معنویت و کرونا؛ از بهبود نگرش دینی تا راهکاری برای خداناباوران در بحران
کنفرانس بین‌المللی «رهیافت معنویت خداسو در مواجهه با کرونا» با ارائه مقالاتی از سوی اندیشمندان داخلی و خارجی در خصوص تحولات منفی و مثبت کرونا و تأثیر دین و معنویت و بهبود نگرش دینی مردم در دوران کرونا و راهکارهای معنوی برای عبور از وضعیت بحرانی برای همه مردم جهان اعم از خداباوران و خداناباوران برگزار شد.
به گزارش ایکنا از قم، همایش بین‌المللی کنفرانس «رهیافت معنویت خداسو در مواجهه با کرونا» در سه پنل علوم اجتماعی، فلسفه و کلام و روانشناسی در روزهای 29 و 30 اردیبهشت ماه به صورت حضوری و مجازی به همت پژوهشکده حوزه و دانشگاه برگزار شد.
این کنفرانس بین‌المللی که بیش از 120 چکیده مقاله دریافت کرده است، علاوه بر حضور جمعی از پژوهشگران و اندیشمندان ایرانی، میزبان 9 اندیشمند خارجی از کشورهای استرالیا، آمریکا، انگلیس، اندونزی، مالزی و هندوستان بود که به ارائه مقالات خود پرداختند.
کرونا چگونه به معنویت دامن می‌زند؟
در ابتدای همایش فرامرز سهرابی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با ارائه مقاله «کرونا و رشد معنوی پس از ضربه»، گفت: وضعیت موجود بیماری کرونا به مثابه منشأ فشار روانی و تروماست، پیامد روان‌شناختی بیماری‌های لاعلاج یا کمتر قابل علاج ظرفیت روانی افراد را مورد حمله قرار داده و یک ضربه هستند و آشفتگی روانی ایجاد می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه به طور کلی اپیدمی و پاندمی دارای ظرفیت آسیب‌زایی هستند، تصریح کرد: پیامدهای مثبت روان‌شناختی کووید ۱۹ می‌تواند افزایش قدردانی از زندگی، افزایش روابط بین فردی پربار، احساس توانمندی فرد، تغییر اولویت‌های زندگی و زندگی معنوی قوی‌تر باشد.
سهرابی اظهار کرد: یکی از سؤالات اساسی این است که بیماری شکننده و کشنده کرونا چگونه به معنویت دامن می‌زند؟ افراد با بیماری ناشناخته و مبهم مواجه هستند و این ابهام و تحمل ابهام برای افراد شکننده است و دچار درماندگی و استیصال می‌شوند تا فرد به منبع لایزال الهی پناه ببرد، چون از دست بشر خارج شده است.
پذیرش بحران کرونا؛ بنیادی‌ترین ایستگاه رشد فردی
در ادامه این همایش خدابخش احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله(عج)، با ارائه مقاله «بحران پاندمی کرونا فرصتی برای رشد» گفت: بحران‌ها در درون خودشان پتانسیل رشد دارند و در ظاهر آسیب دارند اما هسته رشد در درون آن است، تعالی درون بحران باید استخراج شود و نیاز به تلاش دارد و این فرصت‌های رشد بحران بدون تلاش هدر می‌رود و فقط آسیب‌ها را تحمل می‌کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله(عج) با اشاره به اینکه واکنش اولیه در مقابل بحران قطعاً هیجانی است و انسداد تفکر و مه آلودگی تفکر را به دنبال دارد، گفت: اساسی‌ترین و بنیادی‌ترین ایستگاه رشد، پذیرش واقعیت و بحران است که مقابل انکار قرار دارد و پذیرش هر چقدر سریع‌تر صورت بگیرد، رشد هم سریع‌تر انجام می‌شود.
وی اضافه کرد: تحمل هیجان تعهد نسبت به خود، دیگران و جامعه ایجاد کرده و همدلی محور اساسی است تا افراد به رشد و تعالی برسند و این سبب امید و توکل به خدا و معنویت می‌شود و دیگر توکل لقلقه زبانش نیست و همه امور را به خداوند واگذار می‌کند و این همان زندگی اسلامی و ملکوتی است.
