عدالت از منظر حضرت علی(ع) با نگاهی به کتاب «ترازوی احدخو»
نویسنده کتاب «ترازوی احدخو» گفت: مهم‌ترین ویژگی حضرت علی(ع) این است که برخورداری از عدالت در تمامی ابعاد آن را حق مردم و وظیفه حاکمان می‌داند.
مهدی کمپانی‌زارع، نویسنده کتاب «ترازوی احدخو» در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم در پاسخ به اینکه احدخو به چه اشاره دارد؟ اظهار کرد: ترازوی احد اشاره به یکی از ابیات مولانا جلال‌الدین درباره حضرت علی(ع) دارد که می‌فرماید: «تو ترازوی احد خو بوده‌ای، بل زبانه هر ترازو بوده‌ای»، به خاطر ارادتی که مولانا به حضرت علی(ع) و عمق شناختی که از ایشان دارد، این‌گونه می‌گوید که تو یک ترازویی هستی که خلقت خلق حضرت احد هست.
احد؛ زیباترین و عالی‌ترین صفت در وصف حضرت علی(ع)
وی گفت: به‌کار بردن کلمه احد نیز به این دلیل است که احد عالی‌ترین صفت فردیت و وحدت الهی است و بالاترین مرتبه اسما محسوب می‌شود یعنی می‌گوید تو تجلی اسما متعارفی که در میان اولیاست، تو عالی‌ترین مرتبه اسمای الهی را نمایندگی می‌کنی و هر آن چیزی را که انجام می‌دهی خلق و خوی الهی و رنگ و بوی الهی دارد و رنگ و بوی الهی در بالاترین مراتب توحید است و این تعبیر یکی از زیباترین و جذاب‌ترین تعبیرهایی است که در تاریخ فرهنگ اسلامی درباره حضرت علی(ع) وجود دارد که تو ملاک و معیار هستی و در روایات شیعی داریم که در زیارت‌نامه آمده که السلام علیک یا میزان العمل؛ سلام بر تو که در واقع ترازوی عمل خلقی ولی اینجا می‌گوییم که ترازوی متعارفی نیست و ترازوی خداخو در عالی‌ترین مراتب خودش است.
کمپانی در پاسخ به اینکه در مقدمه کتاب اشاره کرده‌اید که از منابع تاریخی متنوع و گاه متناقض استفاده شده، معیار شما برای اعتبارسنجی روایات تاریخی چه بوده، بیان کرد: در بررسی‌ها با منابع متنوع و متناقضی روبرو خواهید شد، اما آنچه اهمیت دارد این است که نخست بدانید که منابع متعدد و قدیمی‌تر چه چیزهایی را درباره یک شخص تکرار کرده‌اند؛ برای مثال زمانی که درباره فضائل علی بن ابیطالب(ع) بررسی می‌کنید، می‌بینید که شیعه و سنی و همچنین گروه‌های مخالف و موافق درباره فضایل ایشان اشتراکاتی دارند و منابع معتبر و متعدد یک تصویر کلی برای ما ایجاد می‌کنند تا بدانیم با چه شخصیتی روبرو هستیم و این شخص چه سیره‌ای دارد؛ برای مثال علی بن ابیطالب(ع) مشهور به شجاعت است، اما اگر با روایتی دیگر شجاعت ایشان زیر سؤال برود، این روایت درست نیست. آن تصویر کلی که از منابع متعدد، متنوع و اقدم به‌دست آمده و می‌تواند یک تصویر کلی ارائه دهد که ما در ارتباط با بعضی از روایاتی که کمتر در منابع نقل شده بتوانیم داوری کنیم. جریان‌های عمر یا عباسی نیز سعی بسیاری داشتند که تصویری از حضرت علی(ع) بسازند که هیچ یک از این فضایل را نداشته باشد، اما هیچ‌گاه موفق نشدند و نتوانستند به نحو گسترده‌ای این کار را انجام دهند و منابع قرون بعد چه میان اهل سنت یا شیعه مجددا فضایلی را ذکر کردند.
وی در پاسخ به اینکه در تحلیل زندگی امام علی(ع) از نظریه‌های مدرن تاریخ‌پژوهی نیز بهره برده‌اید یا خیر، تصریح کرد: نه تنها در این کتاب، بلکه در همه کتاب‌هایی که تاکنون نگاشته‌ام تلاش کردم آن شخصیت را فارغ از قالب‌های پیشینی که برای او ساخته‌‌اند، معرفی کنم و برای این امر باید منابع متعدد را بررسی کرده و کلید شخصیت آن را پیدا کنم و منابع را در ارتباط با یکدیگر به گفت‌وگو بنشانم.
