کودک و قرآن؛ تربیتی در مسیر بالندگی / دغدغه‌های چهل‌ساله ترویج تربیت قرآنی + فیلم

کودکان، برکت زندگی و سرمایه‌های آینده جامعه به‌شمار می‌آیند. آنان برای رشد و بالندگی خود و در مسیر تربیت، نیاز‌هایی دارند که باید به درستی به آن پرداخت. روز جهانی کودک بهانه‌ای برای ورود به جهان کودکان است؛ جهانی که اگر به درستی شناخته شود و کودک در مسیر صحیح هدایت قرار گیرد، آینده خود را تضمین خواهد کرد؛ این در حالی است که نفوذ شگفت‌انگیز آیات قرآن در دل و جان انسا‌ن‌ها، تحولی عظیم در ابعاد گوناگون زندگی ایجاد کرده و همیشه الهام‌بخش تفکرات سازنده و ارزش‌های والا بوده است.
ایکنا ـ ضمن بیان تعریفی از تربیت قرآنی، شاخص‌های این‌گونه تربیت در خانواده را بیان کنید.
هر انسانی در ابتدای ولادتش، غیر از مواردی خاص، فاقد هرگونه علم، ادراک، تربیت و کمال است و به تدریج با آموزه‎های مستقیم و غیرمستقیم، استعداد‌های نهفتة او به فعلیت رسیده و رشد پیدا می‌کند. قرآن کریم در این باره می‎فرماید: «وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ و خداوند، شما را از شکم مادران‌تان خارج کرد در حالی که هیچ‎ چیز نمی‎دانستید و برای شما گوش، چشم و عقل قرار داد تا شکر نعمت او را به‎جا آورید»؛ مکتب حیات‌بخش اسلام و آموز‌های قرآن کریم برای تربیت انسان‌ها در تمام مراحل زندگی برنامه‎های ویژه‎ای مشخص کرده است تا ما را برای رسیدن به عالی‎ترین مرحله تکامل انسانی آماده کند؛ اما از جهتی انسان تا زمانی که خودش را نشناسد و رابطه‎اش را با جهان و آفریننده آن پیدا نکند و نداند از کجا آمده و در کجا و به سوی کدام هدف در حرکت است، هرگز به

خواهشم از مسئولان این است که به کار ما کار نداشته باشند. از آن‌ها انتظار کار خاصی نداریم و تنها انتظار داریم در این مسیر مانع و سد راه نشوند.

هویت انسانی خود نمی‌رسد؛ لذا رسیدن به این موهبت تنها در پرتو تعلیم و تربیت صحیح آن هم در پرتو کلام نورانی حق که همان قرآن است به دست می‎آید. قرآن، عام و فراگیر است و در کلیات و حتی بسیاری از جزئیات حیات بشر به عالمانه‌ترین شیوه‌ها وارد شده است؛ لذا می‌فرماید: «ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء وهدی ورحمه وبشری للمسلمین». بر همین اساس قرآن، کتاب هدایت است، چراکه می‌فرماید: «ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین» و این تنها هدف نزول رسالت قرآن و بعث پیامبران است. لازمه هدایت هم تربیت است و بر همین اصل قرآن راه را نشان می‌دهد و می‌فرماید: «ان الدین عند الله الاسلام»؛ اما به این نیز بسنده نمی‌کند و با برترین شیوه‌ها و روش‌ها انسان را گام به گام در این طریق راهنمایی می‌کند.

قرآن به انسان می‌آموزد که چگونه حیات مادی و معنوی خود را به حیات طیبه الهی بدل کند؛ قرآن هم مربی و هم هادی انسان است. وقتی از انسان سخن می‌گوید، آنچنان از اسرار پر رمز و راز او پرده بر می‌دارد که هیچ انسان‌شناسی را یارای چنان ادعایی نیست و در حقیقت قرآن انسان را با تمام جوانب و ابعاد، ویژگی‌های فطری، نقاط قوت و ضعف و توانمندی‌ها و استعدادهایش باز می‌شناساند. من نیز بیشتر از ۴۵ سال است که در زمینه تعلیم و تربیت قرآنی کودکان فعالیت دارم و تمام هم و غم خود را بر این متمرکز کرده‌ام که تربیت بچه‌های سرزمین پاک و مقدس‌مان، بر اساس آموز‌های قرآن و تربیت کودک قرآنی باشد؛ هدف کلی ما این بود، که آنچه خدا و رسولش گفته‌اند، بتوانیم با توجه به سن و زبان کودک به آن‌ها منتقل کنیم؛ لذا تربیت قرآنی و آنچه ما دنبال می‌کنیم به این معنا و هدف است تا کودک در جریان رشد و مسیری که به سمت بزرگسالی طی می‌کند، بتواند آنچه که دستورات قرآن است و قرآن به آن‌ها تاکید دارد، در حرکات، رفتار و گفتارش بروز و ظهور دهد.

