شاخص‌های خدمت کریمانه در جامعه اسلامی

به گزارش ایکنا از قم، به نقل از پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س) حجت‌الاسلام محمدباقر مشکاتی، استاد حوزه علمیه طی یادداشتی نوشت: خدمت کریمانه، نوعی از رفتار اجتماعی است که در آن افراد با نگرش مثبت، احترام و فداکاری به دیگران کمک می‌کنند. این رفتار می‌تواند شامل کمک به افراد نیازمند، انجام کارهای داوطلبانه، یا حتی رفتارهای ساده و روزمره مانند لبخندزدن یا تعارف‌کردن باشد. گسترش خدمت کریمانه در جامعه می‌تواند فواید بسیاری برای افراد و جامعه داشته باشد.

توحیدی‌محوری در تمام ابعاد زندگی

از جمله شاخص‌های اصلی کرامت و خدمت کریمانه این است که «توحیدمحور» باشیم. یعنی در تمام رفتارها و کردارها، در زندگی اجتماعی، محیط کار، زندگی شخصی و سایر امور زندگی، شاخص اصلی خدمت کریمانه، خداباوری و خدامحوری است. کسب رضای خدا، هدفی برتر در خدمت کریمانه به مخلوقات خداست.

علم همراه با عمل از دیگر شاخص‌های رفتار کریمانه است. یعنی انسان برای خودنمایی و برای صرفاً گزارش کاری خود، کاری را انجام ندهد، بلکه باید علم و عمل با یکدیگر همسو باشد. خدمت بی‌منت داشتن و حفظ عزت و کرامت نفس دیگران؛ همسویی علم و عمل در رفتار کریمان است.

در رفتار کریمانه، خدمت به همسایه و بستگان باید جز اولویت‌های ما باشد. در این‌ رابطه نباید کارهای کوچک را دست‌ کم بگیریم؛ مثلاً محبت به مادر و پدر، خواهر و برادر، همسایه‌ها و دیگر بستگان که سفارش بسیار شده است، باعث می‌شود که از همین رفتارهای کوچک، شاخص‌های بزرگ کرامت را در جامعه ترویج بدهیم، بنابراین توجه به کار کوچک را نباید دست‌کم بگیریم.

خدمت کریمانه، باید با گشاده‌رویی باشد. گشاده‌رویی و حسن خلق یکی از مصداق‌هایی است که باید در رفتار کریمانه به آن توجه کنیم. مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های ما چرا این‌قدر محبوب هستند؟ چون حسن خلق جز محور اصلی زندگی آنهاست؛ فرد مسئول نباید در قبال افراد، با حالت خستگی باشد و یا بگوید وقت ندارم.

خدمتی کریمانه است که قبل از این که فردی درخواستی داشته باشد، نیازش را برآورده کنیم؛ یعنی همواره برای انجام خدمت آمادگی داشته باشیم. صبر و بردباری در انجام خدمت جز لوازم خدمت کریمانه است. ما باید پناهگاه دیگران باشیم. اگر فردی مشکلی دارد و به ما روی آورده است، نباید از مشکل او سوءاستفاده کنیم. بلکه باید به ویژه‌ترین حالت ممکن به مشکل فرد رسیدگی کنیم. حضرت علی(ع) در حدیثی می‌فرماید: احترام و تکریم به دیگران، احترام و تکریم به خود است.

از شاخصه‌های کرامت، خدمت به کسی است که به ما بدی کرده باشد، یا در سطح جامعه از جهاتی با ما همسو و هم سلیقه نیست، جزو اولویت‌های ما باید التفات به این امر باشد. اگر کسی غیبت کرده، خوبی او را بگوییم. اگر کسی به ما قرض نداده زمانی که می‌توانیم به او قرض بدهیم. اگر کسی به ما سلام نکرده ما به او سلام کنیم. در ابعاد اجتماعی و سیاسی هم همین‌طور، تمام اینها از شاخص‌های خدمت کریمانه است.

 خدمت کریمانه در آینه کلام کریمان

در روایتی از حضرت علی(ع) آمده است که احترام‌گذاشتن و تکریم دیگران در حقیقت احترام‌گذاشتن و تکریم خود است و زیور آبروی انسان است. در واقع خدمت به دیگران خدمت به خود است و از این‌‌رو انسان نباید توقع تشکر داشته باشد؛ زیرا که بیشترین نفع را خود انسان برده است. بنابراین، نشانه خدمت کریمانه این است که انسان خدمت را مقتضای خصلت کریمانه خود و دین خود بداند و انسان فرومایه همیشه در مقابل کاری که انجام می‌دهد، تقاضای پاداش دارد.

