اهمیت آب و شیوه صحیح مدیریت آن از منظر آیات و روایات

کشور ایران به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی خاص و نیمه‌خشک بودن از گذشته تا به امروز با کمبود آب مواجه بوده است. اجداد و گذشتگان ما با آشنا بودن با شرایط اقلیمی کشور، رفتار خود را با طبیعت طوری تنظیم می‌کردند که بتوانند برای همشه از منابع آبی کشور بهره ببرند و آن را به نسل‌های آینده انتقال دهند. نحوه استفاده از منابع طبیعی به خصوص منابع آبی یکی از اصول مهمی است که در آیات قرآن و روایات بر آن تأکید شده است. درواقع اگر امروز با تنش آبی و پدیده‌هایی مانند فرونشست مواجه هستیم شاید بخشی از آن به تغییرات اقلیمی در جهان مربوط باشد، اما مهم‌ترین دلیل آن به آشنا نبودن با الگوی مصرف بازمی‌گردد.

موارد بسیاری در قرآن کریم و روایات آمده که صراحتاً بر اهمیت آب در زندگی بشر و نحوه استفاده صحیح از این ماده حیاتی تأکید شده که در ادامه اشاره می‌شود.

اهمیت آب و مدیریت صحیح آن از نگاه قرآن

از منظر قرآن کریم، آب باارزش‌ترین آفریده خداوند بعد از انسان است و هر موجود زنده‌ای از آب آفریده شده است. در آیات 48 و 49 سوره «فرقان» خداوند به نقش آب در حیات بشری اشاره و می‌فرماید: «وَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء طَهُورًا. لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَّیْتًا وَنُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِیَّ کَثِیرًا. او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش رحمت خود فرو فرستاد و از آسمان آبی برای شما نازل کردیم تا با آن باران زمین خشک و مرده را زنده سازیم و آنچه آفریدیم از چهارپایان و آدمیان بسیاری را سیراب گردانیم.»

آیه 164 سوره مبارکه «بقره» آب را عامل زنده شدن زمین می‌داند و می‌فرماید: «وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا؛ بعد موت‌ها و با آبی که خداوند از آسمان فروفرستاد، زمین مرده را زنده کرد.»

آیه 30 سوره مبارکه «انبیاء» می‌فرماید: «أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ؛ آيا كسانى كه كفر ورزيدند ندانستند كه آسمانها و زمين هر دو به هم پيوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختيم و هر چيز زنده‏ اى را از آب پديد آورديم آيا [باز هم] ايمان نمى ‏آورند»

قرآن کریم آب را رزق الهی می‌داند که باید از آن به درستی و به‌جا استفاده کرد. از نظر قرآن کریم اسراف در مصرف آب حیات بشری را با تهدید مواجه خواهد ساخت. خداوند در آیه 31 سوره «الاعراف» می‌فرمایند: «كُلُوا وَاشرَبُوا ولا تُسرِفُوا إنَّهُ لايُحِبُ المُسرِفين؛ از نعمت‌های خدا بخورید و بیآشامید و اسراف مكنید كه خداوند اسرافکاران را دوست نمی‌دارد».

نحوه صحیح استفاده از آب از نگاه معصومین(ع)

همچنین پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: «در مصرف آب باید صرفه‌جویی کرد حتی اگر به وفور یافت شود؛ چراکه حیوانات نیز حق استفاده از این آب را دارند.» پیامبر مکرم اسلام(ص) در جایی دیگر فرمودند: «الوُضوءُ بِمُدِّ و الغُسلُ بِصاعٍ و سَيَأتي أقوامٌ بَعدي يَستَقِلّونَ ذلِكَ فَاُولئكَ عَلى خِلافِ سُنَّتي؛ مقدار آب وضو یک مُدّ (750 گرم) است و مقدار آب غسل یک صاع (سه كيلو) است و بعد از من مردمی می‌آیند که این مقدار آب را کم می‌شمارند؛ این مردم بر خلاف سنت من هستند و کسی که بر سنت من ثابت باشد (وضو را به یک مُدّ و غسل را به یک صاع انجام دهد) در بهشت قدس با من است. ( الأشعثيات ، ص 16)»

پیامبر اسلام (ص) در بخش دیگری می‌فرمایند: «سَتَكونَ فِي هذِهِ الاُمَّةِ قَومٌ يَعتَدونَ فِي الطَّهُورِ؛ به زودى در اين امّت گروهى پديد خواهند آمد كه در استفاده از پاك‌كننده‌ها زياده‌روى مى‌كنند (سنن أبى داود ، ج 1 ، ص 29)

در کتاب کافی نوشته شده است که روزی امام صادق علیه السلام شخصی را دیدند که در آب آشامیدنی غسل می‌کرد، به او فرمودند: «آب آشامیدنی این مردم را فاسد نکن.» طبق این روایت آب آشامیدنی برای شست‌وشو اشکال شرعی دارد. مگر در شهرهایی که آب نوشیدنی و آبی که مخصوص شست‌وشو است از یکدیگر تفکیک نشده باشد.

سخن پایانی

کاربرد آب در زندگی انسان‌ها همانند قرن‌های گذشته تنها به نوشیدن و شست‌وشو محدود نمی‌شود، بلکه صنایع و فناوری هم به آب وابستگی دارند. خشکسالی و کمبود منابع آبی می‌تواند تعداد زیادی از صنایع مهم در کشور را دستخوش بحران و مشکلات جبران‌ناپذیر سازد و توسعه فعالیت‌های اقتصادی را محدود کند، لذا ضروری است در بررسی مشکلات اقتصادی به منابع آبی توجه داشت و در شیوه مصرف بازنگری صورت گیرد.

سعید امینی