تمرکز بر مطالعات بنیادین آفت پژوهش‌های قرآنی است
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن معتقد است: آفت بزرگی که امروزه پژوهش‌های عرصه قرآن و حتی در حوزه‌های مطالعاتی دیگر به آن گرفتار هستند، تمرکز بر مطالعات بنیادین و توسعه‌ای است و به مطالعات کاربردی پرداخته نمی‌شود. اگر در انواع مطالعات تعادل ایجاد نکنیم همیشه در مطالعات بنیادین توقف می‌کنیم و دستاوردهای حاصل، ما را در عرصه پاسخگویی به نیازها و مسائل جامعه معاصر کمک نمی‌کند.
فعالیت‌های پژوهشی در حوزه دینی و قرآنی بخشی از فعالیت‌های کشور را تشکیل می‌دهند، اما انتقادی که گاه وارد می‌شود این است که این پژوهش‌ها کاربردی نیستند و در سطح مطالعات بنیادین در کتاب‌ها و مقالات باقی مانده و در کتابخانه‌ها خاک می‌خورد و تاکنون نتوانسته‌اند گام مطلوبی برای رفع مشکلات موجود و عرصه دینداری بردارند.
برای بررسی چرایی در ضعف کاربردی کردن پژوهش‌های قرآنی و بایسته‌های عرصه پژوهش‌های قرآنی، خبرنگار ایکنا از قم با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه از نظر می‌گذرد:
ایکنا- در ابتدا توضیحی درخصوص عرصه‌های مختلف پژوهش‌های قرآنی بفرمایید.
باید در حوزه دین و مطالعات قرآنی بر این باور باشیم و به این برسیم که قرآن پاسخگوی نیازهای جامعه معاصر است، یعنی اعتقاد ما بر این نباشد که قرآن برای ۱۴۰۰ سال قبل است بلکه اعتقاد داشته باشیم که قرآن کتابی زنده است و برای همیشه پاسخگوی نیازهای ماست.
مطالعات قرآنی باید در چند محور باشد، یکی مطالعات بنیادی است که هر چند به‌طور مستقیم با نیاز جامعه ارتباط برقرار نمی‌کند ولی زیربنای فعالیت‌ها و مطالعات کاربردی است؛ بخش دیگر مطالعات توسعه‌ای است که در حد نظریه‌پردازی و توسعه دانش است و ناظر به عرصه نیازهای بیرونی نیستند، اما زیرساخت هستند و محقق را برای فعالیت‌های کاربردی کمک می‌کند.
بخش سوم مطالعات کاربردی است که در این زمینه هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم، البته مسئله کاربردی کردن پژوهش، چیزی بالاتر از مسئله‌محوری است، یعنی بعد از آنکه مسئله را تشخیص داده و پژوهش‌های دینی و قرآنی در نهادهای حوزوی و دانشگاهی را مطابق با مسئله و نیاز انجام دادیم آن‌گاه باید راه‌های کاربردی کردن و اینکه این پژوهش مسئله‌‌محور چگونه به جامعه و مخاطب ارائه شود را مورد بررسی قرار دهیم، چراکه اینها موضوعاتی جداگانه است که باید در این زمینه هم چاره‌اندیشی کنیم.
ایکنا- با توجه به سه نوع مطالعاتی که در پژوهش‌های قرآنی بیان کردید، آفت پژوهش‌های عرصه قرآن را در چه می‌بينيد؟
آفت بزرگی که امروزه پژوهش‌های عرصه قرآن و حتی در حوزه‌های مطالعاتی دیگر به آن گرفتار هستند، تمرکز بر مطالعات بنیادین و توسعه‌ای است و به مطالعات کاربردی پرداخته نمی‌شود. اگر در انواع مطالعات تعادل ایجاد نکنیم همیشه در مطالعات بنیادین توقف می‌کنیم و دستاوردهای حاصل، ما را در عرصه پاسخگویی به نیازها و مسائل جامعه معاصر کمک نمی‌کند.
گاهی هم آسیب پژوهش‌های قرآنی انتخاب پژوهش‌ها از جانب خود پژوهشگران بدون توجه به مسائل جامعه است که متأسفانه آسیب فراگیری است؛ پژوهش‌ها به‌طور عام و پژوهش‌های قرآنی به‌طور خاص توسط خود پژوهشگران صورت می‌گیرد و پژوهشگران بر روی موضوعی که مورد علاقه خودشان است، کار می‌کنند یا مدیریت‌های پژوهشی سعی می‌کنند بر روی پژوهش‌هایی که مورد توجه آنان است و می‌تواند برای آنان کارایی داشته باشد کار می‌کنند حال آنکه در سطح کلان باید پژوهش‌ها معطوف به نیازها و به‌صورت کاربردی صورت گیرد.
