نوآوری‌های مجله دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث
مدیر مسئول نشریه «دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث» با اشاره به نوآوری در قالب و محتوای این نشریه ضمن برشمردن برخی از این ویژگی‌ها، اظهار کرد: یکی از قالب‌های چاپ، نشر دانش شفاهی است که کمتر در مجلات دیگر سابقه دارد.
به گزارش ایکنا، در شماره ششم مجله «دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث»، سرمقاله‌ای به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی احسانی‌فر، مدیر مسئول نشریه با عنوان «اسنادی برای مدیریت مجلات علمی»، چاپ شده که حاوی نکات جدیدی است. برای آشنایی بیشتر با این نکات، گفت‌وگویی با ایشان صورت گرفته که تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.
ایکنا ـ سخن اصلی سرمقاله «اسنادی برای مدیریت مجلات علمی» چیست؟
اداره هر سازمانی نیازمند مقررات است. مجله علمی هم یک سازمان است که نیاز به مقررات دارد که ما از به تعبیر «اَسناد» یاد کرده‌ایم. در این سرمقاله و پیوست آن، مجموعه‌ای از مقرّرات مورد نیاز برای اداره یک مجله علمی را پیشنهاد می‌کنیم؛ مقرراتی که خودمان در فصلنامه دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث به آن عمل کرده‌ایم. پس، حرف اصلی این سرمقاله، یک پیشنهاد است.
ایکنا ـ کاربرد و فایده این ویژگی که پیشنهاد می‌کنید، چیست؟
ویژگی این اسناد را در دو بخش می‌توانیم تبیین کنیم. بخش نخست، روشی است که این مقررات را بر پایه آن نوشتیم و دوم، خود مقرّرات. در حقیقت، این کار هم از حیث روشی، دارای نوآوری است و هم از حیث محتوایی.
ایکنا ـ از چه روشی برای تهیه این اسناد استفاده کردید؟
روش ما، «مطالعه پیمایشی» برای تهیه «گزاره‌برگ» و سپس «چینش منطقی گزاره‌برگ‌ها» و آنگاه «تحلیل متن و شیوه» برای دست‌یابی به «قوّ‌ت‌ها» و «نقایص و عیوب» بوده است. ما برای اینکه چنین اسنادی را تهیه کنیم بیش از یکصد مجله را که یا به صورت تخصّصی در حوزه قرآن و حدیث کار علمی می‌کردند و یا یکی از موضوعات نشر آنها، قرآن و حدیث بود، همچنین بیش از 20 مجلّه عربی خارج از کشور را مورد مطالعه قرار داده و اَسناد آنها را بررسی و از این مقرّرات، فیش تهیه کردیم. سپس این فیش‌ها را با منطق «ترتّب» که یکی از روش‌های قانون‌گذاری است، ساماندهی کردیم.
ایکنا ـ نوآوری شما در محتوای مقررات، چه بوده است؟
نوآوری محتوایی را در دو جهت می‌دانم. یکی، جامعیت. این یک ویژگی ممتاز است که عدّه‌ای بتوانند برای همه بخش‌های کار، روش‌نامه و شیوه‌نامه ارائه کنند. در حقیقت، این جامعیت، مسیر فعالیت علمی یک مجلّه را نشان می‌دهد. فهرست الگوهای تولید شده ما هم شامل؛ «اساسنامه»، سند «شناخت، گونه‌ها و ویژگی‌های نگاشته علمی اختصاصی»، «روش‌نامه جذب، ارزیابی و پذیرش نگاشته‌ها»، «شیوه‌نامه ساختار و شناسنامه»، «شیوه‌نامه تنظیم نگاشته‌ها»، «آیین‌نامه گروه همکاران علمی»، «روندنما» و «نمادها»است.
همین سند آخر خودش دارای پنج قسمت است که عبارتند از: «طرح جلد»، «شعار مجلّه»، «مأموریت محتوایی»، «سربرگ» و «مُهر» همه این نمادها دارای پشتوانه نظری است که بخشی از پشتوانه‌های نظری آن در سرمقاله آمده است. این یک جهت از ویژگی‌های محتوایی مقرّرات تولیدشده است.
جهت دیگر این امتیازات محتوایی، در نظرگرفتن نیازهای بومی جامعه علمی ایران است. این اَسناد با توجّه به ضرورت‌ها و فرهنگ حاکم بر جامعه علمی ایران و در مسیر ارتقای استعدادهای علمی ایرانی نگاشته شده است. مثلاً شرط داشتن مدرک تحصیلی یا جایگاه برای چاپ نوشته‌ها وجود ندارد؛ بلکه هر کسی که حرفی مشتمل بر نوآوری در حوزه قرآن و حدیث داشته باشد، سخن وی قابل انتشار خواهد بود. در حقیقت با این کار روشمند، راه را بر روی حذف اندیشه‌ها بستیم و مسیر نشر اندیشه‌ها را با در نظر گرفتن ملاک‌های علمی واقعی و نه ملاک‌های اعتباری، باز کردیم.
نمونه دیگر از نوآوری‌های محتوایی مقرّرات ما، شناسایی دانش‌های شفاهی است. اَسناد ارائه‌شده، دانش‌های شفاهی در حوزه قرآن و حدیث را شناسایی و دسته‌بندی کرده و هر یک را تعریف می‌کند. مجله راه را برای نشر این دانش‌ها نیز باز گذاشته است. این کار برای نخستین بار است که با چنین ساختاری روی می‌دهد. همچنین نوآوری دیگر این اَسناد، شناسایی و معرفی 28 قالب مختلف و متنوع برای نگاشته‌های علمی است. تاکنون چنین تنوعی در دسته‌بندی نگاشته‌های علمی آن هم با تعریف و ساختار مشخص برای هر یک از آنها، وجود نداشت. این دسته‌بندی، با بررسی بیش از 2500 مقاله به دست آمد.
