فصلنامه پژوهش‌های قرآنی در ایستگاه 99

به گزارش ایکنا، در این شماره از فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های قرآنی مقالاتی با عناوین «تبیین مبانی حضور فراتاریخی قرآن کریم»، «ابعاد تربیتی سوره غافر با تکیه بر تفسیر المیزان به روش داده‌بنیاد»، «تحلیل واژگان‌کاوی در تفسیرهای ادبی قرآن (با تأکید بر مکتب تفسیر ادبی معاصر)»، «واکاوی مورد اختلاف اصحاب سبت و مرجع ضمیر در آیه 124 سوره نحل» و «ویژگی شخصیتی کارآفرینان در قرآن مورد مطالعه: صفت انگیزشی «توفیق‌طلبی»» منتشر شده است.

تبیین مبانی حضور فراتاریخی قرآن کریم

در چکیده مقاله «تبیین مبانی حضور فراتاریخی قرآن کریم» آمده است: از مسائل نوین قرآن‌شناختی که از سوی پاره‌ای از دگراندیشان مذهبی مطرح شده، انگاره تاریخ‌مندی آموزه‌های درون قرآنی است. باوجود ارتباط تنگاتنگ میان گفتمان جاودانگی قرآن و اثرپذیری آن از شرایط نزول، اما سازوکار التزام به ابعاد فراتاریخی‌ قرآن کریم، می‌تواند فصل نوینی را از مطالعات قرآنی فراروی قرآن‌پژوهان بگشاید. این مقاله، با به‌کارگیری رویکردی تبیینی-انتقادی، شبهات تاریخ‌مندی قرآن را اصولاً به دو ساحت «مفهوم‌شناختی» و «آیه‌شناختی» قابل ارجاع می‌داند. ازاین‌رو «مفاهیم قرآنی» نه‌تنها از ویژگی‌های ممتازی چون «قصدی‌بودن معنای واژگان نزد ماتن»، «نزاهت معنایی و جامعیت دلالی» و «هویت مستقل معنایی» در راستای ابعاد فراعصری برخوردارند، بلکه «آیه‌های قرآنی» نیز از رهگذر دو الگوی راهبردی قابل ارائه‌اند: الف) تعمیم‌گذاری مخاطبان قرآن در راستای ابعاد فراتاریخی آن، ب) خطاب‌های طولی دلالت‌های آیات قرآنی. التزام به مؤلفه‌های مزبور، نه‌تنها ابعاد و کارکرد نظارتی قرآن را در زمانه نزول بیش‌ازپیش می‌نماید، بلکه با سازوکاری که اساساً در بن‌مایه کاربست‌های آن به‌کار رفته، بر تمامی نیازهای کلان مخاطبان در سده‌های پسین نیز توسعه یافته است.

ابعاد تربیتی سوره غافر با تکیه بر تفسیر المیزان

نویسنده مقاله «ابعاد تربیتی سوره غافر با تکیه بر تفسیر المیزان به روش داده‌بنیاد» در طلیعه نوشتار خود آورده است: در این پژوهش تلاش شده الگوهای تربیتی سوره غافر در آموزه‌های ارائه‌شده در تفسیر المیزان کشف شود. ازاین‌رو از روش پژوهشی داده‌بنیاد استفاده شده و در نهایت، 458 مفهوم، 6 مؤلفه و 46 مقوله جزئی تربیتی استخراج شده است.

این مقاله سوره غافر را با رویکرد تربیتی بررسی می‌نماید؛ زیرا فلسفه بعثت پیامبران و اساسی‌ترین وظیفه اولیای الهی و متولیان و مربیان جامعه اسلامی، تربیت اسلامی است که یکی از مهم‌ترین و عمده‌ترین معارف اسلامی را نیز تشکیل داده است. برخی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تربیتی شناسایی شده سوره غافر در تفسیر المیزان عبارت‌اند از: مربی (الله، رسول، ...)، متربی (امت نبی اکرم، برخی مؤمنان، موسی و ...)، زمینه (مقدمه آوردن، رعایت آداب و ...)، موانع تربیتی (فساد، گناه و ...)، اهداف (ورود به جهنم و بهشت و ...)، نتایج (آگاه‌سازی متربی، پیروی از مربی و ...)، فایده تربیت (دلگرمی مربی و زیاد شدن عطوفت متربی)، مبانی (رعایت مساوات، عمل و عکس‌العمل و ...)، قاعده (دنیا دار فانی و آخرت دار باقی و ...)، روش (تذکر و عاقبت‌اندیشی و ...) و ابزار تربیتی (استشهاد آوردن، استفاده از قواعد ادبی و ...). و این ابعاد تربیتی شناسایی شده و شش الگو و مدل تحقیق را تشکیل داده است.

