اولویت‌بندی اقتصادی بین مردم و دولت در نهجالبلاغه
پژوهشگر نهجالبلاغه اظهار کرد: براساس توصیه امام علی(ع) به مالک اشتر، در شرایط نابسامان اقتصادی دولت از نظر درآمدزایی ضعیف شود بهتر از فقیر شدن مردم است و لذا حکومت باید تمام تلاش خود را به کار بگیرد و سختی‌ها را به جان بخرد تا ملت فقیر نشوند و به احساس شکست مالی دچار نشوند.
به گزارش ایکنا از قم، اقتصاد و معیشت از مسائل بسیار حیاتی و مهم جوامع انسانی است لذا به منظور تبیین مسئولیت حاکمیت و دولت نسبت به معیشت مردم از دیدگاه امام علی(ع)، با حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مهدوی‌ارفع مدرس و پژوهشگر نهجالبلاغه به گفت‌وگو پرداختیم، در بخش نخست این گزارش، مباحثی از جمله اهمیت معاش مردم در کلام امام علی(ع) و انواع جامعه فقیر به میان آمد که در ادامه از نظر می‌گذرد:
حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مهدوی ارفع با بیان اینکه هر نوع فقر از منظر اسلام منفور است، تصریح کرد: فقر معنوی به خداوند متعال تنها فقر پسندیده از منظر قرآن کریم و در کلام امام علی(ع) است.
وی با اشاره به تعریف جامعه فقیر در کلام امام علی(ع) بیان کرد: یکی از انواع فقر آن است که خانواده‌ای به طور ناگهانی و ناخواسته به آن دچار می‌شود برای مثال تمام ثروت و اموالشان را دزد غارت کرده است و یا ثروتمندی که یک شبه ورشکست می‌شود و در این شرایط که فقر ناخواسته برای خانواده ایجاد می‌شود، عقل حکم می‌کند امورات خود را به سختی سپری کنند تا دوباره از نو زندگی خود را بسازند؛ چنین فقری در جامعه ما نیز هست.
وی ادامه داد: در بند هشتم نامه 53 امام به مالک اشتر فرمودند: اساس درآمد دولت و حکومت مالیات است و مالیات را غالبا کسانی می‌پردازند که اهل کار و تولید هستند، اگر زمانی حادثه‌ای مانند خشکسالی و عدم بارندگی پیش آمد و به سبب این حادثه کار و کاسبی مردمی که مالیات پرداخت می‌کردند از رونق افتاد، دولت باید در مالیات آنان تخفیف اعمال کند تا زندگی آن‌ها آسیب نبیند. در واقع این عبارت بیانگر آن است که در زمان اوضاع نابسامان اقتصادی دولت حق ندارد بسان سال‌های پیشین مالیات‌های سنگین از مردم دریافت کند و بار فشارهای ناشی از کمبود منابع مالی را باید خود متحمل شود و بر دوش مردم نیندازد لذا با توصیه امیرالمومنین(ع) بسیاری از مردم آرامش روانی پیدا می‌کنند و مالیات کمتری می‌پردازند.
مهدوی ارفع اظهار کرد: براساس توصیه امام علی(ع) به مالک اشتر، در شرایط نابسامان اقتصادی دولت از نظر درآمدزایی ضعیف شود بهتر از فقیر شدن مردم است و لذا حکومت باید تمام تلاش خود را به کار بگیرد و سختی‌ها را به جان بخرد تا ملت فقیر نشوند و به احساس شکست مالی دچار نشوند.
وی تصریح کرد: امیرالمومنین(ع) فواید مدارای دولت با مردم در شرایط قحطی و خشکسالی و وضعیت سخت اقتصادی را داشتن احساس امنیت برمی‌شمردند و تاکید می‌کنند ملتی که در روزگار سختی دولت را همراه خود احساس کرده است هیچ‌گاه اغتشاش و تظاهرات نمی‌کند و امور محول شده از سوی دولت را با جان و دل انجام می‌دهد.
فقر اختیاری
مهدوی ارفع اظهار کرد: نوع دیگر فقر که در خانواده‌ها پدید می‌آید به سبب تشریفات و بلندپروازی‌های بی‌پایه و اساس است، برای مثال شخصی تمام سرمایه خود را بدون هیچ دانش اقتصادی در بورس سرمایه‌گذاری می‌کند و در یک شب سرمایه‌اش از دست می‌رود، این نوع فقر اختیاری است.