بررسی تحولات مثبت کرونا
در ادامه کنفرانس رسول روشن، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد با ارائه مقاله «واکاوی ابعاد مثبت و رشد معنوی پس از ضربه در بیماران مبتلا به کووید19: یک مطالعه کیفی» گفت: در مواجهه با حوادث از دو دیدگاه مثبت و منفی می‌توان به آن نگریست اما دیدگاهی که تا کنون بیشتر مورد بحث بوده جنبه‌های منفی ناشی از این حوادث است؛ بحثی که اخیراً در مسئله روانشناسی مطرح شده این است که آیا این قبیل حوادث جنبه مثبت هم می‌تواند داشته باشد که موجب رشد انسان شود؟
وی افزود: افزایش اتکا به خود، افزایش تاب‌آوری افراد، افزایش نوع‌دوستی و همدلی در روابط بین فردی و مهم‌تر از همه افزایش معنویت از تحولات مثبت ویروس کرونا به شمار می‌رود درواقع با وجود بیماری کرونا افراد ارزش‌های خود را اولویت‌بندی می‌کنند و در این ایام افراد برای معنویت خویش اولویت‌بندی کرده و به مواردی که آن‌ها را به رشد می‌رساند توجه می‌کردند.
قرآن می‌تواند خوراک ذهنی ما باشد
اکبر حسین، پژوهشگر و روانشناس اهل کشور هندوستان، در ادامه این همایش به ارائه مقاله «خدا و آموزه‌های قرآنی برای هدایت مسلمانان در مواجهه با کرونا» پرداخت و گفت: در قرآن و احادیث ائمه بیان شده که قرآن شفای امراض است و خدا بیماری‌ای که شفایش را نداده باشه به بشر نمی‌دهد بنابراین ما باید سطح آگاهی خود را نسبت به قرآن بالا ببریم و چه کرونا باشد چه نباشد این ارتباط را تقویت کنیم.
وی با اشاره به سوره‌هایی از قرآن از جمله فاتحه، بقره، یس، انعام، زخرف، اعراف، یونس، نور، شوری، نمل قصص و موارد مشابه که در خصوص توجه خدا به انسان است، بیان کرد: این مسئله از دیدگاه روانشناسی به اثبات رسیده که مطالعه قرآن می‌تواند تأثیرات زیادی را در شخصیت انسان ایجاد کند، اگر افرادی از ادیان دیگر نیز به قرآن رجوع کنند همین نتایج را می‌گیرند بنده حتی هندوهایی را دیدم که با خواندن قرآن مسلمان شدند بنابراین قرآن می‌تواند خوراک ذهنی ما باشد زیرا ماهیت ما پیوسته با تعالیم قرآنی است.
اعتقادات مذهبی؛ پایه راه‌حل‌های مقابله با بحران
در ادامه این کنفرانس بین‌المللی نوید اقبال، از اساتید روانشناسی در هندوستان و متخصص حوزه روانشناسی، به ارائه مقاله «کرونا و تأثیر سالوتژنیک (سلامتنگر) دین و معنویت» اظهار کرد: هر انسانی در بحران کرونا برای خود یک راه مقابله پیدا کرد که پایه همه این‌ها افزایش عمق اعتقاد و باورهای مذهبی و روحانی است؛ انسان‌ها همیشه آرامش را از طریق باورهای مذهبی‌شان به دست آوردند با اینکه گاهی با پیچیدگی‌هایی همراه بوده اما در کل نیرویی برای مقابله با مسائل زندگی بوده است.
وی با اشاره به اینکه معنویت جزئی از وجود ماست و عدم وجودش مشکلات روانی متعددی ایجاد می‌کند زیرا اساس وجود انسان از روح خداوند است که در جسم وی دمیده شده، اظهار کرد: هنوز هم کماکان روانشناسان منفی‌نگری هستند که نسبت به مذهب دیدگاه خودشان را دنبال می‌کنند اما دلایل علمی بیشتری وجود دارد که با نظرات آن‌ها مخالفت می‌کند.
چگونه تأثیرات ایمان و مناسک دینی را تقویت کنیم؟
در ادامه ریکزا پروز، پژوهشگر و استاد روانشناس دانشگاه علیگر هندوستان، به ارائه مقاله «مواجهه با بیماری کرونا با استفاده از آموزهای اسلامی» پرداخت و گفت: کرونا برای ما یک تست الهی است همچنین می‌تواند مجازات اعمالمان باشد اما در هر صورت از حکمت‌های الهی است و باید بدانیم خیر دنیا و آخرت همه انسان‌ها در دست خدا است پس باید از این تست موفق بیرون آمده و شکرگزار نعمت‌های باشیم که قبل از کرونا از آن غافل بودیم.