نویسنده کتاب «ترازوی احدخو» اضافه کرد: بنده معتقدم اگر هرمنوتیک معنای واضحی داشته باشد، گفت‌وگو کردن متن‌ها با یکدیگر است و زمانی که متن‌ها با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند، شما مطالب تازه‌ای را درباره بافت و زمینه و درواقع تفکر، اندیشه و گفتار فرد متوجه می‌شوید؛ برای مثال زمانی که شخصیت علی ابن ابیطالب(ع) را با اندیشه مولانا به گفت‌وگو می‌نشانم، از آنجایی که مولانا علاقه بسیاری به حضرت داشته متوجه می‌شوم که بخش‌هایی از شخصیت ایشان یک عمق توحیدی دارد که اگر برای مثال بنده آن را با مولانا به گفت‌وگو بنشانم، برای ما چندان واضح نیست چنان که مثلاً مرحوم مطهری جایی گفته بود بعضی از سخنان مولانا درباره علی بن ابیطالب(ع) در جهان اسلام بی‌سابقه است و بعد از ایشان نیز کسی نگفت.
امام علی(ع) در اوج قدرت، با عدالت و محبت رفتار کرد
کمپانی در پاسخ به اینکه روایت‌های مربوط به حدیث غدیر و وصایت امام علی(ع) در کتاب شما چگونه تحلیل شده‌اند، گفت: از سخنان مولانا درمی‌یابیم که برعکس آنچه که در فضای سنی‌نشین قرون میانه درباره علی بن ابیطالب(ع) مطرح بوده، بحث وصیت به معنای امامت و عمارت و حکومت است و آنچه که بعدها محل بحث بوده، درباره اینکه این یک مسئله محبتی بود، واقعا درست نیست و فردی مانند مولانا صراحتا می‌گوید که این‌ها از اینکه پیامبر(ص) به علی(ع) قدرت داد، ناراحت بودند.
وی ادامه داد: به نظر بنده این دلالت مولا بودن علی(ع) به ولایت درواقع ظاهری و قدرت و بحث امامت و عمارت واضح است و آنچه گفته شده در سنت خلفا بسیار متناقض می‌باشد و آن مسئله متفاوتی است که در آن جا مطرح شده است.
کمپانی در پاسخ به اینکه اگر امام علی(ع) در جهان امروز می‌زیستند، به نظر شما بزرگترین چالش ایشان در مواجهه با مفاهیم مدرن مانند دموکراسی، حقوق بشر یا سرمایه‌داری چه بود، اظهار کرد: حضرت علی(ع) یکی از شخصیت‌هایی است که نشان داده به مردم اهمیت بسیاری می‌دهد، زمانی که امام را نخواستند به میدان نیامد و زمانی که ایشان را خواستند علی‌رغم میل باطنی وارد میدان شد، ایشان زمانی که در اوج قدرت بود با عدالت و محبت رفتار کرد.
وی افزود: بنده معتقدم امام در حوزه دموکراسی و حقوق بشر هیچ‌گاه مشکلی پیدا نمی‌کرد، اما در ارتباط با سرمایه‌داری بنده معتقدم ایشان یکی از شخصیت‌هایی است که حتما با مصرف زدگی و زندگی مبتنی بر تجمل مبارزه می‌کرد.
حضرت علی(ع) عدالت را حق مردم و وظیفه حاکمان می‌دانست
کمپانی با بیان اینکه حضرت علی(ع) از معدود کسانی است که برابری را حق مردم می‌داند، نه یک طبقه حاکم به مردم، گفت: از دیدگاه حضرت علی(ع) این عدالت در تمام اقسام خودش شامل عدالت سیاسی، عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی حق مردم است که در وضعیت سیاسی خود دخالت کنند، حق مردم است که اجتماع خود را بسازند، حق مردم است که دارای برخورداری‌های اقتصادی باشند، اما به نظر می‌آید در عالم سیاست این حق مردم دانسته نمی‌شود و بعضاً به‌عنوان لطف محسوب می‌شود.
نویسنده کتاب «ترازوی احدخو» افزود: مهم‌ترین ویژگی حضرت علی(ع) در حوزه عمومی این است که همه برخورداری‌هایی که عنوان شد را حق مردم و وظیفه حاکمان می‌داند.
