تداوم تفسیر آیات قرآن با رویکرد «ترتیبی موضوعی» و محوریت مباحث بر زمین‌مانده

به گزارش ایکنا، اولین جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج، صبح امروز 30 مهرماه در حوزه علمیه قم برگزار شد.

در ادامه متن جلسه را می‌خوانید؛

در سال گذشته بیست و شش نشست غیر حضوری داشتیم. همه این بیست و شش نشست به فلسفه تفسیر گذشت و ورودی به خود تفسیر نداشتیم. در این نشست‌ها نوزده مطلب گفتیم که همه آنها در فلسفه تفسیر جای می‌گیرد، یعنی تفسیر نیست ولی ناظر به تفسیر است.

اولین بحث، ظرفیت‌شناسی قرآن بود که قرآن در حوزه معارف چه ظرفیتی دارد. می‌گفتیم قرآن از لایتناهی است و خودش هم لایتناهی است. بحث دوم مرجعیت قرآن بود. گاهی وقت‌ها به عنوان ترس از قرآن‌بسندگی، برخی افراد مرجعیت قرآن را زیر سوال می‌برند. بحث بعد اطلاقات قرآن بود که یک بحث کاملا اصولی است. آیا از اطلاقات قرآن می‌شود برای احکام استفاده کرد یا اطلاقات قرآن قابل تمسک نیست. بحث چهارم مسئله «القرآن اشیاء» بود. بحث بعدی که خیلی وقت ما را گرفت شروط تفسیر بود. یک تفسیر درست چه شرایطی دارد؟ بحث ششم روش حداکثری یا حداقلی در قرآن است. آیا قرآن را باید حداکثری ببینیم یا حداقلی؟ برخی قرآن را حداکثری می‌بینند در حالی که ممکن است این روش درست نباشد.

بحث هفتم نهادهای متولی تفسیر بود. آیا اهل بیت(ع) یکی از نهادهای تفسیر هستند یا تنها نهاد هستند؟ ما چه نهادهای رسمی برای تفسیر قرآن داریم؟ بحث بعدی اختلاف نهادهای تفسیر در تفسیر کتاب بود. بحث نهم عنوانش تطبیق، جری، تمثیل و انحصار بود. بحث دهم ماهیت تفسیر بود. ما تفسیر به رای داریم، تفسیر مردود داریم، تفسیر مقبول داریم. بحث یازدهم حجیت خبر واحد در تفسیر و پیراتفسیر بود. بحث دوازدهم رابطه انسان کامل با کتاب کامل بود. آیا به موازاتی که در تکوین، انسان کامل داریم در تدوین هم کتاب کامل داریم؟ چه مشابهتی بین امام زمان(عج) به عنوان انسان کامل با قرآن وجود دارد؟

درباره درس تفسیر آیت‌الله علیدوست بیشتر بخوانید؛

• چرا برخی قرآن را برای توجیه عقایدشان به خدمت می‌گیرند؟
• نمونه‌هایی از تعصب و لجاجت مفسران در تفسیر قرآن
• آیا همه معارف و دانش‌ها از قرآن به دست می‌آید
• منابع روایی ما پاکیزه نشده است

بحث بعد رابطه قرآن با هرمنوتیک بود. نگاه ما به تفسیر نگاه سنتی و متن‌محور است و متن قرآن را استنطاق می‌کنیم ولی ما امروز دانش هرمنوتیک داریم که در آن متن محور نیست بلکه مفسر محور است و این مفسر است که به متن زبان می‌دهد. بحث بعدی قرآن‌بسندگی بود. بحث شانزدهم این بحث است که آیا همه معارف در قرآن هست؟ مثلا فیزیک هم در قرآن هست؟ شیمی هم در قرآن هست ؟یا فقط معارفی که به اهداف قرآن مربوط است در آن هست. بحث هفدهم توصیه هنجارهای علمی و شرعی در تفسیر قرآن بود.

بحث هجدهم جلوه‌های انحراف در تفسیر قرآن بود. از زمان خلیفه دوم نقل حدیث ممنوع شد ولی از آن طرف دست مسیحیان و یهودیان باز گذاشته شد و مطالبی از آنها وارد متون تفسیر شد. به همین دلیل گاهی متون تفسیر عالمان مسلمان پر از اسرائیلیات و مسیحیات می‌شود. بحث بعدی این است که وقتی سراغ قرآن می‌رویم خالی الذهن باشیم و در برابر قرآن مستهدی باشیم، نه اینکه از قرآن برای توجیه نظرات خودمان استفاده کنیم. این نوزده مطلب بود که ما سال گذشته بیان کردیم.

امروز می‌خواهیم وارد خود تفسیر شویم، من ابتدا چند نکته بگویم؛ من دنبال این هستم به مباحث برزمین‌مانده بپردازم. قرآن در طول تاریخ زیاد تفسیر شده است. ما می‌خواهیم لااقل به مباحث برزمین‌مانده بپردازیم مثل پاسخ به شبهات خصوصا شبهات معاصر یا پرداختن به نظام‌ها. قرآن خیلی اوقات اتمیک مطالعه شده، نه نظام‌وار. مثلا درباره آیه «احل الله البیع» صحبت شده است. درباره آیه «اوفوا بالعقود» بحث شده ولی درباره نظام اقتصادی اسلام کمتر صحبت شده است یا درباره نظام سیاسی قرآن کمتر بحث شده است. لذا ما سعی داریم به این مباحث بپردازیم.

روش ما ترتیبی موضوعی است. منظورم از روش ترتیبی موضوعی این است که از اول قرآن شروع می‌کنیم ولی بعضی وقت‌ها نمی‌شود جزیره‌ای و اتمیک به آیات نگاه کرد. مثلا وقتی به آیه خلقت انسان رسیدیم باید همه آیات مربوط به خلقت انسان را یکجا مطرح کنیم. جایی که باید آیات در قالب سیستم و نظام مطرح شود بحثمان موضوعی می‌شود والا اصل کار ما تفسیر ترتیبی است. یک کار دیگر که باید بکنیم این است که مباحث میان تمام آیات توزیع شود تا تعادل برقرار شود. آخرین نکته اینکه من یک طرح داشتم ولی فرصت نکردم آن را عملی کنم؛ آن طرح این بود که یک نفر بیاید در متن قرآن که شامل ششصد صفحه است، در هر صفحه یک نکته را انتخاب کند و درباره آن نکته بحث کند. بعد ششصد نکته قرآنی به دست بیاید.