روایتی از امام باقر(ع) آمده است: کرامت اهل‌بیت(ع) این‌گونه ایجاب می‌کند و سیره ما خاندان عترت این است که به سراغ کسی که از ما بریده می‌رویم و به کسی که به ما بدی کرده نیکی کنیم؛ بنابراین نخستین و مهم‌ترین و کارآمدترین خدمت کریمانه این است که انسان به کسی که به او بدی کرده است، خدمت کند، مثلاً به کسی که از او بریده است و این نمونه در اماکن متبرکه این‌چنین است که مثلاً با زائری که رفتار تندی با خادم حرم داشته، رفتار شایسته و خدمتگزارانه‌ای صورت گیرد.

بنا به روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده اگر کسی فقط در مقابل کسی که به او خوبی کرده رفتار خوبی داشته باشد، از رفتار کریمانه نیست. امام سجاد(ع) در دعای صحیفه سجادیه از خداوند توفیق می‌طلبد که در برابر کسی که خیانت کرده، رفتار مقابله‌ به‌ مثل نداشته باشد و به کسی که با او قهر کرده نیکی کند و به کسی که موقع قدرت نبخشیده، ببخشاید و هنگامی که شنیدم کسی غیبت من را کرده، من از خوبی‌های او بگویم.

مطابق روایت معصومین(ع) انسان‌های باکرامت، صبرشان از همه بیشتر است. در روایت آمده است که انسان‌های باکرامت گشاده‌رو هستند و انسان‌های پست اگر کاری هم می‌کنند، با چهره‌های گرفته و درهم‌کشیده آن را انجام می‌دهند. در روایتی از امام صادق(ع) نیز بیان شده که سه چیز نشانه کرامت است و آن حُسن خلق، کظم غیظ و چشم‌پوشی است.

خیرخواهی، تسریع در خدمت کردن و نیز صبر و حوصله و گشاده‌رویی از دیگر ویژگی‌های خدمت کریمانه است. از دیگر نشانه خدمت کریمانه، انجام خدمت قبل از درخواست افراد و قبل از اعلام نیاز دیگران است و در روایتی از امام حسن مجتبی(ع) آمده که از کرامت این است که انسان عطیه و خدماتش را قبل از بیان دیگران، انجام دهد.

شیوه‌های گسترش کمی و کیفی خدمت کریمانه در کشور

شیوه‌های گسترش کمی خدمت کریمانه شامل ابتدا افزایش آگاهی است؛ اولین قدم برای گسترش خدمت کریمانه، افزایش آگاهی مردم از اهمیت و فواید این رفتار است. این کار را می‌توان از طریق آموزش‌های عمومی، کمپین‌های تبلیغاتی و رسانه‌ها انجام داد.

دوم ترویج الگوهای رفتاری: می‌توان با معرفی الگوهای شخصیتی و ترویج الگوهای رفتاری افراد کریم و باسخاوت در جامعه، مردم را به انجام این رفتار تشویق کرد. این کار را می‌توان از طریق معرفی داستان‌ها و نمونه‌هایی از افراد باکرامت در رسانه‌ها و همچنین از طریق آموزش ‌و پرورش انجام داد.

سوم ایجاد فرصت‌ها: برای اینکه مردم بتوانند خدمت کریمانه انجام دهند، باید فرصت‌هایی برای آنها ایجاد کرد. این کار را می‌توان از طریق سازماندهی برنامه‌های داوطلبانه، ایجاد گروه‌های جهادی و مراکز خیریه و حمایت از سازمان‌های غیرانتفاعی انجام داد.

چهارم تسهیل انجام خدمت کریمانه: می‌توان با تسهیل انجام خدمت کریمانه، مردم را به انجام این رفتار تشویق کرد. این کار را می‌توان از طریق کاهش موانع انجام خدمت کریمانه، مانند ارائه مشوق‌های مالیاتی یا تسهیلات اداری، انجام داد.

شیوه‌های گسترش کیفی خدمت کریمانه شامل اول ترویج نگرش مثبت: برای اینکه خدمت کریمانه کیفی باشد، باید از نگرش مثبت و داوطلبانه افراد سرچشمه بگیرد. این کار را می‌توان با ترویج ارزش‌هایی مانند همدلی، شفقت و ایثار انجام داد.

دوم افزایش مهارت‌ها: برای اینکه خدمت کریمانه مؤثر باشد، باید افراد مهارت‌های لازم برای انجام آن را داشته باشند. این کار را می‌توان از طریق آموزش‌ و پرورش و ارائه دوره‌های آموزشی تخصصی از سوی نهادهای موفق در این زمینه مثل اعتاب مقدس انجام داد.

تقویت روابط مردمی و نهادی: برای اینکه خدمت کریمانه پایدار باشد، باید بر اساس روابط قوی و صمیمی بین افراد بنا شود. این کار را می‌توان از طریق ایجاد فرصت‌هایی برای تعامل و همکاری بین مردم انجام داد. اعتاب مقدس، امامزادگان و اماکن متبرکه و مساجد در این زمینه می‌توانند نقش مؤثر و مستمری ایفا کنند.

