افزایش موج توجه به امامت با روشنگری‌های حضرت معصومه(س)
روشنگری‌های حضرت معصومه(س) موجب شد که موج توجه به امامت در ابتدای قرن سوم شدت پیدا کند و نویسندگان شیعه و غیرشیعه کتاب‌های بسیار بیشتری در زمینه امامت بنویسند و در محافل علمی و مناظرات، مقوله امامت از جایگاه پررنگ‌تری برخوردار شود.
حضرت معصومه(س) در طول زندگی خود کمتر از وجود پدر بهره‌مند بود، چراکه زندانی شدن امام موسی بن جعفر(ع) فرصت کمی را ایجاد کرد تا حضرت بتواند در خدمت پدر باشد اما در همان مدت زمان کم بهره‌های زیادی بردند.
حضرت معصومه(س) همین که از شهر مدینه خارج شد و به سمت ایران حرکت کرد، خود یک نشانه از پویایی شخصیت اجتماعی ایشان است که یک حرکت سیاسی، جهادی و نشان‌دهنده نقش یک زن در جامعه است، آن هم در جامعه‌ای که اگر امام دچار مشکل شود حتی یک زن هم می‌تواند برای دفاع از ولایت و امامت گام بردارد و حضور خود را در صحنه اجتماعی نشان دهد.
حضرت معصومه(س) به دنبال ولایت و رهبرشان امام رضا(ع) بودند تا ایشان را یاری کنند، همچنین اهدافی که امام رضا(ع) از هجرت خود به ایران داشتند این بود که نسل شیعه را به نوعی در ایران تقویت و گسترش دهند که یکی از بزرگ‌ترین اقدام‌هایی بود که حضرت معصومه(س) انجام دادند.
در همین راستا خبرنگار ایکنا از قم با حسینعلی دیلم، پژوهشگر پژوهشکده علامه طباطبایی درخصوص روشنگری و دفاع حضرت معصومه(س) از منزلت امامت و نقش حضرت در زمینه تحول اجتماعی به گفت‌وگو پرداخته است که در ادامه می‌آید:
ایکنا - از دیدگاه شما حضرت معصومه(س) در زمینه روشنگری نسبت به جایگاه و منزلت امامت چه اقداماتی انجام داده‌اند؟
خدمت شما عرض کنم که در زمان تسلط خلفای جور یعنی زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس بر جامعه اسلامی مهم‌ترین مسئله‌ای که در درجه اول توسط اهل بیت(ع) و در درجه دوم توسط وابستگان به اهل بیت(ع) و علمای شیعه مورد اعتنا بود این قضیه بود که امامت یک منزلت بی‌نظیر و بدون جایگزین است. از این‌رو، همواره تذکر به این داده می‌شد که قضیه سلب حق امامت ائمه اطهار(ع) عامل اصلی در رکود جامعه و وجود درد‌های بی‌درمان در جامعه است. از این جهت حضرت معصومه(س) در تمام اقداماتی که از ایشان در زندگی مبارک و کوتاه آن حضرت نقل شده و اقداماتی که جنبه غیرشخصی داشته و رویکرد اجتماعی به خود می‌گرفته درپی برجسته کردن جایگاه و منزلت امامت بود و نیز اینکه باید در این زمینه روشنگری صورت بگیرد.
حضرت معصومه(س) احادیثی را برای ما نقل کرده‌اند و به اشخاص دیگر این احادیث را می‌آموختند که حاکی از جایگاه بلند امامت است و اینکه اقدامات خلفای جور برای تحت‌الشعاع قرار دادن امر امامت باید خنثی شود. حتی قضیه حرکت کاروان حضرت معصومه(س) از حجاز و عراق به سمت شرق جهان اسلام یعنی مرو و خراسان صورت گرفت اگرچه در ظاهر به‌عنوان یک حرکت عاطفی از سوی یک خواهر و همراهان وی در اشتیاق زیارت برادر خویش تلقی می‌شود، اما در واقع در راستای روشنگری نسبت به نقش امام باید مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد.
