تبیین مفهوم امامت در زیارت جامعه کبیره

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین صغیرا، مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، در پاسخ به این پرسش که چرا از میان ائمه هدی(ع) امام علی‌النقی(ع) با لقب هادی شناخته می‌شوند، اظهار کرد: معرفت‌افزایی در مورد هر امام معصوم(ع) باید با نگاه به روزگار و شرایط خاص زمان حیات ایشان باشد و به تعبیر مقام معظم رهبری در کتاب «انسان دویست و پنجاه ساله»، زندگی اهل‌بیت(ع) و سیره ایشان به‌صورت انسانی کامل ترسیم می‌شود که یک روش واحد دینی، تبلیغی و اخلاقی را در پیش گرفته و سیره همگی آن بزرگواران از یکدیگر جدا ناپذیر است.

وی ادامه داد: با مطالعه و بررسی شرایط اجتماعی و سیاسی روزگار هر یک از ائمه هدی(ع) در می‌یابیم که هر یک از آن حضرات وجه‌ تسمیه‌هایی داشتند که با توجه به بروز و ظهور و برجسته شدن خصوصیت و نقشی از این انسان کامل در شرایط روزگار خود از جمله خلفا، حکومت‌ها و... به امام(ع) منسوب شده است.

صغیرا در تشریح وضعیت روزگار حیات امام هادی(ع)، گفت: ایشان در زمانی بسیار خاص و سخت زندگی می‌کردند که متوکل و معتمد عباسی به‌عنوان حکام جامعه افرادی بودند که پیشینه زندگی اهل‌بیت(ع) را می‌شناختند و آگاه بودند که رویارویی با امام(ع) تبعات سختی برای حکومت آنان در پی دارد، لذا زمانی که ایشان از مدینه به عراق منتقل شدند محدودیت‌های فراوانی اعمال شد و نظارت و توجه بسیاری به کارها و فعالیت‌های تبلیغی ایشان وجود داشت؛ در چنین شرایطی می‌طلبید که امام(ع) به‌گونه‌ای برخورد کنند که شأن هدایتگری ایشان برجسته شود و با مدیریت وضعیت شیعیان، اشاعه دین و روشنگری مردم نسبت به خلفای زمان، هدایتگر جامعه باشند.

مدرس حوزه و دانشگاه در استان آماده‌سازی جامعه برای زمان غیبت حضرت ولی‌عصر(عج) و زمینه‌سازی برای غیبت کبرای ایشان را دیگر نقش و وظیفه‌ مهم امام هادی(ع) دانست و افزود: ایشان امام زمان(عج) را برای مردم و اصحاب معرفی می‌کردند.

صغیرا با بیان اینکه تمامی امامان معصوم(ع) هادی و هدایتگر مردم بودند، توضیح داد: با اینحال شرایط روزگار امام هادی(ع) اقتضا می‌کرد که شأن هدایتگری جامعه و شیعیان برجسته و جلوه‌‌گر باشند. همچنین معرفت امام(ع) که به‌ویژه در زیارت جامعه کبیره ایشان بسیار نمود دارد سبب معرفت‌افزایی و هدایت شیعیان می‌شود. ایشان در جامعه کبیره امام را معرفی کرده و برای شیعیان شناسانده‌اند تا مردم به بینش و بصیرت لازم در قبال امام و نقش امامت دست یابند. این متن غنی با توجه به محدودیت‌ها و معذوریت‌هایی که برای ایشان تحمیل شده بود، بهترین راهکار برای هدایتگری مردم بود.

تبیین نقش هدایتگری مقام امامت و ولایت

وی با بیان اینکه مقوله امامت و ولایت مبحثی گسترده است که در قرآن و روایات به آن پرداخته شده، تصریح کرد: حضرت زهرا(س) در تبیین امامت روایتی دارند و امام را به کعبه همانند می‌دانند که مسلمانان باید به سمت آن بروند، گردش بچرخند و طواف کنند؛ لذا امام و امامت دارای قدر و منزلت و شأن والایی است که باید به مردم شناسانده شود و این مهم در متون قرآنی و روایات و کلام بزرگان به‌خوبی قابل مشاهده و درک است.

