نقش زنان نیکوکار در پیشرفت ایران
در نشست «زنان، نیکوکاری و پیشرفت ایران» بر ضرورت به رسمیت شناختن زنان در عرصه کارهای خیر تأکید و تصریح شد: متأسفانه زنان نام خود را در حاشیه منابع مکتوب نمی‌نوشتند در صورتی که اگر این سنت وجود داشت تا نام زنان نوشته شود قطعاً فعالیت‌های بیشتری از آنها ثبت و ضبط می‌شد.
به گزارش ایکنا، دومین پیش همایش چهارمین همایش ملی خیرماندگار با عنوان «زنان، نیکوکاری و پیشرفت ایران» امروز شنبه 24 دی برگزار شد.
محمدصالح طیب‌نیا، دبیر این نشست و رئیس پژوهشکده آلا در این نشست بیان کرد: یکی از کارکردهای وقف، علاوه بر موضوعات اجتماعی، تأثیرات اقتصادی است. وقف، یک سبک زندگی جاری و ساری در جامعه ایرانی بوده و تأثیر بسیاری بر توسعه و پیشرفت اسلام داشته است. خیریه‌ها سبب بالا رفتن راندمان کاری دولت‌ها می‌شوند. در کشور آمریکا، یک میلیون و بیست و پنج هزار نهاد خیریه وجود دارد، این در حالی است که ما در ایران حدود 25 هزار خیریه داریم. در این نشست به دنبال این هستیم تا نقش زنان نیکوکار در پیشرفت ایران را به عنوان نیمی از افراد جامعه را بررسی کنیم.
وی ادامه داد: باید نگاه حاکمیت و خیرین به وقف تغییر کند. حاکمیت فرایندی را طی نکرده است تا خیرین به حضور در حل مسائل و مشکلات مختلف کشور تشویق شوند. برای مثال بعد از پایان جنگ کشور نیاز به بازسازی و ساخت مدارس داشت و از خیرین کمک خواست؛ در نتیجه طی فرایند 30 ساله به این آمار می‌رسیم که چهل درصد مدارس کشور جمهوری اسلامی ایران را خیرین ساختند.
طیب‌نیا تأکید کرد: اگر می‌خواهیم خیرین در مسائل فرهنگی و اجتماعی حضور داشته باشند باید آنها در جریان امور و فرایندها باشند و در تصمیم‌گیری‌ها نقش داشته باشند. اگر خیرین در دانشگاه‌های خارج از کشور کمک‌های زیادی میکنند به این علت است که آنها در امور دانشگاه حضور دارند و فعالیت میکنند و از اعضای هیئت علمی و هیئت مدیره دانشگاه‌ها هستند. کار خیرین بر اعتماد جلو می‌رود. اگر فرایندی را ایجاد کنیم تا خیرین حضور فعال داشته و در تصمیم‌گیری نقش داشته باشند، مشارکت بیشتری خواهند داشت.
نیکوکاری؛ موضوعی فرا جنسی، ملی و مذهبی
رئیس پژوهشکده آلا با بیان اینکه جامعه ما جامعه دینی است و حتی خیرینی که دغدغه دینی ندارند دغدغه‌های انسانی دارند اضافه کرد: موضوع خیر، جنسیت، ملیت و مذهب نمی‌شناسد و موضوع انسانی است و مذاهب از این موضوع در راستای اهداف خود استفاده کردند. ادیان از ظرفیت نیکوکاری استفاده و آن را پالایش کرده و در خدمت مردم گذاشته است تا جامعه را بسازند.
طیب‌نیا اظهار کرد: ما حضور زنان را در عرصه‌های مختلف به رسمیت شناختیم، باید در عرصه کارهای خیر نیز این حضور را به رسمیت بشناسیم و این نیاز به تغییر نگاه حاکمیت دارد. مجلس در حال تدوین نظام جامع خیر است.
فضای مجازی فرصتی برای کارهای خیر
مهری بهار؛ دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در این نشست گفت: حوزه خیر و خیرین، از نگاه مطالعات فرهنگی در چند سال اخیر در سه فضا فعالیت میکنند که می‌توان به فضاهای سنتی، رسمی و نیمه رسمی و فضای مجازی اشاره کرد. فضای مجازی عرصه را برای خیرین باز و دامنه خیر را وسیع کرده است که می‌توان تغییر نحوه نگاه به خیر را در فضای مجازی مشاهده کرد. فضای مجازی خیر را تبدیل به مفهوم زیبا و هنری کرده است و از طریق بیان‌های متفاوت هنری به موضوع نیکوکاری می‌پردازد.
