پژوهش‌های دینی متناسب با نیاز زمانه بازخوانی شوند
معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن گفت: تنوع پژوهش‌های دينی و قرآنی شگفت‌آور است، اما به این معنا نیست که ما پايان کار این‌گونه پژوهش‌ها را اعلام کنیم. این پژوهش‌ها باید به‌صورت مداوم متناسب با زمان و نیازهای روز بازخوانی و پالایش شوند.
امروزه به‌دلیل افزایش گستردگی علم و پژوهش در عرصه‌های مختلف زندگی بشر، علم‌پژوهان دینی و قرآنی نیز به‌منظور تبیین مسائل دینی و هر چه بیشتر آشنا شدن بشر و به‌کارگیری این علوم، در ابواب مختلف دینی تحقیق و پژوهش کرده و در این امر کوشا بوده‌اند.
پژوهش‌هایی که در دهه‌های اخیر صورت گرفته بیشتر با توجه به خط فکری و اجتماعی جامعه بوده و تطابق مسائل دینی و قرآنی در این پژوهش‌ها با مسائل فکری و اجتماعی روز، کمک شایانی کرده است.
البته لازم به ذکر است که به جای بالا بردن کمیت این پژوهش‌ها، باید به بالابردن کیفیت آن توجه کنیم. هرچه پژوهش‌ها مستندتر و مبتنی بر قرآن، روایات و هر آنچه که موجب رضایت خداوند است باشد، مثمرثمرتر خواهد بود.
از این رو، به‌مناسبت هفته و روز پژوهش، خبرنگار ایکنا از قم با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکریم خوب‌بین خوش‌نظر، معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم گفت‌و‌گویی کرده است که متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا- وضعیت پژوهش‌های دینی و قرآنی در چند دهه اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؛ آیا پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در این زمینه داشته‌ایم یا در حال درجا زدن هستیم؟
بی‌ترديد پژوهش‌های دينی و قرآنی در موضوعات و مسائل مختلف در چند دهه پس از انقلاب اسلامی از رشد بسيار بالا و قابل قبولی برخوردار است. تبلور اين ادعا را می‌توان افزون بر پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مؤسسات خصوصی، در آثار گران‌قدر توليد شده در دانشگاه علوم و معارف قرآن كه توسط اعضای محترم هيئت علمی آن توليد شده، شاهد بود.
تعبير «درجا زدن»، تعبير درست و شايسته‌ای نيست. تنوع پژوهش‌های دينی و قرآنی واقعاً شگفت‌آور است؛ منتها وجود چنين تنوع و تكثری هم به معنای پايان كار اين‌گونه پژوهش‌ها تلقی نمی‌شود و ما مستمراً نياز داريم كه متناسب با نيازها و اقتضائات زمانه پژوهش‌های خود را بازخوانی و پالايش كنيم و حركتی متناسب با سطح فهم مخاطبان در سطوح مختلف داشته باشيم.
ایکنا- پژوهش‌های دینی و قرآنی از نظر کیفی در چه وضعیتی هستند؟
به گمان اين جانب، پژوهش‌های دينی و قرآنی، همان‌گونه كه از كميت قابل توجهی در موضوعات و مسائل مختلف برخوردار است؛ همان‌طور هم از كيفيت خوب و تأثيرگذاری برخوردار است.
اگر بخواهم افزون بر آثار فاخر توليد شده در دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم، به ساير پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها اشاره كنم كه به‌ويژه در دو سه دهه اخير مبادرت به توليد آثار بسيار ارزشمندی اقدام كردند، بايد از پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، جامعةالمصطفی(ص) العالميه، دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه قرآن و حديث و ساير مراكز علمی مرتبط با پژوهشی دينی و قرآنی نام ببرم.
به گمانم ما در مجموعه دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و حوزه‌های علميه سراسر كشور، توليدات پژوهشی و قرآنی بسيار خوبی داريم، ولی بيشترين قصور و تقصير ما عدم معرفی اين آثار فاخر و نويسندگان فرهيخته آن‌هاست.
نكته بعدی، گران بودن آثار و كتاب‌های پژوهشی است. من از فرصت اين مصاحبه استفاده می‌كنم و از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ساير دست‌اندركاران، درخواست می‌كنم يک راه‌حل جدی و اساسی برای اين مسئله پيدا كنند و فرهيختگان و نخبگان اين كشور را به حال خود رها نکنند و تا حد امكان در نشر و ترويج آثار پژوهشی بكوشند.
همچنين پيشنهاد تأسيس يک شبكه تلويزيونی معرفی آثار، رويدادهای پژوهشی و معرفی فرهيختگان دينی و قرآنی را دارم. بايد به‌طور ويژه به انعكاس مباحث علمی، مناظره‌ها، كرسی‌های نظريه‌پردازی در يک شبكه مستقل اهتمام ورزيد.