وی ادامه داد: برخی از ما مردم فرهنگ و مهارت استفاده صحیح از سرمایه خود را کسب نکردیم و یا دولت‌های جمهوری اسلامی ایران مهارت مدیریت اقتصاد بدون نفت را آموزش ندیدند و ذخایر این ملت را که باید برای نسل‌های آینده امانت‌داری کنند به نام نفت و گاز استحصال کرده و به کمترین ارزش به دنیا می‌دهند و در کلام امام علی(ع) به این نوع فقر، فقر اختیاری می‌گویند که انسان خود مسبب آن است.
پژوهشگر نهجالبلاغه تصریح کرد: براساس کلام امیرالمومنین(ع)در صورت پدید آمدن فقر اختیاری، دو وظیفه بر عهده دولت است؛ اولین وظیفه دولت تلاش در راستای کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از اشتباهات مردم یا حکومت است و دولت باید امکانات و دارایی‌های خود را در اختیار مردم قرار بدهد تا مرد دچار شکست مالی نشوند و وظیفه دوم دولت فرهنگسازی است تا مردم مهارت‌هایی از قبیل انضباط مالی و اصلاح الگوی مصرف و.. را آموزش ببینند.
تأکید امیرالمومنین(ع) بر حفظ ذخایر کشور در بحران‌های مالی
وی گفت: امیرالمومنین(ع) در وصیت‌نامه اقتصادی خویش در پایان نامه 24 نهجالبلاغه، فرمود:«پس از من نه نخلستان‌ها را بفروشید و نه نهال خرما را؛ در گرفتاری‌های مالی که برایتان پیش می‌آید هرگز نهال و درخت خرما را نفروشید» و سپس فرمود: «این سرزمین باید آنچنان زیر درخت و نهال‌های خرما قرار بگیرد که رهگذر نتواند راهش را ازبین نخل‌ها پیدا کند، که این عبارت کنایه از آن است که باید سرمایه و ثروت این سرزمین را افزایش دهید؛ در ادامه فرمود: «در تنگناهای اقتصادی اگر خواستید هزینه کنید خرماهای نخل را بفروشید و به نخل‌ها کاری نداشته باشید»، در جامعه امروز ما معادل نخل و نهال خرما در زمان امیرالمومنین(ع)، نفت و گاز است.
مهدوی‌ارفع تصریح کرد: حضرت در نامه تأکید می‌کنند حتی در بحران‌های مالی سرمایه و ثروت اصلی مملکت را نفروشید بلکه باید برای توسعه سرمایه اصلی تلاش کنید تا از سود آن برای ملت هزینه کنید برای مثال در جامعه امروز دولتمردان به جای فروش نفت و گاز باید از سرمایه‌های پایین دستی آن مانند پتروشیمی و محصولات آن درآمدزایی کنند. به فرموده امام علی(ع) دولت همانند پدری دلسوز در بحران‌هایی که حتی قصور بر گردن مردم و حکومت است باید بار سختی را بر دوش بکشد تا مردم احساس شکست مالی نکنند.
وی تصریح کرد: حضرت یوسف(ع) پس از خواب عجیب و غریب عزیز مصر دستور داد تا مردم هفت سال شبانه‌روز تلاش و کار مداوم انجام دهند و به اندازه ضرورت خود مصرف کنند و مابقی را برای 7 سال قحطی که پس از آن پدید می‌آید، ذخیره کنند و پس از گذران این 14 سال گشایش بر شما حاصل می‌شود.
جامعه اسلامی فرد گرسنه و بی‌سرپناه نداشته باشد
پژوهشگر نهجالبلاغه بیان کرد: نتیجه می‌گیریم که به طور کلی دو نوع فقر در جامعه داریم، فقر امکانات که خود مسبب آن هستیم و دیگری فقر ناخواسته که به سبب جنگ و تحریم‌ها بر ما تحمیل شده است.
وی افزود: در بعضی از بیانات امام علی(ع) بر این امر تأکید شده است که در حکومت اسلامی هیچ‌کس نباید هنگام شب گرسنه سر به بالین بگذارد و هیچ‌کس نباید بی‌سرپناه باشد درواقع همه مردم باید از حداقل‌های معیشت اعم از مسکن و خوراک مناسب بهره‌مند باشند.
پژوهشگر نهجالبلاغه بیان کرد: جامعه‌ای که با وجود داشتن سرمایه‌های فراوان انسانی و اقتصادی، مردم در فقر زندگی می‌کنند، مسئولان بی‌تدبیر بر آن حاکم هستند.
