جایگاه روزه در ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی

علیرضا کاوند، استادیار دانشگاه علوم و معارف قران کریم و رئیس دانشکده علوم قرآنی تهران، در یادداشتی که در اختیار ایکنا، قرار داده به بررسی جایگاه روزه در ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی پرداخته است که متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:

1- پرهیز از خوردن یا آشامیدن.

 

2- از آداب مذهبی که برای معتقدین به عنوان وسیله‌ای برای تقرب به خداوند و آمادگی برای مراسم مذهبی.

 

3- پالایش بدن در راستای درک امور معنوی.

 

4- کفّاره تخطی از مقررات مذهبی.

 

5- عزاداری برای انسان‌های درگذشته.

 

6- افزایش اراده و کف نفس و نیز ایجاد حسّ شفقت نسبت به نیازمندان.

 

7- بخشی از کردارهای دینی در برخی ادیان، مذاهب و مکاتب مانند آیین اسلام، زرتشت، مسیحیت، یهودیت، بودیسم و بهائیت.

1- در مذاهب مردمان و تمدن‌های باستان، روزه وسیله‌ای برای آماده کردن اشخاص، به خصوص متولیان مذهبی، برای نزدیک شدن به خدای خود.

 

2- در دوران هلنی (از قرن سوم قبل از میلاد تا اول میلادی)، تصور بر این بود که خدایان آموزه‌های خود را در رؤیا و شهود تنها پس از روزه گرفتن آشکار می‌سازند. 

 

3- در میان مردمان کلمبیایی پرو، روزه گرفتن اغلب یکی از ملزومات کفّاره گناهان پس از اعتراف به گناه در مقابل متولی مذهبی.

 

‌4- در بسیاری از فرهنگ‌ها، روزه به عنوان وسیله برای فرونشاندن خشم خدایان یا احیای الهه‌ای بود که تصور می‌شد مرده‌است (مانند الهه کشاورزی).

 

5- در برخی جوامع، روزه داری اغلب پیش یا در هنگام مناسک گذار انجام می‌شد (به عنوان مثال سرخپوستان). 

 

6- در میان اِوِنک‌های سیبری، کاهنان مذهبی شهود خود را اغلب پس از بیماری کسب می‌کنند؛ ولی پس از شهود اولیه، آن‌ها برای شهودهای بعدی و کف نفس، روزه می‌گیرند. 

 

7- پوئبلوهای جنوب غرب آمریکا(دهکده سرخ‌پوستی با خانه‌های خشتی و کاهگلی مربوط به برخی قبایل) نیز پیش از مناسک مربوط به تغییر فصول روزه می‌گیرند.

 

8- در چین پیش از سال ۱۹۴۹، مرسوم بود که در بازه خاصّی پیش از قربانی در شب انقلاب زمستانی  روزه بگیرند؛ باور چنین بود که یانگ آسمانی (انرژی مثبت) دوره اش را در این زمان آغاز می‌کرد. 

 

9- آئین زردشتی روزه را به خاطر این باور که زهد کمکی به مقاومت در برابر اهریمن نمی‌کند ممنوع کرده‌است. 

 

10- روزه ممکن است برای بیان اظهار عقاید اجتماعی و سیاسی نیز باشد؛ به عنوان سمبل اعتراض و تنهایی. ماهاتما گاندی در اوایل قرن بیستم در زندان روزه مقابله با استعمار انگلیس گرفت.

1- سال ۲۰۱۲ پژوهشی به سرپرستی دکتر عمر حلاق متخصص قلب در بیمارستان خصوصی آمریکایی دبی در امارات متحده عربی بر روی ۳۷ نفر داوطب بزرگسال نشان داد که پرهیز غذایی روزه یک‌ماهه در رمضان تأثیر مثبت بر شاخص لیپید و سطح کلسترول می‌گذارد و خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. به گفته این گروه، LDL (کلسترول بد) به میزان قابل توجهی کاهش یافته و HDL (کلسترول خوب) افزایش می‌یابد. افزوده شده‌است که این موضوع در حوزه‌ای بسیار مهم می‌شود که چاقی زیاد و دیابت هم‌زمان باشند.

