تأملی در اعتبارسنجی نقل «الارشاد» درباره یکی از قضاوت‌های امیرالمومنین(ع)

مصطفی قناعت‌گر،‌ پژوهشگر حوزه معارف اسلامی در یادداشتی که در کانال تلگرام خود منتشر کرد، به بررسی نقلی از کتاب الارشاد شیخ مفید پرداخته است.

متن این یادداشت در ادامه از نظر می‌گذرد؛

شیخ مفید در جایی از کتاب الارشاد، به قضاوت‌های علی(ع) در دوره خلافت عمر بن خطاب اشاره می‌کند. او قضاوت اول را به شکل مرسل ولی با عبارت «ما جاءت به العامّه و الخاصّه» نقل می‌کند که بیانگر روایت آن از طرق شیعه و اهل‌تسنن است. قضاوت مربوط به شرب خمر قدامة بن مظعون است که علی(ع)، اشتباه عمر بن خطاب در امر قضاوت را تصحیح می‌کند.

وقتی در منابع شیعه و سنی پیگیری می‌کنیم، می‌یابیم که اصل ماجرای شرب خمر قدامه و نقش آفرینی امیرالمومنین و عمر منقول است؛ اما نه با خوانش «خطای عمر و تصحیح علی»؛ بلکه با خوانش «مشورت گرفتن عمر از علی». در الکافی و من لایحضره الفقیه و تهذیب الاحکام، این ماجرا نقل شده است. وقتی عمر در مقام قضاوت برمی‌آید، از علی(ع) مشورت می‌گیرد و حضرت نیز حکم الهی را بیان می‌کند. در این سه منبع معتبر شیعی، مشورت گرفتن عمر با این آغاز نقل شده: «فَأَرْسَلَ عُمَرُ إِلَى أُنَاسٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ فِيهِمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه‌السلام فَقَالَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ: مَا تَقُولُ يَا أَبَا الْحَسَنِ فَإِنَّكَ الَّذِي قَالَ فِيكَ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله أَنْتَ أَعْلَمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ أَقْضَاهَا بِالْحَقِّ». در منابع اهل‌تسنن نیز این ماجرای مشورت گرفتن به وفور نقل شده است.

مشخص نیست که شیخ مفید علیه‌الرحمه، بر چه اساسی چنین نقلی را با خوانشی متفاوت به شیعه و سنی نسبت می‌دهد. شاید او منابعی از فریقین در اختیار داشته که ماجرا را به آن شکل نقل کرده بودند و آن منابع به دست ما نرسیده. البته عبارت مفید «ما جاءت به العامه و الخاصه» است؛ بالاخره یک نفر از خاصه یا عامه باید نقل مفید را گفته باشد یا نه؟ چطور ممکن است عامه و خاصه ماجرای تقابل را نقل کرده باشند ولی در کتب حدیث موجود هیچ اثری از آن نباشد بلکه ماجرا در کتب معتبر شیعه و سنی به شکل مشورت نقل شده باشد؟

نقل این داستان به این شکل (نزاع علی بن ابی‌طالب و عمربن خطاب و نه مشورت) توسط مرحوم مفید، بعدها مورد یکی از منازعات علامه حلی و ابن تیمیه قرار گرفت.