این کارشناس مذهبی بیان کرد: حکام ظلم و جور تلاش می‌کردند که از جمع شدن مردم گرد امام(ع) که مانند خورشیدی روشنگر و هدایتگر بودند، جلوگیری کنند اما وظیفه امام در قبال مردم حفظ و اشاعه نور امامت در جامعه است، همچنان که امام هادی(ع) در زیارت جامعه کبیره به ما می‌آموزند که «کَلَامُکُمْ نُورٌ وَ أَمْرُکُمْ رُشْدٌ وَ وَصِیَّتُکُمُ التَّقْوَی وَ فِعلِکَم الخَیر» یعنی کلام امام نور، وصیت ایشان رشد و امر ایشان باعث ارتقا است. در فرازی دیگر از این زیارتنامه ایشان حجت را تمام می‌کنند و عرضه می‌دارند که «إِنْ ذُكِرَ الْخَيْرُ كُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاه» یعنی «اگر از خوبی یاد شود، آغاز و ریشه و شاخه و سرچشمه و جایگاه نهایتش شمایید.» لذا اول و آخر و تمام خیرها و خوبی‌ها در اهل‌بیت عصمت و طهارت جمع است و وجود امام را باید وجودی خیر و با برکت بدانیم.

صغیرا با اشاره به فراز «أَسْمَاؤُكُمْ فِي الْأَسْمَاءِ... فَمَا أَحْلَي أَسْمَاءَ‌كُمْ» از زیارت جامعه کبیره، گفت: اگرچه اسم امام(ع) در میان سایر اسماء است اما بسیار متفاوت از آنان است که در اینجا به تفاوت بسیار زیاد امام معصوم با مردم عادی اشاره دارند. در فراز «حِسَابُهُمْ عَلَيْكُمْ وَ فَصْلُ الْخِطَابِ عِنْدَكُمْ‏» نیز حضرت اشاره دارند که حساب و کتاب خلایق از حیث معرفتی و الگویی و رفتاری با معیار امام(ع) سنجیده می‌شود؛ امامان(ع) میزانی هستند که خداوند در روز جزا بر اساس آن مسلمانان را می‌سنجد.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: در آیه ۵۵ سوره مبارکه مائده نیز که در شان امام علی(ع) نازل شده و امیرالمؤمنین(ع) را همردیف با پیامبر(ص) و معرفت الهی می‌داند. هر معرفتی که راجع به امام کسب می‌کنیم تنها باید از زبان امام معصوم(ع) بشنویم چرا که فکر قاصر بشری توانایی درک و توصیف مقام عظمای ولایت را ندارد.

صغیرا تأکید کرد: اگر معنای امامت و ولایت را به‌ خوبی درک کرده باشیم به این نکته پی خواهیم برد که در زمان غیبت نیز جامعه به حال خود رها نمی‌شود و حتما امام و پیشوایی دارد؛ ائمه هدی(ع) بر این نکته صحه گذاشته‌اند که در عصر غیبت شیعیان باید به فقهای شیعی مراجعه و آنان را پیشوای خود قرار دهند چرا که آنان بر دستورات و اوامر الهی آگاهی کامل دارند و خودشان نیز اطاعت می‌کنند.

امام معصوم(ع)؛ یاری‌گر علما و فقها

وی با ذکر اینکه در عصر غیبت امام زمان(عج) یاریگر فقها و علماست، ادامه داد: نمونه‌های فراوانی از راهنمایی فقها و مراجع بزرگ شیعی از جمله شیخ مفید یا آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی و دیگران در منابع موثق نقل شده و پیداست که آن حضرت علمای شیعی را حمایت و هدایت و توصیه می‌کنند. در زمان حیات امام هادی(ع) نیز نمونه‌هایی از حمایت امام معصوم(ع) از علما وجود دارد، از جمله حمایت ایشان از فضل ابن شاذان که یکی از برجسته‌ترین شاگردان امام و از علما و متکلمان شیعه و در فتوا و نقل روایت مورد وثوق امام(ع) بود.

صغیرا گفت: یکی از برجسته‌ترین راویان و متکلمان در محضر امام هادی(ع) عبدالعظیم حسنی است که قبر مطهرش در شهر ری قرار دارد و میعادگاه عاشقان اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) شده است. این فقیه بزرگ شیعه مرتباً در محضر امام هادی(ع) حاضر می‌شد و عقایدش را با آن حضرت در میان می‌گذاشت و حضرت بر این عقاید صحه می‌گذاشتند. وجود این عالم دینی نیز یکی از جلوه‌های معرفت‌افزایی و هدایتگری امام هادی(ع) در قبال شیعیان است.