وی در پاسخ به اینکه چرا شخصیت امام علی(ع) در جهان اسلام به نماد عدالت‌خواهی و مبارزه با ظلم تبدیل شده است، تصریح کرد: حضرت علی(ع) به دنبال عدالت بود و از همه مهم‌تر این را حق مردم می‌دانست، نه لطف حاکمان و می‌فرمود این حق قابل پیگیری است و تا زمانی که پیگیری نشود، حاکم کار خودش رو انجام نداده است و جامعه روی خوشی نخواهد داشت.
کمپانی ادامه داد: حضرت علی(ع) در مواجهه با بزرگترین دشمنانش شامل خوارج، شامیان و بنی‌امیه هیچ‌گاه راه محدودیت را پیش نگرفتند و از حقوق سیاسی، اجتماعی و اقتصادی محروم نشدند.
نویسنده کتاب «ترازوی احدخو» بیان کرد: سیاسی‌ورزی‌های متعارف اهل سیاست در رفتار امام علی(ع) مشاهده نمی‌شود زیرا ایشان نماد اخلاقی عدالت‌خواهی و نماد اخلاقی حکومت‌ورزی است.
کمپانی با بیان اینکه معیارهای حضرت علی(ع) اخلاق و دین است و به معیارهای متعارف اهل سیاست کاری ندارد، ادامه داد: در نامه‌هایی هم که به عمروعاص و معاویه نوشته فرموده است که من بلدم مثل شما زیرکی و براساس شما سیاست‌ورزی کنم، اما آن را منافی اخلاق می‌دانم، اگر نه هیچ کس از من زیرک‌تر نیست و هیچ کس بهتر از من نمی‌تواند خدایی کند اما خداوند این را نمی پسندد.
حضرت علی(ع) ترازویی است که انسان را خداخو می‌کند
نویسنده کتاب «ترازوی احدخو» در پاسخ به اینکه انگیزه اصلی‌اش برای نگارش کتابی با این عمق تاریخی درباره حضرت علی(ع) چه بوده، اظهار کرد: کتاب ترازوی احدخو پنج بخش دارد که در بخش تاریخی زندگی امام علی(ع) با اختصار براساس منابع متعدد تاریخی بیان شده و سعی کردم منابع معتبر و قدیمی را به زبان امروزی بیان کنم که این امر کمک می‌کند که یک تصویر کلی از شخصیت حضرت پدید آید.
وی افزود: در نگارش این کتاب اینکه زبانش امروزی و مستند و چندین کتاب جامع کنار هم قرار داده شود، اهمیت بسیاری داشت، همچنین مختصات تصور ایشان از سیاست و حکومت ورزی و ارتباط با مردم در نگارش این کتاب مورد اهمیت بود.
کمپانی با بیان اینکه در بخش دوم درباره اخلاقی زیستن بحث شده زیرا یکی از ارکان زیست اخلاقی در جهان اسلام علی بن ابیطالب(ع) است، اضافه کرد: همچنین مبحث دیگر مربوط به مسئله عرفان است که بنده حضرت علی(ع) را یکی از بزرگان اهل عرفان می‌دانم که پیشوای عارفان است و تمام عارفان هم به این مسئله اذعان کردند.
نویسنده کتاب «ترازوی احدخو» ادامه داد: بخش سوم کتاب دیدگاه یکی از بزرگترین عارفان جهان اسلام یعنی مولانا را درباره این امام بزرگ بیان می‌کند که معتقدم یک تصویر بسیار زیبا و جذاب و درستی را از حضرت ارائه داده است و کمتر کسی توانسته است این عمق فکر را درباره حضرت علی(ع) داشته باشد.
کمپانی در پایان در پاسخ به اینکه اگر بخواهید کتاب ترازوی احدخو را در یک جمله خلاصه کنید، آن جمله چه خواهد بود، بیان کرد: علی بن ابیطالب(ع) ترازویی است که بعد از مدتی انسان را خداخو می‌کند، اما در این راه نمی‌توان تنها نامش رو برد و عملش را نکرد زیرا او اهل اخلاق، عرفان و سیاست بود، اما در همه این‌ها طریق اخلاق و شرع خدا را رعایت می‌کرد و به قول مولانا بزرگترین ویژگی ایشان این بود که جز برای خداوند کاری نمی‌کرد و شیر حق بود، نه شیر هوا. گفت شیر حقم نیستم شیر هوا/ فعل من بر گفت من باشد گواه.
گفت‌وگو از الهام حلاجیان
انتهای پیام