ایکنا - اشاره به کاروان حضرت معصومه(س) داشتید، فواید حرکت این کاروان چه بود؟
فواید حرکت کاروان حضرت معصومه(س) فراوان است، اگرچه امام رضا(ع) در هنگام حرکت و وداع با اهل بیت(ع) تذکر دادند که این سفر بی‌بازگشت است، ولی اشتیاق حضرت معصومه(س) و اهل بیت(ع) برای زیارت امام رضا(ع) موجب شد در فاصله کمی پس از هجرت حضرت به مرو کاروان حضرت معصومه(س) از مسیر عراق وارد ایران شود. روایت مشهور این است که این کاروان تا ساوه آمد و در آنجا که گزارش این حرکت به حکومت بنی‌عباس رسیده بود برخی از عمال جور جسارت‌هایی به کاروان کرده و تعدادی از همراهان حضرت معصومه(س) نیز شهید شدند و حضرت نیز بیمار شده و طبق قولی مسموم شدند. به پیشنهاد حضرت ایشان به قم که فاصله زیادی با ساوه نداشت منتقل شد و پس از مدت کوتاهی حضرت دار فانی را وداع گفتند.
اصل این حرکت و فایده آن برجسته بودن این است که برای جامعه شیعه و اطرافیان اهل بیت(ع) ارتباط با امام یک امر حیاتی و مهم است. همچنین روشنگری که در طی این مسیر توسط کاروانیان صورت می‌گرفت، به‌خاطر مسیری که انتخاب کرده بودند و از شهر‌های زیارتی می‌گذشت و این روشنگری که در مسیر انجام می‌شد برای حکومت برتافتنی نبود؛ بنابراین اقدام به مبارزه با این جریان و حرکت کردند.
ما اگر بخواهیم مورد مشابهی را برای کاروان حضرت معصومه(س) پیدا کنیم می‌توانیم به کاروان حضرت زینب کبری(س) پس از جریان کربلا اشاره کنیم. یعنی آن کاروان نیز با محوریت اینکه باید امام، رهبر و رئیس جامعه باشد و مردم باید عقاید و احکام و امور خویش را آسمان بپرسند و مقابله و مبارزه کردن با امام به معنای مقابله کردن با جامعه اسلامی است. از این‌رو، این کاروان نیز از جهاتی شبیه کاروان حضرت زینب کبری(س) در توجه دادن به امر محوری بودن امامت در جامعه و نیز رسواسازی مخالفان است، زیرا می‌دانیم که کل قضیه ولایتعهدی امام رضا(ع) در واقع یک توطئه بود و لازم بود که جامعه نسبت به این قضیه روشن شود که خلیفه وقت اعتقادی به امامت ندارد و با این کار درواقع نمی‌خواهد محوریت امام در جامعه را تقویت کند.
ایکنا - آیا می‌توان گفت کاروان حضرت معصومه(س) با کاروان امام رضا(ع) در سفر به مرو نیز شباهت دارد؟
جریان کاروان امام رضا(ع) نیز که بحث مفصلی می‌طلبد از جهتی با کاروان حضرت معصومه(س) شباهت دارد. زیرا مسیر حرکت این دو کاروان اگرچه از جهات تاریخی متفاوت است یعنی به غیر از این مقدار کوتاهی از ابتدای مسیر که مشترک بود حرکت کاروان امام رضا(ع) طبق قول معروف از بصره و خوزستان و سپس نواحی شیراز و یزد و جنوب خراسان بود و فقط سید احمد بن طاووس در فرحه الغری است که می‌نویسد حرکت کاروان امام رضا(ع) از عراق و از مسیر قم بوده‌است.
اما هر دو کاروان از مسیر‌هایی عبور می‌کردند که بعضاً شیعه و اکثراً غیر شیعه یا نهایتاً مناطقی بود که آمیخته‌ای از شیعه مذهبان و غیر شیعه‌ها بوده‌است و همان‌گونه که امام رضا در مسیر حرکت خویش به‌ویژه در نیشابور که محدثان اهل سنت گرداگرد حضرت جمع شدند توجه به امر امامت می‌داد حرکت حضرت معصومه نیز در این راستا می‌تواند از جهاتی شبیه کاروان امام رضا(ع) باشد در زمینه اینکه محوریت جامعه با امام به‌عنوان وصی و خلیفه پیغمبر است.
