وجه تشابه بهار طبیعت و بهار قرآن

تقارن بهار طبیعت با بهار قرآن انگیزه‌ای شد تا علت نام‌گذاری و شباهت‌های این دو بهار را با هم مرور کنیم. توصیف بهار قرآن برای ماه مبارک رمضان برگرفته از روایتی از امام محمد باقر(ع) است که حضرت می‌فرماید:« لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ رَبِيعٌ وَ رَبِيعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَانَ؛ برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است»، (كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، ۱۴۰۷ ه‍ ق‌، ج‏۲، ص ۶۳۰).

همان‌طور که فصل بهار، فصل رویش طبیعت و جان گرفتن دوباره آن است، نزول قرآن در ماه رمضان نیز حیاتی دوباره بر روح و جان انسان‌هاست. چنان‌که خداوند متعال فرموده:« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد! دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد هنگامى كه شما را به سوى چيزى می‌خواند كه شما را حيات می‌بخشد» (أنفال/آیه ۲۴). و لذا در روایات از قرآن کریم به عنوان «بهار دل‌ها» یاد شده است.

در خطبه ۱۱۰ نهج البلاغه می‌خوانیم: «وَ تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ أَحْسَنُ الْحَدِيثِ وَ تَفَقَّهُوا فِيهِ فَإِنَّهُ رَبِيعُ الْقُلُوب‏؛ و قرآن بياموزيد كه بهترين گفتار است و در آن انديشه كنيد كه بهار دل‌هاست». بهارِ طبیعت باید با بهار جان که سردی غم، کینه و ناراحتی را به گرما‌بخشی محبت، مودت و مهربانی تبدیل می‌کند همراه باشد همانگونه که حسین شنوائی، شاعر ایرانی در یکی از سروده‌های خود می‌گوید:

«در ماه خدا که فصل ایمان باشد
باید دل عاشقان، گل‌افشان باشد
فرمود که: هرچیز بهاری دارد
ماه رمضان، بهارِ قرآن باشد»

سال‌های مختلفی داریم: سال شمسی، سال قمری، سال میلادی و سال خمسی. سال شمسی با بهار و طبیعت آغاز می‌شود، سال قمری با محرم آغاز می‌شود و اینکه براساس روایات داریم «اوَّلُ سَنَهٍ »، ماه رمضان آغاز سال است. اول سال تربیتی است، اول سال خودسازی است، اول سال اصلاح و ترقی است و بهار آغاز سال شمسی و ماه رمضان، آغاز سال تربیتی است.

یکی از شباهت‌های ایام نوروز با ماه رمضان، مهمانی رفتن است. یکی از ویژگی‌های مهم ماه رمضان آن است که در این ماه، بندگان خدا به میهمانی خدا دعوت شده‌اند، همچنان که پیامبر اکرم(ص) در خطبۀ آخرین جمعه ماه شعبان پس از معرفی ماه رمضان فرمود: «هُوَ شَهْرٌ دُعیتُمْ فیهِ إِلَی ضِیافَةِ اللَّهِ، ماه رمضان، ماهی است که در آن به میهمانی خدا دعوت شده‌اید.»(وسائل الشیعه، ج 10، ص 313، ابواب احکام شهر رمضان، باب 18، ح 20).

قبل از هر چیز لازم است که انسان با خود بیندیشد که چه کسی او را به میهمانی در این ماه دعوت کرده است؟ میزبان این سفره گسترده کیست؟ و معنای این میهمانی چیست؟ و آداب و شرایط وارد شدن در این میهمانی کدام است؟ و اساساً انسان چگونه باید باشد و چه اقداماتی را باید انجام دهد تا لایق حضور شود؟ میزبان این ضیافت کریمانه، خداوند و ملائکه هستند که دعوت‌نامه مکتوب برای انسان فرستاده شده‌است و خداوند به واسطه رسول گرامی اسلام دعوت رسمی نموده است.

پذیرایی در این ضیافت الهی، به‌شکل ویژه است و سر این سفره الهی چیزهایی است که گوش‌ها نشنیده و چشم‌ها ندیده است، محدود نیست و مائده‌ای است منحصر به‌فرد که مخصوص روزه‌داران است. روزه‌داری یک تمرین عزم و اراده است.

بنابراین دعوت و میهمانی خداوند در ماه رمضان دعوت از روح است و این جان آدمی است که میهمان این ضیافت است و به طعام‌ها و شراب‌هایی دعوت شده است که روحانی‌ و غذای مورد نیاز جان انسان‌ هستند.

مرتضی کاشانی‌‌نژاد، پژوهشگر، روانشناس و مشاور خانواده