وی ادامه داد: فضای مجازی خیر را به صورت شخصی کرده است و افراد برای انجام کار خیر، نیازی نیست که بخواهند مؤسسه یا نهادی تأسیس کنند، هرکسی می‌تواند با فیلم گرفتن از انجام عمل خیّرانه، کار خیر خود را به دیگران نشان دهد و به صورت شفاف کارهای خود مطرح کند. از همین روی نباید فضای مجازی کور شود، زیرا فضای مجازی کار خیر را گسترش داده است.
این کارشناس اضافه کرد: خیرها باید سلیقه‌ای باشند و فضای مجازی به انواع و اقسام سلیقه‌ها مشروعیت بخشیده است. دولت‌ها نباید کارهای خیر را محدود به امور خاصی کنند. پژوهش‌های بسیاری انجام شده و بر روی میز است اما باید این پژوهش‌ها مطالعه شود.
بهار با بیان اینکه کارهای خیر شفاف شده است بیان کرد: وقتی کارهای خیر در فضای مجازی مطرح می‌شود شاهد بازخورد‌های مخاطبان هستیم که بسیار اهمیت دارد. فضای مجازی معایب و مزایایی دارند که باید به آنها پرداخت اما می‌تواند در رابطه با کارهای خیر کمک کننده باشد.
تبدیل شدن زنان به کنشگر در فضای مجازی
وی با اشاره به برنامه اینستاگرام گفت: اینستاگرام یک فضای باز است که همه در آن حضور دارند و کنشگری میکنند و به همین دلیل اینستاگرام، فضای مناسبی برای کنشگری زنان فراهم می‌کند. زنان در این فضا مطالبه‌گر شدند و به حوزه نقد حضور پیدا کرده و حوزه خیر را عقلانی و اجتماعی کردند. زنان در این حوزه به یک مطالبه‌گر تبدیل شدند و دنبال برابری هستند. زنان در فضای مجازی به گروه‌های مرجع تبدیل شده‌اند در صورتی که در گذشته فقط ناظر بودند و امروز به کنشگر تبدیل شدند. خیر حوزه مهندسی نیست و نمی‌توان امور خیر را مهندسی کرد و گفت این کار انجام شود یا نشود بلکه باید به خیر احترام گذاشت.
این استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: کار خیر شکل فرا ملی و فرا بومی گرفته و شکل جهانی پیدا کرده است و این امر مرهون آن است که فضای مجازی را به رسمیت بشناسیم. بین وقف و خیر تفاوت‌هایی وجود دارد. وقف بیشتر به امور دینی و مذهبی تعلق دارد اما خیر لزوماً اینگونه نیست و مسیر ثواب یک شکل اجتماعی و اخلاقی به خود گرفته است.
پاسخگو نبودن شیوههای سنتی وقف
نزهت احمدی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در این نشست بیان کرد: دولت‌ها و حکومت‌ها تا دوره پیشامدرن وظایف اجتماعی برای خود قائل نبوند تا بیمارستان، مدرسه و... بسازد و کارهای خود را به مناسبت‌های مختلف در قالب کارهای خیر انجام می‌دادند مسجد و مدرسه می‌ساختند و نام خود را در سردر بناهایی که می‌ساختند حک می‌کردند. امروز با شیوههای سنتی نمی‌توان وقف کرد و اگر بازنگری در این رابطه انجام نشود وقف نمی‌تواند گره‌ای از مشکل جامعه باز کند. باید وقف‌ها به سمت نیازهای ضروری جامعه حرکت کند.
این کارشناس تأکید کرد: در جامعه اگر مدیریت باشد تا وقف را به سمت نیازهای روز هدایت شود، اتفاق بسیار خوبی رخ خواهد داد. باید توجه کرد که اگر افکار نو نشوند محکوم به شکست است و اگر از ظرفیت وقف برای پیشبرد جامعه استفاده نشود و وقف‌ها مدیریت نشوند، فایده مورد نظر را نخواهند داشت.
