جایگاه عبدالعظیم حسنی در کلام اهل بیت(ع)

عبدالعظیم حسنی (۱۷۳ ـ ۲۵۲ ه.ق) مشهور به شاه عبدالعظیم و سیدالکریم، از سادات حسنی و راویان شیعه در قرن سوم هجری قمری بود. نسب او با چهار واسطه به امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد. وی محضر چهار امام را درک کرد و نزد آن بزرگواران به کسب معارف ناب اسلامی پرداخت. تاریخ تولد و وفات عبدالعظیم(ع) در منابع اولیه و قدیمی ذکر نشده، اما در منابع متأخر، تولد وی در چهارم ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ و وفاتش در ۱۵ شوال سال ۲۵۲ هجری قمری تخمین زده شده و در تقویم جمهوری اسلامی ایران ثبت‌ شده است.

اصغر منتظرالقائم، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان درباره شخصیت و جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) اظهار کرد: یکی از توفیقات ایشان، درک محضر چهار امام بزرگ شیعه بود، به این صورت که حضرت عبدالعظیم(ع) تا 10 سالگی در محضر امام موسی‌ بن‌ جعفر(ع) و تا سن ۲۰ سالگی از هم‌عصری با امام رضا(ع) بهره‌مند بود. علاوه بر این، به مدت ۱۹ سال از خوان علمی امام جواد(ع) متنعم شد و نزدیک به ۳۲ سال محضر امام هادی(ع) را درک کرد.

وی افزود: ایشان به مقام راوی مستقیم امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) نائل شد و احادیثی منقول از وی در کتب بزرگ حدیثی شیعه همچون اصول کافی، من‌‌ لایحضره الفقیه و کامل‌الزیارات ثبت‌ شده است. در کتب رجال شیعه، دو اثر به ایشان نسبت داده شده؛ «یوم و لیلة» و «خطب امیرالمؤمنین(ع)». همچنین حضرت عبدالعظیم(ع) از سوی امام هادی(ع) به‌عنوان وکیل مخصوص ایشان در شهرری انتخاب شده بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان درباره امتیاز ویژه حضرت عبدالعظیم(ع) نسبت‌ به سایر یاران و اصحاب ائمه(ع) که موجب شده زیارت ایشان به‌مثابه زیارت امام حسین(ع) شمرده شود، گفت: از امتیازات مختص به حضرت عبدالعظیم(ع)، صدور روایاتی از جانب ائمه(ع) درباره شأن و جایگاه آن حضرت است. روایت اول که در کتاب امالی صدوق نقل شده‌، مربوط به عرضه دین حضرت عبدالعظیم(ع) بر امام هادی(ع) است. وی توحید، صفات خدا، رسالت آخرین پیامبر الهی و امامت ائمه(ع) بعد از حضرت محمد(ص) را خدمت امام بیان داشت و نظر خود را راجع‌ به معراج، بهشت و دوزخ مطرح کرد. سپس امام دین او را تأیید کرده و فرمود: ای ابالقاسم، به خدا سوگند دین پسندیده‌ خدا همین است؛ بر همین اعتقاد بمان و خدا تو را بر همین اعتقاد محافظت کند.

وی ادامه داد: روایت دوم در کتاب کامل‌الزیارات نقل شده و زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) را همانند زیارت امام حسین(ع) نقل کرده‌ است. در روایت مشابهی، امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر کس به زیارت ما موفق نشد، دوستداران، اصحاب و یاران ما را زیارت کند که ثوابی همانند ثواب زیارت ما برای او منظور می‌شود.» می‌توان از تطبیق این روایت با روایت اول، صحت آن را نتیجه‌گیری کرد. در روایت دیگری نقل شده‌ است که وقتی یکی از شیعیان به‌ نام ابو حماد رازی برای یافتن پاسخ سؤالات خود خدمت امام هادی(ع) رسید، امام به او فرمود: سؤالات خود را از حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) بپرسید.

منتظرالقائم به شرایط سیاسی حاکم بر دوران حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) پرداخت و بیان کرد: دوران بلوغ فکری ایشان هم‌عصر با امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و هم‌زمان با خلافت معتصم، واثق و متوکل عباسی بود. از آنجایی که متوکل فردی ظالم، مستبد، خودکامه و همواره در پی قتل‌عام شیعیان علوی بود، اختناق شدیدی بر جامعه شیعیان آن عصر حاکم بود. متوکل، امام هادی(ع) را از سال ۲۳۳ به سامرا فراخواند و ۳۱ سال ایشان را تحت کنترل و بازرسی منزل قرار داد. او حتی امام را به زندان انداخت و تصمیم به قتل ایشان داشت.

وی تصریح کرد: علاوه‌ بر این، فشار و خفقان شدید عباسیان و مداخله سرداران ترک نیز بر نابسامانی‌های اجتماعی افزوده بود. در این شرایط، هدایت و رهبری شیعیان از سوی امام هادی(ع) به بهترین شکل صورت می‌گرفت. ایشان نمایندگان و وکلایی را در شهرهای شیعه‌نشین منصوب کرده بود و از طریق این دستگاه سری وکالت، به رتق و فتق امور شیعیان می‌پرداخت. وکلا علاوه‌ بر دریافت خمس و زکات، پاسخ سؤالات مردم را از امام دریافت کرده و به آنها می‌رساندند. همچنین در رأس این وکلا، وکیل‌الوکلایی از سوی امام در شهر بغداد انتخاب می‌شد و مدیریت بقیه‌ وکلا در شهرهای بزرگ را به‌عهده می‌گرفت. یکی از این وکلای مورد وثوق امام هادی(ع)، حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) بود.

گفت‌وگو از الهه‌سادات بدیع‌زادگان