تحلیل واژگان‌کاوی در تفسیرهای ادبی قرآن

در طلیعه نوشتار «تحلیل واژگان‌کاوی در تفسیرهای ادبی قرآن (با تأکید بر مکتب تفسیر ادبی معاصر)» می‌خوانیم: تفسیر ادبی قرآن، تفسیری مبتنی بر علوم ادبی است که در دوران معاصر به‌وسیله امین‌الخولی، به‌شکل یک مکتب درآمد. این مکتب، یکی از رکن‌های خود را «واژگان‌کاوی» قرار داده است از آن روی که کشف معنای درست مفردات قرآن، نخستین گام برای فهم آن است. پژوهش حاضر، با روشی توصیفی- تحلیلی، واژگان‌کاوی را در تفسیرهای ادبی معاصر و گذشته بررسی کرده، نتیجه آنکه مکتب معاصر، واژگان‌کاوی را بر مبانیِ «دگرسانی معنایی واژگان» و «تطابق زبان قرآن با زبان عربی» استوار ساخته و بر این پایه، کشف معنای دقیق کلمه را منوط به کشف معنای عصر نزولی آن نموده است، و کشف این معنا را در گرو استمداد از مولفه‌هایِ «تشخیص معرّب از عربی»، «تکیه به معنای حسّی»، «بهره‌گیری از ذوق عربی» دانسته است. از نگاه این مکتب، بعد از کشف معنای عصر نزولی، باید کاربردهای واژه را در قرآن کاوید تا معنای قرآنی آن به‌دست آید، و در گام پایانی- با تکیه بر مبنای عدم ترادف- معنایی ویژه بیان گردد. بررسی تطبیقی این مؤلفه‌ها نشان می‌دهد که بیشتر آنها در تفاسیر ادبی کهن نیز استفاده شده و تفاوت آن با مکتب معاصر، از ابعادِ «عدم پایبندی به مؤلفه‌ها»، «عدم پیوند میان مؤلفه‌ها» و «عمیق‌تر نبودن تحلیل‌ها» در تفسیرهای گذشته است.

واکاوی مورد اختلاف اصحاب سبت و مرجع ضمیر

در طلیعه نوشتار «واکاوی مورد اختلاف اصحاب سبت و مرجع ضمیر در آیه 124 سوره نحل» می‌خوانیم: یکی از دشواری‌هایی که دانشمندان اسلامی در فهم آیات قرآن کریم با آن مواجه هستند، تعیین مرجع ضمایری است که در آیات مختلف به‌کار رفته است. آیه 124 سوره نحل ازجمله آیاتی است که مربوط به «اصحاب سبت» بوده و ضمیر «هاء» در عبارت «اختلفوا فیه» به مورد اختلاف آنها اشاره می‌کند. با این وجود اختلاف‌نظر درباره مرجع این ضمیر منجر به اختلاف در تفاسیر گردیده است.

مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی و تحلیل نظرات مشهور و غیرمشهور در این زمینه پرداخته است. نگارندگان ضمن رد دیدگاه مشهور، بر این عقیده‌اند که اگرچه همچون دیدگاه غیر مشهور مرجع این ضمیر «ملة ابراهیم» در آیه ماقبل است، ولی بر‌خلاف استدلال قائل این دیدگاه، آیه مورد بحث تکمیل‌کننده دیگر آیات مربوط به داستان اصحاب سبت بوده و از آن فهمیده می‌شود که علت تشریع حکم تشدیدی تحریم صید در روز شنبه، اختلاف آنان در دین توحیدی و ابراهیمی موسی(ع) بوده است.