بزرگترین بازار مسقف جهان در عزای حسین(ع)
بازار تبریز یکی از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار می‌رود که این روزها در سوگ مظلومیت، شهامت و شجاعت امام حسین(ع) و یارانش به عزا نشسته است.
شهر تبریز را بیش از هر چیز دیگر با معنویت آن می‌شناسند، این دیار کهن همواره در فعالیت‌های مذهبی پیشگام بوده و استقبال از ایام سوگواری امام حسین(ع) نمودی از این فعالیت‌هاست که در آذربایجان و به ویژه کهن‌شهر «تبریز» جایگاه ویژه و خاصی دارد. مردم تبریز از چند روز مانده به آغاز محرم، پرچم‌های سیاه و سبز را در جای جای این شهر تاریخی آویخته و حتی بازاریان نیز سردرب حجره‌های خود را پرچم عزا بسته و به استقبال محرم الحرام می‌روند و اینجاست که بازار تاریخی و بزرگترین بازار مسقف جهان نیز با فرارسیدن محرم، رنگ حسینی به خود گرفته و به عزای فرزند فاطمه(س) می‌نشیند.
مراسم عزاداری در بازار تاریخی تبریز نام و آوازه خاصی دارد و از جمله حرکت‌های ماندگار مردم تبریز طی تاریخ بوده است؛ این موضوع بیش از هر چیز دیگری بر معنویت این مردمان تأکید کرده و می‌نمایاند که عشق «اباعبدالله الحسین(ع)» با گوشت و خون مردم آذربایجان آمیخته شده است. بازاریان تبریزی که عشقشان را به اباعبدالله الحسین(ع) با نصب پارچه‌های سیاه‌رنگ و پرچم‌های منقش به اسماء متبرک «یا حسین» و «یا فاطمه» نشان می‌دهند، بازار را سیاه‌پوش کرده‌اند و امسال نیز چون سال‌های گذشته پذیرای سوگ‌داران عزای امام حسین(ع) و ۷۲ تن از یارانش خواهند بود.
تلفیق هنر اصیل معماری ایرانی اسلامی بازار بزرگ سرپوشیده تبریز و نوع عزاداری‌ها بر ارزش‌های این شهر که به عنوان نخستین پایتخت شیعی جهان اسلام ثبت ملی شده است افزوده و حال و هوای خاصی به این بنای معظم تاریخی بخشیده است.
آیین عزاداری تاسوعا و عاشورای حسینی در بازار تبریز، در پنجمین همایش ملی شورای سیاست‌گذاری ثبت میراث فرهنگی (در سال ۹۱) در فهرست میراث ناملموس آثار ملی به ثبت رسیده است؛ سابقه این عزاداری‌ها به دوران صفویه باز می‌گردد و برگزاری مراسم عزاداری در تیمچه مظفریه و بازار تبریز از ابتدای تأسیس تیمچه به تاریخ ۱۳۰۵ هجری قمری، مطرح بوده و تا به امروز ادامه دارد.
دسته‌های عزاداری محلات قدیمی تبریز شامل «دوه‌چی، امیرخیز، کوچه باغ، راسته کوچه، دل خون، شهید قاضی، مارالان، جامیش آوا، میر چوبان، خیاوان، باغمیشه، انتظاریون، ششگلان، قره آغاج، ورجی، ابوذر، چوستوزلار، لئیل آوا، حکم آوا، سرخاب، سئلاب، عمی زین الدین، چرنداب و نوبار» در بازار تاریخی تبریز به اجرای مراسم عزاداری سیدالشهدا(ع) می‌پردازند.
هر کدام از دسته‌جات حسینی بر اساس سنت دیرینه برگزاری این مراسم، نام یکی از خیابان‌ها و محلات قدیمی تبریز را بر دوش می‌کشند و هر کدام با علم‌های ویژه‌ای دسته‌جات زنجیرزنی، سینه‌زنی و مرثیه‌خوانی مسیر بازار را طی می‌کنند.
فعالیت‌های اقتصادی نیز از شب هفتم محرم در بازار بزرگ تبریز متوقف شده و پس از اتمام عزاداری در شب ۱۲ محرم، به غیر از پارچه‌ها و پرچم‌ها، سایر موارد جمع شده و بازار تبریز و تیمچه مظفریه از ۱۳ محرم مجدداً فعالیت‌های اقتصادی خود را از سرمی‌گیرند.