 

2- احتمالاً پرهیز غذایی بازده شیمی‌درمانی را بهبود می‌بخشد.

 

3- بنا به گفته دکتر مارک پی. متسن، رئیس آزمایشگاه علوم عصبی در انستیتو ملی پیری آمریکا، روزه گرفتن به تناوب و یک روز در میان، همچون محدود کردن کالری اثرات مثبتی سلامتی انسان‌ها دارد. 

 

4- بنا بر آکادمی ملی علوم آمریکا، دیگر مزایای بهداشتی عبارت اند از مقاومت در برابر استرس، افزایش حساسیت به انسولین، کاهش ناخوشی و افزایش طول عمر.

 

5- به گفته پائول برَگ در کتاب معجزه فَستینگ (غذا نخوردن دوره‌ای یا روزه)، دفع سموم بدن، پاکسازی رگ‌ها و جلوگیری از بیماری‌های قلبی و کاهش خطر ابتلاء به دیابت، آلزایمر، از دیگر فواید روزه‌است.

الف) روزه در آیین زرتشت.

 

1- در آیین زرتشت روزه گرفتن و نخوردن آب و غذا به خاطر اینکه باعث سستی بدن و

عدم فعالیت مفید و کار روزانه می‌شود ناپسند می‌باشد. 

 

2- در آیین زرتشت بی‌کاری و تن‌پروری به شدت نهی شده‌است و در وندیداد: ‹‹ … آن کس که سیر غذا می‌خورد، توانایی می‌یابد که نیایش بکند، کشاورزی کند و فرزندان به وجود آورد. جاندار از خوردن، زنده می‌ماند و از نخوردن می‌میرد.›› امابرای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات روزهای دوم و دوازدهم و چهاردهم و بیست و یکم هر ماه زرتشتیان از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند این چهار روز متعلق به چهار امشاسپند وهمن، ماه و گوش و رام که ازنگهبانان چهارپایان هستند می‌باشد.

1- اختلاف اقوال در مسیحیت: بر اساس برخی فرازهای عهد جدید، فریسیان(یهودیان فریسی) و پیروان یحیی روزه می‌گرفتند اما شاگردان عیسی روزه نمی‌گرفتند. اما طبق برخی فرازها، عیسی در بیابان، چهل شبانه‌روز روزه گرفت. از عیسی (ع) نقل شده که دیو جز به دعا و روزه از جسم انسان بیرون نمی‌رود. عیسی(ع) روزه ریاکاران را تقبیح می‌کرده‌است.

1- در شریعت یهود، یکی از راه‌های متعارف نزدیکی به خداوند است.

 

2- امروزه، امری بسیار متداول و معمول در آیین یهودیان جهان است.

 

3- در قالب‌های واجب و اختیاری برگزار می‌شود. 

 

4- روزه در کلام عبری، تعنیت به معنای رنج دادن جان نامیده می‌شود که وجه تسمیه آن خودداری از خوردن و آشامیدن طی روز (شرعی) است. 

 

5- فلسفه روزه یهود= محدود کردن انسان در خودداری از اعمال ساده زندگی مثل خوردن و آشامیدن، و او را وادار به تفکر و بررسی شفاف‌تر روش‌ها و اهداف زندگی  کردن.

 

6- به‌طور کلی درتقویم عبری ۶ روز به جهت روزه واجب در نظر گرفته شده‌است.

روزه‌های واجب 

 

۱- معروف‌ترین روزه یهودیان، روزه یوم کیپور(روز بازگشت حضرت موسی ع از کوه سینا) نام دارد. دهم ماه تشری(ماه هفتم) یهودیان است. این روزه با هدف بخشش گناهان (میان انسان و خداوند) انجام می‌شود و تنها روزه‌ای است که دستور مستقیم خداوند در تورات دربارهٔ آن صادر شده‌است. یهودیان جهان در این روز که مهم‌ترین روز تقویم عبری محسوب می‌گردد، روزه ۲۵ ساعته (غروب تا غروب) گرفته و از انجام هر کاری دست کشیده و تمام وقت در کنیساها، به عبادت می‌پردازند.