به عبارت دیگر پژوهش از مرحله طرح اجمالی و تفصیلی تا مرحله خروجی باید همسو با نیازها و به‌صورت کاربردی باشد. البته سخن من به معنای نفی پژوهش بنیادین نیست بلکه ایستادن در این وادی مضر است.
ایکنا- با توضیحاتی که در عرصه مطالعاتی و تحقیقات قرآنی ارائه دادید، به نظر شما چه افرادی می‌توانند به عرصه پژوهش‌های کاربردی و مطابق با نیاز جامعه ورود کنند؟
این را باید بدانیم، افرادی که با مطالعات بنیادی و توسعه‌ای در عرصه قرآنی آشنایی ندارند و کاری انجام نداده‌اند نمی‌توانند به پژوهش‌های کاربردی و نیازهای عرصه اجتماع ورود کنند، یا اگر ورود داشته باشند نتایج مطلوبی حاصل نمی‌شود و با روش صحیح و عالمانه به نیازهای جامعه رسیدگی نمی‌کنند. همچنین مسئولان پژوهش باید افرادی باشند که پژوهش را بشناسند.
گاهی شاهد این هستیم که افراد تصمیم‌گیر در عرصه اجتماع کمترین پژوهشی را انجام داده و پژوهشی نداشته‌اند و با حوزه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی برای رفع مشکلات مردم آشنا نیستند. بنابراین، مسئولان تصمیم‌گیر برای نتیجه بخش شدن مطالعات قرآنی باید با نیازهای مردم و نیز با پژوهش و مفاهیم قرآنی آشنایی داشته باشند و بیگانه نباشند تا نتایج مطلوب حاصل شود.
ایکنا- آیا در عرصه پژوهش‌های مورد نیاز و کاربردی جامعه خلئی می‌بینید؟
گاهی اوقات تصور می‌کنیم پژوهش‌های مورد نیاز جامعه را انجام داده‌ایم، در حالی که باید دقت کنیم که پژوهش مورد نیاز مردم چیست و چه پژوهشی کاربردی است. حال آنکه برای انجام پژوهش معطوف به نیاز جامعه، باید مسائل جامعه به‌درستی ادراک و فهم شود و این مسائل از طریق افراد خبره شناخته شود؛ اگر مسئله به‌درستی به متکلم، جامعه‌شناس، روانشناس و یا هر عرصه دیگر منتقل نشود، نمی‌تواند نسخه لازم و درست را برای مخاطب بپیچد؛ به نظر بنده یکی از مشکلات اصلی در حوزه پژوهش‌های کاربردی این است که موضوعات به‌درستی به عرصه مطالعات وارد نمی‌شود. باید بدانیم مسائل و وضعیت موجود چیست تا نسل جوان را در عرصه دینداری صیانت کنیم.
آموزش و پرورش و مراکز علمی و پژوهشی باید پاسخگو باشند که در عرصه پاسخگویی به نیازهای معاصر و پژوهش‌های کاربردی چه اقداماتی انجام داده‌اند؟ به نظر بنده در شناخت مسائل انحراف عمل داریم و برای رفع این مهم باید از افراد دانا و خبره کمک بگیریم.
ایکنا- با این توضیحات شما معتقد هستید که در عرصه پژوهش‌های کاربردی اقدامات مطلوبی صورت نگرفته است؟
درست است، البته در برخی عرصه‌ها اقداماتی انجام شده است، اما نیازمند این هستیم که این اطلاعات به‌دست آمده را با وضع موجود برای پیچیدن نسخه و راهکار صحیح تطبیق دهیم و در این میان وجود یک حلقه واسطه برای تطبیق این پژوهش‌های انجام یافته با نیاز مردم کاملا محسوس است.
باید افرادی دلسوز برای اسلام و قرآن و دیانت مردم با تطبیق مشکلات با نتایج حاصله از مطالعات حوزه‌های مختلف، راه‌حل‌هایی برای رفع معضلات جامعه ارائه دهند و پژوهش‌ها را از حالت توصیفی و بنیادین به حالت کاربردی تبدیل کنند و اگر این حلقه واسط را نداشته باشیم همچنان روی ریل پژوهش‌های بنیادین توقف کرده و شاهد اتفاق خاصی در جامعه نخواهیم بود. در نتیجه مسائل تبدیل به مشکلات و مشکلات تبدیل به بحران می‌شوند.