وی در پاسخ این سؤال که چگونه تأثیرات ایمان و مناسک دینی را تقویت کنیم؟ بیان کرد: در حال حاضر هر مناسکی که انجام می‌دهم باید با باور قلبی باشد تا تأثیر خود را بگذارد؛ ذهن انسان این قدرت را دارد چون به خدا متصل است. مسیر سیر و سلوک را باید با ترس از خدا و تقوا اغاز کنیم اما در ادامه به سوختی به نام عشق نیاز داریم تا در آن راه مانده و تلاش کنیم، خدا نیز گفته است که هر اندازه تلاش کنیم همانقدر نتیجه می‌گیریم.
معنویت انسان را به وجود ذات اقدس الهی می‌رساند
در ادامه برنامه، زارینا اکبر استاد دانشگاه اندونزی، با ارائه مقاله «معنویت در ارتباط با رویدادهای آسیب‌زا مانند کرونا در روانشناسی» گفت: معنویت انسان را به وجود ذات اقدس الهی یا الهیات محض می‌رساند، بنابرین پایه آن به باورهای ما مربوط می‌شود.
این پژوهشگر با بیان اینکه حمایت اجتماعی در جوامع مسلمان می‌تواند مثمر ثمر واقع شود، افزود: اعضای جامعه اسلامی باید از حال یکدیگر با خبر باشند زیرا این امر می‌تواند بر میزان کیفیت ارتباط با یکدیگر و همچنین ارتباط با خداوند تأثیرگذار باشد.
تثبیت هویت معنوی، آسیب‌پذیری افراد را به صفر می‌رساند
مسعود جان‌بزرگی، روانشناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، با ارائه مقاله «مداخله معنوی خداسو در مهار مشکلات ناشی از کرونا» گفت: الگویی که از نظر معنوی به آن رسیدیم آن است که زندگی به طور کلی بر ۴ پایه استوار است و اولین پایه منابع حمایتی درونی و بیرونی از جمله عقل و شرع و دومین پایه زندگی هدف گزینی و پایه سوم تنظیم انرژی درونی و نیروهای هیجانی و چهارمین پایه برنامه‌ریزی برای هدف است و این ۴ پایه سرمایه‌های اصلی زندگی انسان است و در بیماری کرونا تنظیم این پایه‌ها بهم می ریزد.
وی به رابطه بین خداآگاهی، خودآگاهی و آگاهی اشاره کرد و افزود: زمانی که خدا آگاهی باشد خودآگاهی نیز هست و زمانی که خودآگاهی وجود داشته‌باشد آگاهی‌ها کاربرد درست دارد.
استاد روانشناس بالینی و پژوهشگر حوزه روانشناسی اظهار کرد: تثبیت هویت معنوی آسیب‌پذیری فرد را به حداقل یا به صفر می‌رساند؛ در واقع در بحران‌ها و مشکلات صبر و شکر که به علت فعال بودن بعد معنوی فرد ایجاد می‌شود، سبب به حداقل رساندن آسیب‌پذیری افراد می‌شود.
مواجهه با مرگ
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا سالاری‌فر، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، به ارائه مقاله «رابطه نگرش به دین اسلام با سابقه مذهبی در دوران کرونا» پرداخت و افزود: یکی از شاخص‌های رشد معنویت، جستجوی واژه دعا در اینترنت است که در 95 کشور به بالاترین میزان خود رسیده است.
وی گفت: عامل محوری بهبود نگرش دینی مردم در دوران کرونا، مواجهه با مرگ و زندگی با احتمال مرگ خود و عزیزان است که در این شرایط کرونا، افراد به صورت اجباری یاد مرگ می‌افتند و در مرحله بعد مواجهه با مرگ موجب می‌شود که از زندگی عادی و روزانه فراتر رفته و حالت ناهشیاری و غفلت را از دست دهند و در نتیجه این فرایند، به زندگی پس از مرگ و سرای اخروی و باورهای دینی توجه کنند.