توجه به نیازهای فردی: برای اینکه خدمت کریمانه مناسب و مفید باشد، باید به نیازهای فردی افراد توجه کرد. این کار را می‌توان از طریق گفت‌وگو با افراد نیازمند و درک نیازهای آنها انجام داد. سامانه نظرسنجی و نظرخواهی از عموم و نخبگان، سامانه جذب ایده و طرح‌های کاربردی و فرهنگی از راهکارهای مؤثر خواهد بود.

نتیجه‌ اینکه گسترش خدمت کریمانه در جامعه نیازمند تلاش و همکاری همه افراد است. با استفاده از شیوه‌های کمی و کیفی مختلف و برنامه‌ریزی راهبردی و راهبردی ستادی در سطوح ملی و استانی می‌توان این رفتار اسلامی و کار ویژه مثبت را در جامعه ترویج کرد و از فواید آن برای افراد و جامعه به‌طورکلی بهره‌مند شد.

راهکارهای افزایش«مشارکت مردمی» در کارها و تولیدات فرهنگی

افزایش مشارکت مردمی در فعالیت‌های فرهنگی، پویایی و غنای فرهنگ را به ارمغان می‌آورد و به تداوم و گسترش آن کمک می‌کند. در اینجا به چند راهکار برای افزایش مشارکت مردمی در این زمینه اشاره می‌کنم:

ایجاد بستر مناسب

حمایت دولت نه بیشتر: دولت‌ها با ارائه تسهیلات و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌توانند زمینه را برای فعالیت‌های فرهنگی مردمی فراهم کنند. اما از ورود مستقیم به عرصه فعالیت‌های فرهنگی مردم‌پایه پرهیز نماید.

قوانین و مقررات: وضع قوانین و مقرراتی که از فعالیت‌های فرهنگی مردمی حمایت می‌کنند و موانع را از سر راه آن‌ها برمی‌دارند، ضروری است.

آموزش و فرهنگ‌سازی: آموزش و ارتقای سطح آگاهی مردم از اهمیت فرهنگ و نقش آن‌ها در پویایی آن، گامی مهم در افزایش مشارکت مردمی است.

ایجاد فرصت‌های مشارکت

فراخوان عمومی: می‌توان با برگزاری فراخوان‌های عمومی برای تولید آثار فرهنگی، ایده‌ها و خلاقیت‌های مردم را به کار گرفت.

تشکل‌های مردمی: حمایت از تشکل‌های مردمی فعال در زمینه فرهنگ و ایجاد زمینه برای فعالیت آن‌ها، راه موثری برای افزایش مشارکت مردمی است.

جشنواره‌ها و مسابقات: برگزاری جشنواره‌ها، پویش‌ها و مسابقات فرهنگی با جوایز ارزنده، انگیزه‌ مردم را برای مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی افزایش می‌دهد.

توجه به سلایق و نیازهای مردم

تنوع فعالیت‌ها: برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های فرهنگی متنوع با توجه به سلایق و نیازهای مختلف مردم، مشارکت همگانی را به دنبال خواهد داشت.

مشارکت در تصمیم‌گیری: جلب نظر مردم در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های مربوط به فعالیت‌های فرهنگی، حس تعلق و مسئولیت آن‌ها را افزایش می‌دهد.

دسترسی آسان: فراهم کردن دسترسی آسان به امکانات و برنامه‌های فرهنگی برای همه مردم، به خصوص اقشار کم‌برخوردار، نقش مهمی در افزایش مشارکت مردمی دارد.

استفاده از فناوری

شبکه‌های اجتماعی: استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی، تبلیغات و برگزاری رویدادهای فرهنگی، راه مؤثری برای جلب مشارکت مردمی است.

سامانه‌های فرهنگی: می‌توان با طراحی و ارائه اپلیکیشن‌های فرهنگی، امکان دسترسی آسان مردم به فعالیت‌های فرهنگی را فراهم کرد.

آموزش فراگیر: برگزاری دوره‌های آموزشی مجازی و غیر حضوری در زمینه‌های مختلف فرهنگی، فرصت یادگیری و ارتقای مهارت‌های فرهنگی را برای همه مردم ایجاد می‌کند.

مشارکت در سطح محلی

شوراهای محلی: می‌توان با تشکیل شوراهای محلی فرهنگی و جلب نظر مردم در برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های فرهنگی در سطح محلات، مشارکت مردمی را افزایش داد.

فعالیت‌های محلی: حمایت از فعالیت‌های فرهنگی محلی، مانند برگزاری جشن‌ها و مراسم سنتی، به حفظ و تقویت فرهنگ بومی و افزایش مشارکت مردم در این زمینه کمک می‌کند.