 

چهار روزه زیر، از روزه‌هایی هستند که پس از ویرانی معبد بیت‌المقدس از طرف انبیا و علمای بنی‌اسرائیل به نشانه سوگواری برای این جامعه مقرر شدند.

 

۲-گدلیا(۳ تیشری)=ماه هفتم

 

۳-دهم طِوِت = ماه دهم

 

۴–۱۷ تموز=ماه چهارم

 

۵–۹ آو = ماه پنجم (۲۵ ساعته) یهودیان در این روز تیشا بآو یا «نهمین روز از ماه عبری آو» که روزی است که معبد اورشلیم دو بار در سال‌های ۵۸۶ قبل از میلاد و ۷۰ میلادی، تخریب شد، به روزه داری می‌پردازند. این روز «شوم‌ترین روز تاریخ یهود» شناخته می‌شود.

 

۶-روزه استر (به منظور طلب حاجت و استجابت دعا صورت می‌گیرد)

1- روزه آدینه پسح: این روزه مختص پسران و مردان اولزاد خانواده است که به یادبود ضربت خداوند به اولزادهای مصریان در هنگام آستانه خروج بنی‌اسرائیل از مصر و مصونیت عبرانیان از این ضربت صورت می‌گیرد. حدود 3400 سال پیش که حدود 430 سال در مصر اسیر بودند.

 

2- در ایام خاص از سال به ویژه ماه الول= ماه ششم، روزهای دوشنبه و پنجشنبه روزه گرفته می‌شود.

 

3- روزهای آدینه ماه نو عبری یعنی ماه نیسان.

 

4- عروس و داماد در روز عروسی یا روز قبل از آن به مناسبت شروع زندگی جدید و به منظور توبه از گناهان گذشته در صورت امکان روزه می‌گیرند.

 

5- کسی که خواب آشفته‌ای دیده‌است و آن را نشان بدی می‌داند، روز بعد به خاطر کفاره گناهان و رفع مصیبت روزه می‌گیرد.

 

6- برخی رسم دارند که در سالروز درگذشت والدین خود یا سالروز درگذشت علمای عالی‌رتبه دینی روزه بگیرند.

 

7- در مواقع خاصی مانند احتمال وقوع بلایای طبیعی یا بروز خشکسالی و نظایر آن، بنا به حکم مرجع دینی، روزه جماعتی بر یهودیان منطقه‌ای خاص مقرر می‌شود.

«روزه» در اسلام عبادتی است که انسان برای انجام فرمان خدا از اذان صبح تا اذان مغرب تمام روزهای ماه رمضان از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند خودداری نماید. در این دین، بیماران، افراد دارای ضعف که روزه برای آن‌ها ضرر داشته باشد، و همچنین با شرایطی خاص زنان باردار، کهنسالان و مسافرین از گرفتن روزه معاف هستند.

 

روزه از جهت حکم شرعی چهار گونه است. روزه واجب که شامل روزه ماه رمضان، روزه قضا، روزه کفاره، روزه نذر، عهد و قسم، روزه سومین روز اعتکاف و روزه به‌جای قربانی حج است. روزه حرام شامل روزه عید فطر و عید قربان و روزه یوم الشک به نیت اول ماه رمضان، روزه کسی که یقین یا گمان (زیاد) دارد روزه برایش ضرر دارد، روزه مستحبی زن بدون موافقت شوهر، روزه وصال (فرد نيّت كند دو روز پشت سر هم بدون افطار كردن روزه بگيرد)، روزه سکوت: یعنی نیت کند که حرف نزند و روزه ایام تشریق (۱۲،۱۱و۱۳ ذی‌حجه) برای کسی که در سرزمین مِنا است.