دین‌باوری؛ قوت قلب افراد عزادار در بحران کرونا
نفیسه واعظ، روانشناس و پژوهشگر، از دیگر ارائه‌دهندگان در این کنفرانس بود که با ارائه مقاله «تأثیر باورداشته‌های معنوی بر سوگواری خاموش و ابراز نشده در دوره کرونا درایران» بیان کرد: وقتی افراد عزادار به هر دلیلی در بحران اجازه عزاداری و تخلیه احساسات را پیدا نکنند به آن عزاداری، سوگواری خاموش می‌گویند که در این مواقع دین باوری باعث قوت قلب، مثبت اندیشی و تحمل این شرایط می‌شود.
وی ادامه داد: دومین تأثیر باورهای معنوی در این مواقع مهارت صبوری و حفظ آرامش است زیرا افرادی که به جهان پس از مرگ اعتقاد دارند با این مسئله بهتر کنار می‌آیند و سومین مورد این است که باورهای معنوی باعث نگرش خوشبینانه در مرگ می‌شود زیرا در دین ما مرگ به عنوان لقاءالله تلقی می‌شود.
افراد مذهبی در مواجهه با کرونا واکنش جسمانی بهتری نشان می‌دهند
در ادامه پروفسور هارولد کوئینگ، استاد و پژوهشگر حوزه روانشناسی از دانشگاه کارولینای شمالی آمریکا با ارائه مقاله «اسلام و سلامت روان: دلالت‌های کلینیکال و پژوهشی برای مواجهه با کرونا»، گفت: طبق تحقیقاتی که تاکنون انجام دادم به این نتیجه رسیدم که افرادی که اعتقاد مذهبی قوی دارند عموماً واکنش جسمانی بهتری دارند در واقع معتقد هستم که ارتباط با خداوند ما را از لحاظ روحی و جسمی نجات می‌دهد.
مدير مرکز مطالعات سلامت دانشگاه دوک آمريکا گفت: دین اسلام و مسیحیت از طریق ایمان و مناسک و عبادات و مذاهب مذهبی بیشترین مقدار سلامت روان و جسم را برای انسان فراهم می‌کنند اعتقاد دارم به اینکه خدا عاشق ماست و ما باید تسلیم کامل خداوند باشیم.
آیا درمان معنوی راهکاری برای خداناباوارن در وضعیت پاندمی کرونا دارد؟
پروفسور کنث آی. پارگامنت روانشناس و پژوهشگر حوزه مطالعات روانشناسی و معنویت، در ادامه همایش با ارائه مقاله «پیشرفت‌های روان‌درمانگری یکپارچه معنوی: فهم و مواجهه با تنش‌های معنوی و کاربست آن در مواجهه با کرونا»، گفت: 3 نوع کشمکش معنوی از جمله کشمکش‌های الهی، کشمکش‌های اخلافی و کشمکش‌های بین فردی وجود دارد که آن چنان غیر متداول نیستند برای مثال براساس مطالعاتی که انجام دادیم ۵۵ درصد بیماران مبتلا به سرطان به کشمکش‌های معنوی دچار شده بودند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا درمان معنوی راهکاری برای خداناباوارن در وضعیت پاندمی کرونا دارد؟ افزود: همه انسان‌ها از لحاظ معنوی در وضعیت کرونا تحت تأثیر قرار گرفتند و درست است که بعضی از مردم ناخداباور هستند اما چیزهای مقدسی از جمله خانواده و شغل در زندگی دارند و می‌خواهند که دنیا جای بهتری باشد و کرونا سبب شوک عظیمی در زندگی آن‌ها شده است و آن‌ها در این وضعیت به منابع معنوی رجوع کردند، برای مثال کسانی که در این وضعیت عزیز از دست دادند بدون داشتن منابع دینی به سختی، سوگ از دست دادن عزیز را سپری کردند و در نهایت آن‌ها نیز به این باور رسیدند که اعتقاد تنها راه نجات است.
الگوی اسناد بیماران مبتلا به کرونا
در ادامه حجت‌الاسلام علی بیات، استاد روانشناسی بالینی با ارائه مقاله «تدوین الگوی سبک‌های اسناد بیماران مبتلا به کووید 19: تحلیل مضمون» گفت: اسناد و صبرهای اسنادی با سلامت عمومی جسمی و روانی افراد و تاب‌آوری زیستی افراد رابطه مستقیم دارد؛ عده‌ای اسناد به عدم نقش خداوند دارند، برخی اسناد دینی مثبت، برخی بی طرف و برخی اسناد دینی منفی دارند.