یکی دیگر از نوآوری‌های محتوایی اَسناد که بسیار قابل توجّه است، کاربرگ ارزیابی است. همه مجلات، برای ارزیابی مقالات علمی از کاربرگ‌هایی استفاده می‌کنند. ما با بررسی‌ای که انجام دادیم متوجه شدیم که همه این کاربرگ‌ها چهار گونه یا در دسته‌بندی دیگری شش گونه و همه آنها برگرفته از کاربرگ‌های غربی هستند ولی کاربرگ طراحی شده در مجله دانش‌ها و آموزه‌ها کاملا بومی است و همه قوت‌های کاربرگ‌های دیگر را دارد و معیارهای بومی دیگری نیز اضافه کرده است. ما در این کاربرگ حدود 50 معیار را مدنظر قرار داده‌ایم. طبیعی است که با این روش، اِعمال سلیقه ارزیاب به حداقل رسیده و دقت و هماهنگی کار نیز افزایش پیدا می‌کند.
ایکنا ـ آیا این نوآوری‌ها تأثیری بر روند اداره مجلّه گذاشته؟ یعنی به طور مشخّص تفاوت این مجلّه با مجلّات دیگر چیست؟
بله. یکی از تفاوت‌ها همان است که قبلاً به آن اشاره کردم. یعنی چاپ مقاله بدون توجه به مدرک نویسنده و جایگاه علمی و اجرایی او. بسیاری از صاحبان اندیشه، مدرک ندارند یعنی تحصیلات رسمی ندارند و یا دارند اما به دنبال مدرک آن نرفته‌اند. نباید اینها را از عرصه اندیشه حذف کنیم. ما نگاشته‌های این افراد را چاپ می‌کنیم و تاکنون هم چاپ کرده‌ایم.
تفاوت دوم ما، کمک به نویسندگان است. ارزیاب‌های ما مقالات را رد نمی‌کنند بلکه به نویسنده برای ارتقای آن کمک می‌کنند. ممکن است یک مقاله 20 بار ارزیابی شود و هر بار اشکالات آن گرفته شده و راهکارهایی برای ارتقا به نویسنده داده شود. اگر نویسنده حوصله این رفت و برگشت‌ها را داشته باشد، ما برای ارتقای مقاله او پای کار هستیم. هیچ مجله‌ای چنین فرصتی برای نویسندگان نمی‌گذارد؛ بلکه مقاله او را یا بدون نیاز به اصلاح می‌پذیرند یا با اصلاح می‌پذیرند و یا رد می‌کنند؛ ولی ما مقالات را یا بدون اصلاح می‌پذیریم و یا راهکار اصلاح را به نویسنده می‌دهیم.
همین ویژگی موجب شده تا ما مانع ارتباط میان ارزیاب و نویسنده نشویم. در مجلات دیگر، چنین تعاملی، عُرف نیست و این سومین تفاوت ماست. در حقیقت ما به نویسنده، اجازه دفاع از خودش را می‌دهیم. گاهی ارزیاب، زاویه دید نویسنده را متوجه نمی‌شود و اشکال می‌گیرد. گاهی هم نویسنده متوجه اشکال ارزیاب نمی‌شود. ما راه این تعامل را باز گذاشته‌ایم و ارزیابان ما با نویسندگان مباحثه علمی می‌کنند.
چهارمین تفاوت فصلنامه دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث با مجلات دیگر، تنوّع در قالب‌های چاپ مقالات است. برخی از نویسندگان، تمایلی به نگارش مقاله در قالب‌های مرسوم ندارند. ما راه را باز کرده‌ایم که آنها در قالب‌های دیگری بنویسند. یکی از این قالب‌ها، یادداشت علمی است. بسیاری از صاحب‌نظران، فرصت یا حوصله تبدیل همه نویافته‌های خویش را به مقاله‌ای با ساختارهای رایج ندارند. اما می‌توانند برخی از آنها را به صورت یادداشت علمی در اختیار دیگران بگذارند. این مجلّه، در هر شماره، تعدادی از این یادداشت‌ها را چاپ می‌کند. همه این یادداشت‌ها دارای نوآوری هستند و می‌توانند سر نخی برای تولید یک مقاله یا پایان‌نامه یا کتاب باشند.
یکی دیگر از قالب‌های چاپ، نشر دانش شفاهی است. یعنی یک کارشناس، می‌تواند حرف‌های خود را ضبط کند و برای مجلّه بفرستد. در صورتی که وجود نوآوری در این سخنان تأیید شود، ما این فایل را پیاده می‌کنیم و به چاپ می‌رسانیم. از این ساده‌تر؟!
یکی دیگر از قالب‌های ما چاپ مقالات مسلسل است. مثلاً دانشجویانی که از پایان‌نامه خویش دفاع کرده‌اند، می‌توانند از آغاز تا پایان این پایان‌نامه را به صورت مقالات مسلسل درآورده و برای چاپ به مجله ارسال کنند. با این روش، می‌توان بسیاری از پایان‌نامه‌ها را از ماندن و خاک‌خوردن در گوشه کتابخانه‌ها نجات داد و آن را با ارتقای مطالبش به چاپ رساند.
تفاوت دیگر مجله ما، ویراستاری علمی است. دو سه مجله دیگر را می‌شناسم که ویراستاری علمی می‌کنند ولی بقیه مجلّات، به ویراستاری ادبی اکتفا می‌نمایند. ما برای ویراستار علمی در اساسنامه، تعیین وظیفه کرده‌ایم؛ زیرا ویراستاری علمی موجب ارتقای علمی مقاله می‌شود و آن را سودمندتر می‌کند.
انتهای پیام