ایکنا- می‌توانید به‌صورت مصداقی بفرمایید در چه مسائلی از جامعه دیگر نیازی به پژوهش‌های بنیادین نداریم و باید حلقه‌های واسط به کمک بیایند؟
به‌عنوان مثال در مسائلی مانند حجاب، طلاق و ازدواج به اندازه کافی پژوهش‌های بنیادین از سوی مراکز علمی مختلف حوزه و دانشگاه و سایر مراکز اجتماعی انجام شده است و هم‌اکنون باید به دنبال این باشیم که از این دستاوردهای پژوهشی چگونه برای حل مشکلات این عرصه بهره ببریم. هر چند در زمینه برخی موضوعات مورد نیاز مانند مرجعیت علمی قرآن، پژوهشی کافی صورت نگرفته و ما همچنان نیاز به پژوهش بنیادین داریم.
ایکنا- نقش حاکمیت را در پژوهش‌های کاربردی چگونه تعریف می‌کنید؟
حاکمیت باید از بودجه‌هایی که برای پژوهش تخصیص می‌دهد صیانت کند تا در مسیر درست مصرف شود و پژوهش‌ها که به مراکز و افرادی داده شد و به حاصل نرسید نباید دوباره به همان مراکز و افراد بودجه واگذار شود و کسانی این پژوهش‌ها را به عهده بگیرند که بتوانند برای حل مسائل کاری کنند؛ امروزه مشکل اصلی ما در نشناختن مسئله و توزیع نکردن بودجهها براساس مسائل موجود به افراد و مراکز کارآمد است؛ در واقع بودجهها به‌درستی با مطالعات مسائل جامعه ارتباط پیدا نکرده است.
مسائل به‌صورت صحیح احصا نشده تا بودجهها هم به‌صورت صحیح تخصیص یابد. برای بنده شفاف نیست که بودجه‌های قرآنی چه میزانی است؟ آیا در مسیر پاسخگویی به مسائل ترویجی و تبلیغی صرف می‌شود؟ سالیان زیادی از تصویب سند توسعه فرهنگ قرآنی گذشته، اما به چه نتایجی رسیدیم؟ آیا پژوهش‌های قرآنی برای حل مشکلات جامعه به کار آمد؟ مسئولان باید بدانند که در عرصه پاسخگویی به نیازهای فرهنگی به‌درستی اقدام نشده است و دشمن از این خلأ و ضعف استفاده کرده و برخی از جوانانی را که رها کردیم و نتوانستیم مبانی قرآنی را در اندیشه آنان نهادینه کنیم امروزه در چنگال دشمنان افتاده و آنان برای جوانان ما برنامه‌ریزی می‌کنند. مسئولان و نهادهای قرآنی و فرهنگی باید پاسخگو باشند که چه اقدامات سازنده‌ای در عرصه رشد قرآنی و معنویت انجام داده و یا چه برنامه‌ای دارند؟
ایکنا- برخی معتقدند به‌دلیل عدم حمایت مادی و معنوی از پژوهش‌های قرآنی، این پژوهش‌ها به عرصه اجتماع و کاربردی شدن راه پیدا نمی‌کند؟
بله صحیح است. پژوهش‌های قرآنی سهم اندکی از بودجه را دارند، در حالی که باید توجه پژوهش بیشتر مورد توجه مسئولان باشد؛ بدون بودجه نمی‌توان به پژوهش پرداخت؛ باید محل مصرف بودجه‌های پژوهش قرآنی مشخص شود و همان‌طور که قبلا گفتیم به افرادی بودجهها داده شود که کاملا آگاه به نیاز جامعه باشند و در آن راستا قدم بردارند.
ایکنا- در پایان اگر پیشنهادی دارید، بفرمایید.
به نظر بنده خبرگزاری ایکنا که سالیان سال است در عرصه مطالعات قرآنی و ترویج قرآنی گام برداشته و در این عرصه خوش درخشیده است، می‌تواند این نیازها را احصا کرده و مسائل میدان و کف جامعه را شناسایی و به مراکز پژوهشی معرفی کند. همچنین مناسب است صفحه‌ای را به این نیازها و گفت‌وگو با عالمان و اندیشمندان اختصاص دهد و موضوعات پژوهشی مورد نیاز جامعه را در قالب یک بسته خبری در گفت‌وگو با اندیشمندان و صاحب‌نظران بیابد و آن را در قالبی جذاب به مسئولان امر ارائه کند. موفقیت شما و پژوهشگران را از خدای منان خواستارم.
گفت‌وگو از مژگان فرهنگیان
انتهای پیام