وی با اشاره به اینکه عده‌ای اسناد به عوامل طبیعت مانند خودشان، دیگران، دولت، نهادها و غیره دارند ابراز کرد: مهمترین وجه این پژوهش اسناد بهبودی است یعنی افرادی که زمان مریضی معتقدند خداوند رهایشان کرده بهبودی را نیز از طرف خدا می‌دانند حال به طور مستقیم یا از طریق ابزار پزشکی یا تلاش و توکل و یا با نماز و رفتارهای دینی.
افزایش خداباوری به انسان توان مضاعف می‌دهد
حجت‌الاسلام والمسلمین علی احمد پناهی، استاد و پژوهشگر حوزه روانشناسی با ارائه مقاله «عوامل روان شناختی ـ معنوی مؤثر در پیشگیری و بهبود فرایند درمان کرونا» اظهار کرد: از مهمترین عوامل روان‌شناختی ـ معنوی در پیشگیری و بهبود فرآیند درمان کرونا می‌توان به فعالیت‌های ورزشی متناسب با شرایط زیستی، حمایت اجتماعی و تقویت گفتگوی کلامی غیرحضوری، صمیمیت و همدلی با افراد مبتلا شده و نشده و ایجاد امیدواری و مثبت اندیشی در افراد مبتلا به کرونا اشاره کرد.
وی گفت: آخرین و مهمترین مورد که به انسان توان مضاعف داده و باعث ایجاد امید و معنا در وجود انسان می‌شود افزایش خداباوری است به نوعی که انسان این موضوع را راهبرد مقابله‌ای در برابر همه مشکلات می‌داند.
بررسی عوارض ناشی از شیوع کرونا بر خانواده‌های ایرانی
در ادامه این کنفرانس، مهدیه حیدری‌زاد، روان‌درمانگر و روانشناس، به ارائه مقاله «بررسی عوارض ناشی از شیوع ویروس کرونا بر خانواده‌ها و طراحی مقدماتی الگوی معنوی مدیریت خانواده برای اثرات ناشی از بحران کرونا بر سبک زندگی خانواده‌ها» پرداخت و گفت: یافتههای حاصل از مطالعات، نشان می‌دهد بیشترین مشکلاتی که خانواده ها در دوران کرونا با آن درگیر بوده‌اند شامل خستگی و فرسودگی به دلیل ادامه شرایط، اشکال در تعاملات والدین با فرزندان، آسیب دیدن قوانین و قاعده‌های زندگی خانوادگی و همچنین تغییر سبک زندگی سالم به سمت زندگی ناسالم است.
وی به یک پروتکل درمانی طراحی شده برای خانواده‌ها در وضعیت بحران کرونا اشاره کرد و افزود: ارزیابی مشکلات خانواده‌ها، تصحیح الگوی ارتباطی، فعالسازی بعد معنوی پنداره زدایی، فعالسازی عقل طبیعی والدین و کودکان، طراحی تغییرات متناسب با خانواده، کمک به کودکان به منظور مدیریت و کاهش استرس و جلسات پیگیری و پیشگیری از عود از مراحل این پروتکل است که در اختیار جامعه هدف قرار می‌گیرد.
همچنین در این کنفرانس بین‌المللی دکتر حبیب‌الله یوسفی به ارائه مقاله «تحلیل جایگاه خودمراقبتی معنوی در کرونا»، دکتر محمدتقی تقی بیک به ارائه مقاله «نقش انواع مقابله دینی در تجربه سوگ و سلامت روانی بازماندگان افراد درگذشته در اثر ویروس کووید 19»، دکتر مبین صالحی به ارائه مقاله «چگونه امید اضطراب مرگ را کاهش می‌دهد: جستاری در منابع اسلامی» و دکتر زیزول عبدالرحمان به ارائه مقاله «دینداری و نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده در دوران کرونا» پرداختند.
در پایان همایش کنفرانس بین‌المللی «رهیافت معنویت خداسو در مواجهه با کرونا» از کتاب «روان درمانگری یکپارچه معنوی درک و بیان امر قدسی» به نویسندگی پروفسور کنث آی.پارگامنت به ترجمه علیرضا ظهیر‌الدین، مسعود جان‌بزرگی و رضا کریم‌زاده‌نعیم رونمایی شد.
گزارش از محدثه نعیمی‌فرد
انتهای پیام