 

روزه مکروه شامل روزه روز عاشورا، روزه روز عرفه برای کسی که می‌ترسد برای خواندن دعا دچار ضعف شود و روزه روزی که شک دارد روز عرفه است یا عید قربان. روزه مستحبی (یا قضای روزه واجب که فرصت گرفتن باقی است) شامل روزه میهمان بدون رضایت میزبان، روزه مستحبی در سفر و روزه مستحبی فرزند بدون اذن پدر است. غیر از روزهایی که در بالا ذکر شد، روزه سایر روزهای سال مستحب است، البته روزه در برخی از روزها سفارش بیشتری شده است؛ مانند روزه ماه رجب و شعبان، روز عید غدیر، روز مبعث، روز تولد پیامبر(ص)، روز دحو الارض(25 ذی القعده)، روز عرفه(9 ذی الحجه) در صورتی که موجب ضعف نشود، روز مباهله (24 ذی الحجه)، پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها

الف) در آیین مانوی

 

1- مانویان (پیروان مانی بن فاتک در اوایل قرن سوم+ قرن 3 تا 11 میلادی گسترش داشت) دو نوع روزه داشتند که یکی از آن‌ها دوروز کامل و دیگری از صبح تا غروب بود؛

 

2- بر اساس شواهد نجومی زمانش تعیین می‌گشت. 

 

3- آن‌ها عیدی نیز داشتند که در روز پایانی ماه روزه برگزار می‌شد. در آن روز، تصویر مانی را در دست گرفته و به گناهان خود اعتراف می‌کردند، یک تخت یا کرسی برای مانی خالی می‌گذاشتند. 

 

4- آنان این عید را «بما» می‌نامیدند.

 

5- دینداران می‌بایستی روزهای دوشنبه روزه می‌گرفتند. 

 

6- روحانیون مانوی در روز روزه می‌گرفتند و در هنگام غروب با یک وعده از میوه و سبزی روزه خود را باز می‌کردند. 

 

7- نیوشاگان (طبقه دوم مانوی ها)روزهای یکشنبه تا غروب روزه می‌گرفتند و برخلاف روحانیون می‌توانستند گوشت بخورند گرچه ازین کار برحذر داشته می‌شدند. پنج (گاه شاید هفت) روزه به مدت دو-روز در هر سال برگزار می‌شد.

1. در تقویم بهائی هر سال شامل ۱۹ ماه ۱۹ روز است. آخرین ماه از این سال، شهرالعلاء است که بهائیان در این ماه از طلوع تا غروب خورشید از خوردن و آشامیدن پرهیز کرده و روزه می‌گیرند. 

 

2. در این دین مسافرین از گرفتن روزه معاف هستند.

 

ج) در آیین جینیسم، بودیسم ، هندوییسم و تائویسم و کنفوسیانیسم

 

1- در مذهب جین در هند(هدف آیین جین هدفش فراهم کردن مسیری به سمت پاکسازی روحانی و رستگاری) به عنوان مثال، روزه گرفتن بر طبق یک اصول خاص و انجام مدیتیشنهای (مدیتیشن= مراقبه یا درون‌پویی) مشخص منتهی به ترنس  می‌شود که این توانائی را به شخص می‌دهد که خودش را از دنیای مادّی جدا کند و به مرحله تنزیه برسد. 

 

2- راهبان بودایی سبک تراوادا در برخی روزهای مقدس در ماه روزه می‌گیرند.

 

3- در مذهب هندو، مرتاضان به خاطر روزه داری‌های زیادشان مورد ستایش قرار می‌گیرند.

 

4- در میان چینیان کهن، به ویژه پیروان مذهب تائو، روزه قلب وجود دارد. در این آیین، این روزه، از روزه تن اهمیت بیشتری دارد. 

 

5- پیروان مکتب کنفوسیوس نیز روزه را برای آماده سازی خود، در پرستش ارواح نیاکان، مورد توجه قرار می دهند.