رسم دیرینه بازاریان تبریز در عزای حسینی
علی زمانی یکی از بازاریان تبریزی که نزدیک به ۵۰ سال در بازار تاریخی تبریز حجره دارد، در گفت‌وگو با ایکنای آذربایجان‌شرقی، می‌گوید: بازار تاریخی تبریز مکانی با حرمت و باعظمت برای برگزاری مراسم عزاداری است و زمانی در این بازار تاریخی بازاریانی حضور داشتند که درس علم و اخلاق می‌دادند.
وی برپایی مراسم عزاداری برای سیدالشهدا(ع) را رسم دیرینه بازاریان تبریز و یکی از ستون‌های اساسی اسلام دانسته و ادامه داد: حجره‌داران چند روز مانده به محرم، فضای بازار تبریز را برای عزاداری سیدالشهدا(ع) فراهم می‌کنند و با نصب پرچم سیاه و سبز بر درب حجره‌ها رخت عزا بر تن بازار تاریخی تبریز می‌پوشانند.
این حجره‌دار تبریزی با بیان این‌که عزاداری‌های بازار تاریخی تبریز حرمت داشته و بسیار اصیل برگزار می‌شود، افزود: در ایام محرم و به‌ویژه تاسوعا و عاشورای حسینی نیز حجره‌داران نذری و احسان توزیع کرده و در برخی تیمچه‌ها «تیمچه‌های حاج شیخ» مراسم مرثیه‌خوانی برگزار می‌شود.
مراسم شمع‌گذاری در بازار تبریز
محمد علمی از دیگر بازاریان تبریزی که ۶۰ سال در تیمچه مظفریه حجره دارد نیز گفت: در تمامی اعیاد و مراسم مذهبی بازار تبریز خود را آماده می‌کند به‌ویژه در ایام محرم مراسم خاصی در بازار برگزار می‌شود و دسته‌جات عزاداری وارد بازار شده و عزاداری می‌کنند. در بعضی تیمچه‌های بازار چون حاج شیخ و حاج محمدقلی مراسم مرثیه‌خوانی توسط جمعی از علمای بزرگ استان اجرایی می‌شود.
علمی با اشاره به وجود تعداد زیاد مسجد در داخل بازار تبریز خاطرنشان کرد: عصر روز نهم نیز بازار تبریز شکل خاصی به خود می‌گیرد و عزاداران حسینی با شرکت در مراسم شمع‌گذاری برای گذاشتن شمع‌های خود در مساجد موجود در بازار راهی این منطقه شده و جلوه خاصی به این بازار مسقف می‌دهند.
توقف فعالیت‌های اقتصادی بازار تبریز
کریم میمنت، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه تاریخ تبریز در خصوص آیین‌های سنتی عزاداری در بازار تبریز به ایکنا گفت: آئین عزاداری بازار تبریز از باشکوه‌ترین و قدیمی‌ترین مراسم شهر تبریز است که از هشتم ماه محرم آغاز شده و تا دوازدهم ماه محرم ادامه می‌یابد و این بازار شاهد حضور دسته‌ها و هیئت‌های محلی طبق برنامه اعلامی در قالب یک دسته به نام محله و متشکل از سه هیئت زنجیرزنان، سینه‌زنی عرب و سینه‌زنی عجم است که به عزاداری در راسته صادقیه و تیمچه مظفریه می‌پردازند.
وی ادامه داد: دسته‌های عزاداری محلات قدیمی تبریز شامل «دوه‌چی، امیرخیز، کوچه باغ، راسته کوچه، دل خون، شهید قاضی، مارالان، جمشیداباد، میر چوبان، خیابان، باغمیشه، انتظاریون، ششگلان، قره آغاج، ورجی، ابوذر(لاکه دیزج)، چوستوزلار، لیل اباد، حکم‌آباد، سرخاب، سئلاب، عمی زین‌الدین، چرنداب و نوبر» در بازار تاریخی تبریز به اجرای مراسم عزاداری سیدالشهدا می‌پردازند. فعالیت‌های اقتصادی نیز از شب هفتم محرم در بازار بزرگ تبریز متوقف شده و پس از اتمام عزاداری در شب دوازدهم محرم، به غیر از پارچه‌ها و پرچم‌ها، سایر موارد جمع شده و بازار تبریز و تیمچه مظفریه از ۱۳ محرم مجدداً فعالیت‌های اقتصادی خود را از سرمی‌گیرند.