وی با اشاره به موضوع تاریخی وقف گفت: نوع نگاهی که به زنان دوره صفوی می‌شود اشتباه است و نباید مانند زنان دوره قاجار به آنها نگاه شود و یک نگاه را به دوره‌های دیگر تاریخی تعمیم داد، بلکه باید به صورت مشخص به هر دوره تاریخی پرداخت. تفکر رایجی وجود دارد که زنان در دوره پیشامدرن به حساب نمی‌آیند و عموماً پنهان هستند، در صورتی که اینگونه نیست.
یکسان نبودن قدرت زنان در جوامع مختلف
احمدی ادامه داد: زنان دوره صفوی نباید وامانده و منفعل تلقی شوند بلکه ما در این دوره شاهد حضور زنان روستایی، عشایر و... هستیم که در کنار مردان، دوشادوش آنها به کار و فعالیت می‌پردازند. اما در جوامع شهری محدودیت‌هایی وجود داشته که کمتر شاهد فعالیت زنان هستیم. زنان در جوامع روستایی و عشایری بدلیل فعالیت‌های روزانه فعال‌تر بودند. در حال حاضر نیز نقش و قدرت زنان در جوامع مختلف یکسان نیست و فعالیت آنها به مسائل دیگری از جمله مسائل اقتصادی ارتباط دارد.
این کارشناس اضافه کرد: وقف در دوره صفوی در اوج است و شکوه خاصی دارد. در دوره قاجار وقف‌ها به روضه‌خوانی متمرکز می‌شود. خاندان صفوی با توجه به پیشینه‌ای که داشتند نیازی به ایجاد مشروعیت برای خود نداشتند اما دوره قاجار با توجه به پیشینه خود نیازمند بودند تا برای خود مشروعیت ایجاد کنند به همین دلیل عموماً وقف‌هایی که انجام می‌دادند به موضوعاتی مثل روضه‌خوانی پرداخته می‌شد.
وی با بیان اینکه در دوره قاجار تعداد وقف‌ها از دوره صفویه بیشتر بود، بیان کرد: این در حالی است که وقف‌های دوره صفوی از نظر کیفیت بالاتر هستند و یک وقف در دوره صفوی با چند وقف در دوره قاجار برابری می‌کند. زیرا در دوره صفوی شاهد ساخت مدارس و وقف آنها بودیم و تنوع موقوفات در این دوره بسیار بالاست. حتی در دوره صفوی چند زن شاخص داریم که مدارس بزرگ آن زمان را ساختند که می‌توان به مدرسه جده بزرگ و مدرسه جده کوچک از زنان خانواده دربار و یک مدرسه دیگر که از سوی زنان خارج از دربار ساخته و وقف شده است اشاره کرد.
زنان مدرسه‌سازِ محروم از مدرسه
این کارشناس تصریح کرد: ساخت مدرسه از سوی زنان در تاریخ در حالی رخ داده است که آنها با اینکه مدرسه‌سازی میکنند اما خودشان اجازه ورود به مدرسه نداشتند با این حال شاهد حضور زنان فرهیخته‌ای هستیم که مدرسه می‌سازند. اگر این زنان آگاه نبودند به مدرسه سازی و اهمیت این موضوع روی نمی‌آوردند. از این اتفاق می‌توان نتیجه گرفت که حتماً سازوکار دیگری برای آموزش زنان وجود داشته است تا آنها نیز با درس و سواد آشنا شوند و اینگونه نبوده که کلاً به زنان آموزش داده نشود. برای مثال در دوره صفوی شاهد حضور یک پزشک زن هستیم که تحت تعالیم پدر خود که پزشک بوده طبابت را آموزش دیده است. پاسخ این سوال که زنان با توجه به اینکه امکان حضور در مدرسه را نداشتند به چه علت مدرسه ساختند این است که انگیزه‌های خانم‌ها در حوزه‌های وقف عموماً فرهنگی است و به این مسائل توجه بیشتر داشتند.
وی تأکید کرد: این نکته هم قابل توجه است که متاسفانه زنان نام خود را در حاشیه منابع مکتوب نمی‌نوشتند در صورتی که اگر این سنت وجود داشت تا نام زنان نوشته شود قطعاً فعالیت‌های بیشتری از آنها ثبت و ضبط می‌شد. نکته دیگر این است که عموماً وقفنامه‌های وقف‌های بزرگ برجای مانده و اسناد وقفنامه‌های کوچک از میان رفته است. اگر امروز این اسناد باقی مانده بود از آمار و اطلاعات جامعی‌تری برخوردار بودیم.