ایکنا - هدف از این روشنگری‌ها چه بوده است؟
امام مانند پیغمبر به‌عنوان رهبر و رئیس جامعه مطرح است و وظیفه هدایت عقل‌ها و نشان‌دادن عوامل تقویت عقل و روح و ایجاد بستر اجتماعی حرکت به سمت کمال را برعهده دارد. مشخص است زمانی که حضرت امام رضا(ع) یا حضرت معصومه(س) یا حضرت زینب(س)، جامعه را به این امر متوجه می‌گردانند که امام باید رهبر و زعیم جامعه باشد برای دستیابی به این مطلب بوده است. زیرا ما در قضیه تحول و تغییر اجتماعی و مدیریت این تحول می‌بینیم نقش نخبگان اجتماعی در این زمینه بسیار مهم است. اما مهم‌تر از آن منظومه حرکتی ماست. یعنی باید ببینیم تحول جامعه باید به چه سمتی باشد.
وقتی امام رضا(ع) به محدثان اهل سنت می‌فرماید: «کلمه توحید رمز نجات است، اما شرط امامت باید حتماً در این زمینه لحاظ شود» باید برای جامعه روشن شود که ترقی و پیشرفت و هدایت و کمال جامعه منوط به این است که تمام امور اجتماعی جامعه بر اساس مقوله امامت تعریف و تبیین شود. یعنی در واقع در همان مسیر اراده الهی برای ایجاد و شکل‌گیری یک جامعه انسانی خدامحور. پس اقدامات حضرت معصومه و بقیه اهل بیت(ع) در زمینه روشنگری نسبت به مقوله امامت در واقع برای توجه دادن مردم به مسیر واقعی پیشرفت و کمال است. اتفاقاً شاهد این هم هستیم که روشنگری‌های امام رضا(ع) و حضرت معصومه(ع) موجب شد که موج توجه به امامت در ابتدای قرن سوم شدت پیدا کند و نویسندگان شیعه و غیرشیعه کتاب‌های بسیار بیشتری در زمینه امامت بنویسند و در محافل علمی و مناظرات مقوله امامت از جایگاه پررنگ‌تری برخوردار شود.
ایکنا - با توجه به اینکه امروزه حوزه‌های علمیه به‌عنوان مراکزی برای تبیین مسئله امامت به‌شمار می‌آیند، به نظر شما میزان توجه حوزه علمیه قم به قضیه منزلت امام و از جمله رسالت تحول، به چه مقدار است؟
میزان توجه حوزه علمیه قم به قضیه امامت و همچنین رسالت تحول که در واقع یکی از کارکرد‌های اصلی امامت است از چند جنبه می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. جهت اول بحث تبلیغ است یعنی رساندن معارف به جامعه خودی و تقویت معرفت جامعه خودی نسبت‌به مقوله امامت که این اولویت اصلی و وظیفه اصیل روحانیت شیعه است. خواه تبلیغ با روش سنتی یعنی حضور مبلغ در مجامع مختلف و یا به‌صورت رسانه‌ای و مجازی که هم‌اکنون در حوزه هم برقرار است که البته محتاج تقویت و حرکت بیشتری است. جهت دوم تدوین آثار پژوهشی و تحقیقی در رابطه با مقوله امامت است که این زمینه نیز همواره در حوزه‌ها بوده و به‌ویژه در حوزه معاصر قم در این زمینه کار‌های فراوانی به زبان‌های گوناگون صورت گرفته است، هم نسبت‌به دفع شبهات افرادی که در زمینه امامت تشکیک می‌کنند و هم نسبت‌به آگاه‌سازی توده‌های مختلفی از مردم دنیا که نسبت‌به این قضیه جالب و جذاب امامت علاقه‌مند می‌باشند.
ایکنا - با تشکر از حضرتعالی برای وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
من نیز به نوبه خود از خبرگزاری ایکنا بابت دغدغه‌مندی در زمینه ترویج معارف اهل بیت(ع) تشکر و قدردانی می کنم.
گفت‌وگو از مژگان فرهنگیان
انتهای پیام