میمنت‌نژاد افزود: هر هیئت ضمن داشتن نام جداگانه برای مراسم خود، هنگام حضور در بازار، ذیلِ پرچم نام محله خود حرکت می‌کنند و سابقا آیین یادشده به این صورت بود که دسته‌جات عزاداری در میدان صاحب‌آباد (صاحب‌الامر) که محل حکومتی تبریز قدیم بود، گرد هم آمده، به سمت بازار حرکت می‌کردند.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: ۲۴ دسته عزاداری تبریز با حضور والی شهر، برای ترتیب حرکت (پشت سر هم) قرعه‌کشی انجام می‌دادند و پس از مشخص شدن نتیجه، طبق قرعه‌کشی انجام یافته، فردی تحت عنوان اوداباشی مأمور می‌شد تمامی اعمال لازم جهت آماده شدن بازار برای عزاداری اباعبدالله‌الحسین (ع) را فراهم کند و اوداباشی این اعمال را از اول تا هفتم محرم انجام می‌داد که از هفتم، دو محله «کوچه‌باغ» و «خیاوان» (خیابان) وارد بازار شده، شروعِ عزاداری را اعلام می‌کردند.
وی با تأکید بر معماری باشکوه و ارزشمند بازار مظفریه، به پیچ در نظر گرفته شده میان راسته صادقیه و مظفریه به‌عنوان فیلتر صدا، بلندی بنای مظفریه برای چرخش علم و همچنین اکوستیک بودن برای رساندن صدای مداح به گوش مردم عزادار اشاره می‌کند. والی تبریز که در تیمچه مظفریه حضور پیدا می‌کرد، پس از خروج از تیمچه، یک یا دو دسته را به عالی‌قاپو برده می‌شد، ولیعهد نیز خلعتی به آنها می‌داد، که امروزه علم‌های قاجاری بعضی دسته‌جات محلات تبریز باقی است.
میمنت‌نژاد خاطرنشان کرد: تیمچه مظفریه صبح‌ها محل روضه زنان بود که در کف آن نشسته و منبر گذاشته و به روضه امام حسین(ع) گوش فرا می‌دادند و سایر مردم نیز صبح‌ها از بالکن‌های طبقه دوم تیمچه از روضه‌ها استفاده می‌کردند. بعدازظهر هر روز هر دسته از یک محله که متشکل از سه هیئت عرب، عجم و زنجیرزنان است، براساس ردیف و قرعه‌کشی وارد راسته صادقیه و تیمچه مظفریه می‌شوند و تعدادی آیین‌های خاص نیز اجرا می‌شد.
این پژوهشگر حوزه تاریخ تبریز ادامه داد: تیمچه مظفریه آخرین قسمت احداث شده در بازار تبریز است و برای عزاداری امام حسین(ع) ساخته شده است و دو طبقه دارد و بلند درست شده تا علم‌ها راحت وارد شوند همچنین آکوستیک درست کرده‌اند تا آن زمان‌ها که سیستم صوتی و بلندگو نبود، صدا به گوش همه برسد و در طبقه دوم بالکن‌هایی نیز وجود داشت که برای تماشاچیان احداث شده بود اما اداره کل میراث فرهنگی استان در مرمت به اصالت بنا بی توجه بوده و بالکن‌ها را از بین برده و به فضای حجره‌های طبقه دوم اضافه کرده است و امکان تماشا چندان فراهم نیست.
وی در رابطه با انواع دسته‌جات نیز یادآور شد: عجم‌ها کت و شلوار یک دست سیاه رنگ که یک طرق یقه کت به سمت شانه کشیده شده است با دستمال سیاه رنگ به سر بسته و ریتمی آرام و با دستگاه‌های ردیف سه‌گاه، چهارگاه و بیات ترک نسبت به نوحه‌خوانی اقدام می‌کنند. زنجیرزنان نیز دامن بلند به نام اتک داشته و بر روی بالاپوش آنها جلیقه وجود دارد که به صورت سه ضرب پیاپی زنجیر زده و بعد می‌چرخند اما عرب‌ها دامن چاک‌دار با بالاپوشی که به شکل مربع دکمه داشته و باز می‌شود می‌پوشیدند و دو دستی با ریتم تند سینه‌زنی می‌کنند؛ لذا تفاوت در شکل، نوع لباس و آهنگ مداحی است.
انتهای پیام