ایکنا- مدرک‌گرایی و اینکه پژوهشگران برای ارتقای علمی بايد مقاله‌ای داشته باشند تا چه اندازه مانع توسعه پژوهش‌های قرآنی باکیفیت در کشور شده است؟
در پاسخ به اين سؤال شما بايد عرض كنم كه اصل نوشتن، چه در قالب كتاب و چه در قالب مقاله، فی‌نفسه امر ممدوح و قابل تقديری است و به گمان من موجب شكوفايی اذهان و رسيدن به ايده‌های روشن و همچنين انسجام فكری نويسندگان می‌شود. پس اصل نگارش و قلم زدن در عرصه‌های دينی و قرآنی دارای اولويت، اتفاقاً موجب توسعه پژوهش‌های دينی و قرآنی می‌شود.
منتها نكته قابل توجه اين است كه افراد بايد خود دارای ذهن وَقّاد و مسئله‌شناس و مسئله‌ياب باشند، نه اینکه مدام به‌دنبال كميت و بالا بردن تعداد آثار پژوهشی از رهگذر تلاش علمی دانشجويان‌شان باشند؛ پس مقاله‌نويسی فرصت است و نه تهديد، اما بشرطها و شروطها.
ایکنا- پیشنهاد شما برای اینکه به این رقابت‌های بی‌فایده در عرصه پژوهش پايان داده و پژوهش‌ها کاربردی شوند چیست؟
برای پايان دادن به رقابت‌های بی‌فایده‌ای كه گاه نه رضايت الهی را در پی دارد و نه رضايت جامعه چشم انتظار را، بی‌ترديد راهكارهای فراوانی را می‌توان پيشنهاد داد. يكی از آنها پژوهش‌های مسئله‌محور و ناظر به مشكلات فكری و اجتماعی جامعه است.
ارزش پژوهش‌های دينی و قرآنی ما به امتداد اجتماعی آن‌هاست و صرف پژوهش نظری و انتزاعی، گره‌ای از مشكلات فروبسته جامعه ما باز نمی‌كند.
نكته ديگر توجه به سایر قابليت‌های آموزشی و اجرايی و افراد در پيشبرد اهداف مؤسسات و مراكز علمی است و نه صرف نگارش مقالاتی كه معلوم نيست ناشی از ذهن وَقّاد خود افراد باشد. همچنين نكته‌های قابل طرح و فراوان ديگری وجود دارد كه نيازمند ساعت‌ها بحث و بررسی است.
ایکنا- به عنوان سؤال پایانی بفرمایید که رویکرد پژوهشی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم چگونه است؟
برای تبیین رويکرد پژوهشی دانشگاه، بهترین و آسان‌ترین کار، مراجعه به درختواره پژوهشی آن است. در اين درختواره مطالعات قرآنی و حديثی دانشگاه ابتدا به دو عنوان كلی «مطالعات جامعه‌پردازی اسلامی» و «مطالعات متن‌پژوهی قرآنی» تقسيم می‌شود. هر يک از اين دو عنوان نيز به ترتيب شامل چهار موضوع می‌‌شوند.
موضوعات عنوان نخست عبارتند از: «قرآن كريم، نظام‌سازی و حكمرانی»، «قرآن كريم و گفتمان انقلاب اسلامی»، «قرآن كريم و تمدن‌سازی اسلامی» و «آينده‌پژوهی قرآنی». چنان كه موضوعات عنوان دوم عبارتند از: «اِحيا و تحقيق نُسَخ تفسيری و علوم قرآنی»، «مطالعات ادبی و زبانشناختی قرآن كريم»، «مطالعات تطبيقی» و «مطالعات قرآنی در سيره اهل بيت(ع).»
همه اين هشت موضوع نيز شامل ريزموضوعات فراوان ديگری می‌شود. بنابراين، از اين طريق می‌توان با رويكرد پژوهشی دانشگاه آشنا شد. قابل ذكر است كه این درختواره ظرفيت افزودن موضوعات و مسائل دیگری را نيز دارد كه اين امر به‌زودی انجام خواهد شد.
ایکنا - این دانشگاه چه برنامه‌ای برای تقویت برنامه‌های پژوهشی دارد؟
دانشگاه ما افزون بر پژوهش‌های نظری، پژوهش كاربردی و ناظر به مشكلات و مسائل جامعه دينی را نيز در دستور كار خود دارد و در اين راستا چندين هسته پژوهشی تشكيل شده‌اند كه مبتنی بر موضوعات و مسائل تعريف شده در درختواره پژوهشی دانشگاه، مسائل دارای اولويت را دنبال می‌كنند. البته نيازمند اين معنا هستيم كه پژوهش‌های گروهی و جمعی، بيشتر مورد عنايت و اهتمام اعضای هيئت علمی قرار بگيرد.
گفت‌وگو از هانیه محمدنژاد
انتهای پیام