ظرفیت‌سازی محلی: برگزاری دوره‌های آموزشی و توانمندسازی برای فعالان فرهنگی در سطح محلی، به ارتقای کیفیت فعالیت‌های فرهنگی و افزایش مشارکت مردمی می‌انجامد.

مشارکت مردمی در فعالیت‌های فرهنگی، یک ضرورت برای حفظ، توسعه و پویایی فرهنگ است. با استفاده از راهکارهای مختلف، می‌توان زمینه را برای افزایش مشارکت مردم در این زمینه فراهم کرد و از ثمرات آن بهره‌مند شد.

اقتدار ملی از طریق مشارکت مردمی و خدمت کریمانه به شیوه های مختلفی به وجود می آید:

مشارکت مردمی

اعتماد و همبستگی: زمانی که مردم در تصمیم گیری ها و فرآیندهای ملی مشارکت می کنند، احساس اعتماد و تعلق خاطر بیشتری به کشور خود پیدا می کنند. این امر منجر به همبستگی ملی قوی تر و تمایل بیشتر مردم برای حمایت از اهداف ملی می شود.

مالکیت و تعهد: هنگامی که مردم در تصمیم گیری ها مشارکت می کنند، احساس مالکیت بیشتری نسبت به نتایج آن تصمیمات دارند. این امر منجر به تعهد بیشتر آنها به اجرای آن تصمیمات و دستیابی به اهداف ملی می شود.

نوآوری و خلاقیت: مشارکت مردمی طیف وسیع‌تری از ایده‌ها و دیدگاه‌ها را به میز مذاکره می‌آورد. این امر می‌تواند منجر به نوآوری و خلاقیت بیشتر در حل مشکلات و یافتن راه‌حل‌های جدید برای چالش‌های ملی شود.

توانمندسازی و ظرفیت‌سازی: مشارکت مردمی به مردم فرصتی می‌دهد تا مهارت‌ها و دانش خود را ارتقا دهند و در تصمیم‌گیری‌هایی که بر زندگی آنها تأثیر می‌گذارد، مشارکت کنند. این امر می‌تواند منجر به توانمندسازی و ظرفیت‌سازی بیشتر مردم شود و به نوبه خود به تقویت اقتدار ملی کمک کند.

خدمت کریمانه

فداکاری و از خودگذشتگی: زمانی که رهبران و مقامات با فداکاری و از خودگذشتگی خدمت می‌کنند، الگویی برای مردم ایجاد می‌کنند و آنها را به دنبال کردن منافع ملی به جای منافع شخصی تشویق می کنند.

عدالت و انصاف: خدمت کریمانه به معنای تضمین عدالت و انصاف برای همه مردم است. این امر منجر به افزایش اعتماد و احترام مردم به دولت و تقویت اقتدار ملی می‌شود.

صداقت و شفافیت: مقامات و مسئولان باید با مردم صادق و شفاف باشند. این امر اعتماد مردم را جلب می‌کند و به آنها اطمینان می‌دهد که منافع آنها در اولویت قرار دارد.

مسئولیت‌پذیری: مدیران و مقامات دولتی باید در قبال اعمال خود پاسخگو باشند. این امر به مردم اطمینان می‌دهد که از قدرت خود به درستی استفاده می شود و در صورت لزوم به حساب آنها رسیدگی می شود.

در مجموع، مشارکت مردمی و خدمت کریمانه دو ستون اصلی اقتدار ملی هستند. زمانی که این دو اصل به‌طور همزمان به کار گرفته شوند، می‌توانند به ایجاد کشوری قوی، متحد و مرفه کمک کنند.

علاوه بر موارد فوق، موارد زیر نیز می تواند به تقویت اقتدار ملی از طریق مشارکت مردمی و خدمت کریمانه کمک کند:

حاکمیت قانون: حاکمیت قانون به معنای اطمینان از اعمال قانون به‌طور عادلانه و یکسان برای همه مردم است. این امر به ایجاد نظم و ثبات در جامعه و تقویت اعتماد مردم به دولت کمک می کند.

احترام فرهنگ های بومی: احترام به بومی و محلی برای ایجاد جامعه ای عادلانه و منصفانه ضروری است. این امر به نوبه خود به تقویت انسجام اجتماعی و اقتدار ملی کمک می کند.

مشارکت در جامعه بین‌المللی: مشارکت فعال در جامعه بین المللی می تواند به ارتقای وجهه کشور و تقویت روابط آن با سایر کشورها کمک کند.

در نهایت، اقتدار ملی یک مفهوم پویا و پیچیده است که تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد. مشارکت مردمی و خدمت کریمانه دو عنصر کلیدی هستند که می توانند به ایجاد اقتدار ملی قوی و پایدار کمک کنند.