا که تو از منی و من از تو، هر کس از مردم به تو ستم کند، نزد خدا از او شکایت می‌‏کنم.» (مجلسی، 1354: ج 43، ص 177)

حضور سیاسی فاطمه زهرا(س) نشان داد که یک زن با آگاهی و اتخاذ شیوه‏‌های سیاسی مدبرانه می‌‏تواند در صحنه‏‌های گوناگون جامعه به مبارزه بپردازد. این حضور نه تنها تفکر «عدم حضور زن در اجتماع» را نفی می‏‌کند، بلکه انحصار حضور مردان در عرصه‌‏های سیاسی را به نقادی می‏‌کشاند و بر آن مهر ابطال می‏زند.

حضرت زهرا(س) با تمام وجود در برابر باطل ایستاد

یکی از خدمات حضرت زهرا(س) به جامعه بشری، این بود که با تمام وجود در برابر باطل ایستاد و در راه روشنگری و پرده برداشتن از چهره نفاق، همه  مصائب را به جان خرید. صحبت‌های سیاسی حضرت زهرا(س) راهبرد و موجب هدایت جامعه است.

عملیاتی شدن آموزه‌های نبوی در حفظ کرامت و شأن والای انسانی زن در عین حضور و بطلان ابدی ادعای محدود نمودن زن در نگاه اسلام به عرصه خصوصی را باید در رفتار سیاسی اجتماعی دخت نبوت حضرت فاطمه زهرا(س)، به نظاره نشست.

توجه گستره به مباحث اخلاقی و معنوی فردی و اجتماعی و نیز تبدیل تهدیدها به فرصت برای روشن نگاه داشتن چراغ حق به‌ویژه در چگونگی مواجهه با مصائب از دیگر مواردی است که می‌توان به وجه تمدنی آنها اشاره کرد.

وظیفه شیعیان در برابر معرفی سیره حضرت زهرا(س) 

درست نیست اندیشه‌ها و زندگی و سیره حضرت زهرا(س) که ظرفیت جامعه‌سازی و هدایت جامعه به سوی تمدن را دارد، اسیر محدودنگری‌های ما بماند و امید است مبلغان فاطمی پرچمداران شناساندن این بانوی بزرگوار متناسب با تحولات تمدنی جهان امروز باشند.

باتوجه به مطالب فوق و با دقت در شخصیت نورانی ایشان، دو وظیفه به عنوان وظایف فردی و اجتماعی ما، مشخص می‌شود:

اول، شناساندن ایشان به‌عنوان الگو به افراد اجتماع و معرفی ابعاد اخلاقی و عملی ایشان به‌عنوان یک الگوی بی‌بدیل، ابعادی چون اهمیت به تعلیم و تعلم، معرفت، صبر و متانت، عفت، عبادت و خداشناسی، اهتمام به تربیت اولاد و همسرداری، عدم سکوت در برابر ظلم و تلاش همه جانبه در حمایت از حق و دفاع تمام قد از امام معصوم(ع) در زندگی ایشان برجسته است و نمود ویژه دارد؛ به‌عنوان وظیفه اول، در حد فهم و معرفت و توان خود، این بانوی آسمانی را با این فضایل و ویژگی‌ها به جامعه معرفی کنیم. دوم وظیفه مبلغان فاطمی و ما شیعیان توجه به ابعاد شخصیتی و فرهنگ رفتاری حضرت زهرا(س) و الگو گرفتن از آن در زندگی فردی است.

حسین‌مهدی رکن‌آبادی، کارشناس اندیشکده مطالعات راهبردی دانشگاه آزاد اسلامی