خطاهای شناختی حسرت‌های زیادی در زندگی ایجاد می‌کند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد فدایی، استاد حوزه علمیه، 29 خردادماه در جمع طلاب و دانش‌پژوهان مؤسسه آموزش عالی معصومیه خواهران، گفت: در زیارتنامه مأثور حضرت معصومه(س) که آن را حضرت رضا(ع) فرموده‌اند خوانده‌ایم: «یا فاطمة اشفعی لی فی الجنة فان لک عندالله شأن من الشان»؛ واقعاً راز و رمز جایگاه والای حضرت معصومه(س) که چنین تعبیری برای ایشان به کار رفته چیست؟ برخی می‌گویند که حضرت معصومه(س) هم خواهر و هم عمه و هم دختر اولیاء خدا هستند و همین رابطه نسبی کافی است که مقام ایشان والا باشد.

وی افزود: اگر چنین تحلیلی قابل قبول باشد در این صورت این شخصیت‌ها دور از دسترس ما و اسطوره‌ای خواهند شد و بهره‌مندی ما از آنها تام نخواهد بود؛ گاهی دو نفر یک مطلب را مطالعه می‌کنند، ولی یکی از آنها دو ورز طول می‌کشد تا این مطلب را بفهمد و کسی ممکن است یک نیم‌روز آن را بفهمد و فرد این از مسئله ناراحت است و ممکن است به خدا معترض شود.

فدایی تصریح کرد: در بحث مالی هم این مسئله مطرح است و می‌بینیم برخی افراد اتومبیل و مسکن و همسر بهتری نسبت به دیگران دارد و برخی افراد در قیاس با آنها به خدا اعتراض می‌کنند یا به تعبیر یکی از شاعران خبیث اگر این تقسیم مال را به بچه 15 ساله می‌دادند از خدا بهتر تقسیم می‌کرد، این چند روز درگیر انتخابات ریاست جمهوری بودیم و همه دوست دارند رئیس و معاون و وزیر بشوند و در درجه‌بندی بالا قرار بگیرند.

استاد حوزه علمیه اضافه گرد: عمدتاً براین مبنا قضاوت می‌کنیم، ولی این تحلیل دچار خطاهایی است و باید تحلیل درستی از آن داشته باشیم؛ توجه نداریم که قدرت، ثروت و حافظه و امکانات و همسر و فرزند و والدین خوب ممکن است باعث افتخار و عزت شود، ولی داشتن آن باعث مسئولیت هم هست.

وی افزود: در این عالم هر کسی هر چه بیشتر دارد بیشتر مسئولیت هم دارد؛ یعنی اگر بنده و ابن‌سینا به کتابخانه رفتیم، نباید خود را با او مقایسه کرده و حسرت بخورم، بلکه باید توجه کنیم که حاصل کار افراد آیا در تناسب با مقدار امکانات آنها هست یا خیر؟. این قاعده در نظام ارزشیابی خیلی مهم است؛ این خطای شناختی بزرگی است که فکر کنیم هر کسی میزان حافظه قوی، علم، ثروت و زیبایی بیشتری دارد، بهتر است.

خطای شناختی و حسرت‌های آن

وی افزود: این خطای شناختی حسرت‌های زیادی در زندگی مردم ایجاد کرده است؛ خداوند در آیات سوره فجر فرموده است: «فَأَمَّا الْإِنْسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ؛ وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ»؛ فرموده است که خداوند وقتی به کسی نعماتی داد و به او کرامت کرد، فوراً قضاوت می‌کند که شایسته و لایق این نعمات بوده که خدا به او داده است و دیگران شایستگی نداشتند؛ برعکس وقتی خداوند مقداری معیشت و زندگی مالی را بر او سخت بگیرد می‌گوید که خدا به من اهانت کرده است، یعنی اعطای خدا را علامت دوست داشتن و ندادن بهره مادی را نشانه تحقیر از سوی خدا می‌داند.

استاد حوزه علمیه گفت: اینکه خدا فرزند معلولی به کسی داد نشانه این نیست که خدا او را دوست ندارد و یا اگر مال و ثروت به او نداد بخواهد او را تحقیر کند یا اگر همسر خوبی نداشت چون او را دوست نداشته است به او اعطا نکرده است؛ قطعاً طبق آیات قرآن چنین نیست. 

فدایی بیان کرد: آیا اعطای شان، بی‌حساب و کتاب است؟ قاعده این است که «لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى»؛ سعی کلیدواژه عجیبی در قرآن و نسبت سرمایه و سود است؛ یعنی خداوند به هر فرد هر مقداری که داده چقدر سود می‌آورد؛ در جنگی، فردی چند عدد محدود خرما برای کمک به جبهه آورد، ولی افراد پولدار او را تمسخر کردند، ولی آیه نازل شد که «الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ»؛ یعنی اگر این فرد چند خرما کمک کرده ممکن است ارزش آن در نزد خدا بیشتر از ثروت زیادی است که یک پولدار برای جبهه آورده است.

استاد حوزه افزود: پس قاعده این است که انسان آیا بیش از حد انتظار آورده دارد یا خیر؟ کسانی مانند حضرت فاطمه زهرا(س) و فاطمه معصومه(س) با اینکه سن زیادی نداشتند، ولی عظمت بزرگی یافتند چون آورده و ثمر آنها بیشتر از داده‌های آنها بوده است؛ در ادعیه می‌خوانیم: «مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَكِ اللّٰهُ الَّذِي خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ»؛ پس اگر حضرت معصومه(س) شأنی دارد ناشی از ثمرات وجودی اوست.

قضاوت درباره شأن افراد فقط مخصوص خداست

وی تأکید کرد: نباید قضاوت کنیم که فردی که سمت و جایگاه شغلی و ثروتی پایین‌تری دارد از دیگران پایین‌تر است؛ شاید همان کسی که رتبه اجتماعی پایین‌تری دارد، شأنش از کسی که ثروتمند و دارای قدرت و ثروت است بیشتر باشد و تنها خدا می‌تواند شأن افراد را قضاوت و رتبه‌بندی کند. در دستگاه الهی فقط شأن‌ها واقعی حساب می‌شوند؛ هیچ وقت در مورد افراد قضاوت نکنیم.

فدایی تصریح کرد: به موسی(ع) گفته شد که برو و شخصی را که از تو پایین‌تر است، پیدا کن؛ موسی هرقدر گشت کسی را نیافت تا اینکه به سگ متعفنی که مرده بود رسید و موسی گفت که شاید این پایین‌تر از من باشد، ولی باز ترسید چنین قضاوتی بکند و به او وحی شد که اگر آن سگ را آورده بودی از نبوت ساقط می‌شدی. بنابراین باید در رقابت‌های علمی و اجتماعی خیلی باید مراقب باشیم و شأن افراد را با اعتباریات دنیوی مقایسه نکنیم.