احمدی اضافه کرد: ما از انگیزه‌های واقفان اطلاع نداریم؛ انگیزه‌های متعدد مادی و معنوی می‌تواند در وقف دخیل باشد. طبق آماری که در موقوفات اصفهان وجود دارد 33 درصد وقف‌های دوره صفوی برای زنان است که شش مورد از این وقف‌ها برای ساخت مدرسه، پنج مورد برای حرم امامان و امامزاده‌ها و سه مورد برای فرزندان، غلامان و کنیزان بوده است.
مشروطه و تحول در حوزه وقف
احمدی اظهار کرد: در انتهای دوره قاجار در دوره مشروطه، شاهد تحولی در وقف هستیم که ساخت و سازهای بزرگی با عنوان وقف ایجاد می‌شود و واقفان حتی نام خود را هم بر سر موقوفه‌های خود نمی‌زدند و وقف‌ها محدود به تفکر و دین خاصی نمی‌شد. افراد با ادیان مختلف شروع به ساخت مدارس و بیمارستان برای عموم مردم میکنند تا همه افراد جامعه از این امکانات استفاده کنند.
وی با بیان اینکه وقف موضوع جدیدی نیست ادامه داد: وقف ربطی به دین خاصی ندارد و از ابتدای خلقت بشر، انسان‌ها نذرهایی را در راه تفکر مذهبی خود می‌دادند زیرا تمامی ادیان پرستشگاهی دارند که پیروان آنها، چیزی‌هایی را نذر یا وقف میکنند. حتی در روزگاری وقف‌های انسانی وجود داشته که انسان‌ها خود را برای انجام امری خاص وقف می‌کردند که امروز دیگر این وقف‌ها موجود نیست.
بررسی مسائل اجتماعی؛ نیازمند کار خیر
مرضیه استکی، مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری اصفهان در این نشست بیان کرد: با توجه به مشکلاتی که در جامعه وجود دارد می‌توانیم از وقف در راستای حل این مشکلات استفاده کنیم. نگاهی که بانوان ما به اجتماع و مسائل اجتماعی دارند قابل بررسی است تا ارتباطی بین بانوان خیر و فعال در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی برقرار شود. باید مسائل و آسیب‌های اجتماعی بررسی شود و بررسی این مسائل نیز نیاز به کار خیر دارد. اکنون درگیر مسائل خاصی شده‌ایم که نیازمند وقف در مسائل بانوان از جمله ازدواج و طلاق هستیم. باید وقت گذاشت و بزرگان را توجیه کرد که نظام مسائلی که در حوزه بانوان وجود دارد کدام یک اولویت دارتر هستند.
وی ادامه داد: بدون کمک خیرین، بسیاری از مسائل فرهنگی و اجتماعی قابل حل نیست. جوانانی که ازدواج نکرده‌اند اندک نیستند. در حوزه واسطه‌گری نیز مشکل داریم به این معنا که دختران و پسران واجد شرایط را به یکدیگر معرفی کنیم. در این حوزه می‌توانیم از خیرین و واقفین کمک بگیریم.
بانوان دغدغه‌مند مسائل اجتماعی
استکی اضافه کرد: بانوان همیشه دغدغه‌مند مسائل اجتماعی بودند و همیشه با حداقل امکاناتی که داشتند در این راستا تلاش کردند تا تأثیرگذار باشند. زنان به دلیل نقش محوری که در خانواده دارند و در رأس خانواده هستند می‌توانند در حل مشکلات بسیار تأثیرگذار هستند. ما در استان اصفهان شاهد جای خالی مجمع بانوان خیر هستیم؛ باید با جمع شدن بانوان در رابطه با مشکلات جامعه چاره‌اندیشی کرد. می‌توان مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه را با حضور خیرین بررسی کرد و برای حل مشکلات قدم برداشت.
مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری اصفهان گفت: دولت به تنهایی نمی‌تواند مشکلات را حل کند و باید بین حاکمیت و سازمان‌های مردم نهاد حلقه واصلی وجود داشته باشد تا بتوانیم مشکلات را با یکدیگر حل کنیم. همچنین باید شبکه‌سازی کرد و خیرین فعال شناخته شوند و از آنها در عرصه‌های مختلف کمک گرفت.
