«همه‌دان‌ها» بار سنگین بر دوش فقه نگذارند/ ماجرای فقه اموی و فقه حسینی
آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه علمیه در همایش فقه نظام‌ساز، گفت: ما چند نفر در کشور داریم که مدعی هستند در تمام فنون و علوم تخصص دارند و رسانه هم در حد وسیع در اختیار آنان است و طوری سخن می‌گویند که گویی قرار است فقه جزئیات برنامه‌ها و اجراها را هم مشخص کند، در صورتی که نباید برای بر دوش فقه بگذاریم که رسالت آن نیست و نمی‌تواند از پس آن برآید.
به گزارش ایکنا، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه علمیه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شامگاه 25 آبان در مراسم اختتامیه همایش ملی فقه نظام‌ساز که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در قم برگزار شد، گفت: به نظر بنده، باید به صورت جدی از این عنوان ابهام‌زدایی شود زیرا این عنوان برخی خطرات را همراه خود دارد؛ کلمه نظام‌ساز وصف فقه است و نه فلسفه. چنانچه منظور از فقه هم شریعت و احکام نیست بلکه دانش کاشف شریعت است یعنی همین فقهی که در حوزه هست و یا باید باشد.
وی افزود: من مقداری روی کلمه نظام‌ساز حساس هستم و باید روی آن تاکید کنیم؛ این واژه خیلی به کار می‌رود و پربسامد است ولی معانی مختلفی از آن استعمال می‌شود و وقتی ترکیب نظام‌ساز درست می‌شود، کلمه «ساز» هم ابهامی برای آن ایجاد می‌کند لذا باید مراد از نظام و نطام‌ساز به خوبی تبیین شود.
استاد درس خارج حوزه علمیه گفت: گاهی مراد ما از فقه نظام‌ساز، فقه دارای ساختار منظم و حساب‌شده است ولی گاهی فقه نظام‌ساز گفته می‌شود ولی مراد، فقه تبیین‌کننده قواعد اجتماعی است و باید این مرز تبیین شود. یعنی فقهی که ناظر به رفتارهای اجتماعی جامعه است و براساس آن قواعدی را کشف می‌کند یعنی فقه تبیین‌کننده نظامات اجتماعی.
«همه‌دان‌ها» بار سنگین بر دوش فقه نگذارند
علیدوست تصریح کرد: گاهی به اینجا می‌رسد که فقه طراحی نظامات اجتماعی و اجرایی می‌کند؛ راحت صحبت کنم، ما چند نفر در کشور داریم که در تمام فنون و مهارت‌ها و علوم و مدیریت‌ها تخصص دارند و رسانه هم در حد وسیع در اختیار آنان است و وقتی بحث رسالت فقه می‌شود طوری سخن می‌گویند که گویی قرار است فقه جزئیات برنامه‌ها و اجراها را هم مشخص کند و مثلا می‌گویند اگر دنیا خلق پول و چک دارد حوزه چه کرده است؟
علیدوست با بیان اینکه شاخه‌هایی که امروز برای فقه در حوزه درست شده است و بعضا برای آن مقاله و کتاب نوشته‌اند را بنده به فال نیک نمی‌گیریم، افزود: ما به نام فقه نظام‌ساز و حکمرانی نباید باری بر دوش فقه بگذاریم که رسالت آن نیست؛ ما باید بحث علمی توسط متخصصان، نه همه‌دان‌ها که زیاد داریم و در همه چیز اظهارنظر می‌کنند و رسانه هم دارند، داشته باشیم و اگر قرار است با عنوان فقه نوپیدا و معاصر انقساماتی صورت بگیرد باید حساب‌شده باشد و دقیقا بفهمیم چه انتظاراتی از فقه وجود دارد.
فقه اموی و حسینی
وی افزود: شما شاید شوخی تلقی کنید ولی شاهد برخی تقسیم‌بندی‌ها مانند فقه اموی و فقه حسینی و ... هستیم و باید ببینیم چه مقدار این حرفها رسالت فقه است؛ عرض بنده این است که ما باید تکلیف خودمان را با عناوین فقه تمدنی، فقه حکمرانی و ... دقیقا روشن کنیم و متکفلان حوزه و اندیشمندان در قم و تهران باید روی واژه‌هایی که به کار می‌برند دقت کرده و متوجه حساسیت‌ها باشند و باری روی فقه نگذاریم که اگر فردا فلان چیز گران شد بگویند خب فقه است و فقه هم ناتوان است.
استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه اگر فرض را بر این بگذاریم که فقه نظام‌ساز، فقه منسجم و دارای سیستم و آغاز روشن و سرانجام روشنی است، گفت: چنین فقهی یکسری گزاره‌های کنار هم چیده‌شده نیست که نتیجه منسجمی ندارد.
قوانین کمکی به استحکام خانواده نکرده است
علیدوست تاکید کرد: وضعیت فقه خانواده و قانون خانواده را در کشور ببینید و تحولاتی که رخ داد آیا شرافت خانواده را بالا برده است و نهاد خانواده را مستحکمتر کرده است؟ یا رفتارهایی که در اقتصاد و بانکداری داشتیم واقعا اسلامی و نظام‌مند است یا یکسری استنباطات اتمیک کنار هم قرار گرفته و یک چیزی درآوردیم که به امید خدا پیش می‌رود؟
استاد درس خارج حوزه بیان کرد: اگر بخواهیم روی فلسفه فقه نظام‌ساز کار کنیم نیازمند اصول فقه و تغییر در آن هستیم؛ آن چیزی که می‌تواند فقه نظام‌ساز تولید کند اصول فقه است و باید ساختار اصول فقه قدری تغییر کند و مسائل دیگری ایجاد شود که بنده با عنوان دفتر دوم و سوم اصول فقه بر روی آن تاکید دارم.
وی افزود: الان از ابتدا تا انتهای کفایه، وظیفه فهمنده نص را بیان کرده ولی رسالت مبینان شریعت دیده نمی‌شود لذا ابهاماتی ایجاد شده است؛ ما درباره نهادهای پربسامد مانند عقل و عرف و مصلحت و منبع‌واره‌ها و مقاصد و نصوص مبین مقاصد بحثی نداریم لذا باید به واقعیت تن دهیم البته نمی‌گویم اصول باید سه برابر شود و حتی لازم است بخشی قیچی شود ولی به هر حال باید تغییراتی ایجاد کنیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: از شهید صدر دو ورود در مورد فلسفه فقه نظام‌ساز داریم؛ یکی منطقه‌الفراغ است که البته در تراث قبل از ایشان هم بوده ولی به نام ایشان سکه خورده است ولی در اینجا خیلی از مباحث را می‌توان داشت گرچه اصل آن جای بحث است که آیا منظور فراغ از نص عام است یا خاص؟ و اگر عام است در کجا سراغ داریم؟
رد مبنای شهید صدر
استاد درس خارج حوزه علمیه گفت: دومین ورود ایشان هم به نظام اقتصادی است؛ ایشان در اینجا هم به فلسفه فقه نظام نزدیک شده گرچه آنچه ارائه کرده این است که می‌توان از فتاوای فقیه دیگر استفاده کرد یعنی از مبنای خود دست برداشته و سراغ مبنای فقیه دیگر می‌رود که بنده این موضوع را خالی از مناقشه نمی‌دانم و گمان او را درست نمی‌دانم. البته برخی این مسئله را توجیه کرده‌اند ولی بنده آن را قبول ندارم.
وی افزود: کسانی که با مؤسساتی به نام ایشان مرتبط هستند اگر نوآوری در اندیشه ایشان سراغ دارند ما به عنوان مسئول کرسی‌های علوم عقلی حاضریم به نام ایشان ثبت و ضبط کنیم و تلاش می‌کنیم افکار این شخصیت سترگ و دوست‌داشتنی بیشتر معرفی شود.
استاد درس خارج حوزه علمیه با اشاره به کتاب فقه الاهداف فی فکر الشهید الصدر، گفت: نویسنده این کتاب درصدد بیان مقاصد است لذا اگر این شاخه هم بحث شود شاید به تعین سومی از ایشان برسیم و آن اینکه ایشان در حقیقت به سمت مقاصد شریعت پیش رفته است.
آیت‌الله علیدوست اظهار کرد: ما در خیلی از مباحث فلسفی و فقهی و فلسفه فقه اگر تفکری داریم امتداد اجتماعی نمی‌دهیم؛ شما فلسفه ماتریالیسم دیالکتیک را ببینید فارغ از اینکه قبول داریم یا خیر ولی برای آن مثال زده و تطبیقات به روز می‌آورند ولی ما برای امتداد فلسفه ملاصدرا چه کرده‌ایم؟ اصلا امتداد دارد؟ احساس بنده این است که در مورد فلسفه فقه هم این امتداد را شاهد نیستیم و حجاب مشمئزکننده معاصرت هم بر فقه حاکم است که اجازه نمی‌دهد نیروهای صاحب فکر شناخته شوند.
انتهای پیام