ایکنا ـ شاخصه‌های تحقق کودک قرآنی چیست؟

تا قبل از شیوع کرونا، سالانه ۲۰۰ هزار کودک را تحت پوشش برنامه‌های خود داشتیم و به مرور و شیوع بیشتر ویروس کرونا این تعداد کم شد. امسال حدود ۱۲ هزار کودک را از طریق دوره‌های مجازی در کل کشور آموزش می‎دهیم؛ البته تا کنون نزدیک به یک هزار و ۲۵۰ شهر و منطقه کشور را برای آموزش و تربیت حضوری مربی قرآن سفر کرد‎ه‎ام و بیشتر از ۲۷ سال از عمرم را در این بخش به ویژه آموزش به بانوان مربی قرآن گذاشته‌ام

دانش قرآن به دلیل اینکه از مبدأ وحی سرچشمه می‌گیرد از هرگونه خبط و خطایی پیراسته است. به همین دلیل قرآن، گذشته از جنبه هدایتی‌اش، یک منبع مهم دانشی در باب اصول و روش‌های تربیتی برای سنین مختلف، از کودک گرفته تا سالخورده و برای تمامی مراحل زندگی، از پیش از تولد تا هنگامه مرگ است؛ لذا اگر بخواهیم تربیت فرزندان ما بر اساس تعالیم دینی و آموز‌های قرآن کریم باشد شاخصه اصلی آن در قدم اول این است که باید خانواده، کودک خود را در این مسیر قرار دهند و همراه و همدل با کودک خود گام بردارند. بر همین اساس لازمه و شاخصه اصلی این امر هم این است که والدین دستورات و مبانی قرآن کریم را در رفتار، گفتار و منش خود نهادینه و سپس آن را به فرزند خود منتقل کنند؛ لذا تمام کسانی که می‌خواهند، کودک قرآنی داشته باشند، ابتدا باید خانواده قرآنی داشته باشند و از زمان تشکیل خانواده و با جهت‌گیری صحیح زندگی خود را آغاز و صاحب فرزند شوند.

ایکنا ـ چه چالش‌هایی برای خانواده و کودک در این مسیر وجود دارد؟
اکثر خانواده‌ها، حتی در آن‌هایی که پدر یا مادر خیلی به مسائل دینی توجه ندارند بر تربیت دینی اذعان دارند و دوست دارند که تربیت فرزندشان بر اساس آموز‌های قرآنی و همراه با قرآن باشد. اما نکته اینجاست که ما هنوز نتوانسته‌ایم مسئول مشخصی را برای هدایت این بخش در کشور داشته باشیم. امروز تربیت کودک و آموزش قرآنی آن به یک چالش تبدیل شده است؛ از یک طرف آموزش و پرورش را مسئول این کار می‌دانند و از طرف دیگر بهزیستی خود را مسئول می‌داند و متأسفانه هنوز به این اجماع نرسیده‌ایم که چه برنامه‌هایی باید فراهم شود و از چه کانالی این برنامه‌ها به کودک منتقل شود؛ این در حالی است که اکثر خانواده‌ها آمادگی پذیرش این تربیت را دارند، چراکه می‌دانند اگر کودک‌شان بر اساس آموز‌های قرآنی و همراه با آن تربیت شود، آینده‌ای روشن و موفق پیش رو خواهند داشت و برای جامعه و خانواده خود ایجاد مشکل نخواهند کرد.

ایکنا ـ آمیختگی آموزش قرآن در جریان رشد کودک چقدر بر تربیت وی اثرگذار است و آیا اینگونه آموزش‌ها در جریان رشد کودک خللی ایجاد می‌کند؟
شاید خللی از افرادی که با این اصول آشنایی ندارند، معتقد باشند که این آموزش‌ها و همراهی کودک با قرآن و ارائه محتوا و مطالب قرآنی کودک را زود بزرگ می‌کند و یا کودکی را از فرد می‌گیرد؛ اما این مسئله به هیچ وجه واقعیت ندارد، چراکه با توجه به سوابق چهل ساله‌ای که بنده در این زمینه داشته‌ام، کودکان بسیاری را دیده‌ام که نه تنها در این مسیر، کودکی خود را کرده‌اند که حتی براساس تحقیقاتی که در این زمینه داشته‌ایم، اکثر کودکانی که در کلاس‌های قرآنی مخصوصا قبل از دبستان حضور پیدا کرده و با دستورات ائمه و مبانی قرآنی آشنا شده‌اند، در طول زندگی خود انسان‌هایی موفق بوده‌اند. امروز این افراد در اقشار مختلف جامعه از کاسب گرفته تا استاد دانشگاه به زندگی خود می‌پردازند، اما انسان‌هایی هستند که حرفی برای گفتن دارند و در هر مقطع و جایگاهی بهترین خود هستند و بار‌ها دیده‌ایم و شنیده‌ایم که رفتار اینگونه افراد سایرین را هم تحت تأثیر خودش قرار داده است.

ایکنا ـ برخی از تجربیات خودتان را در این عرصه بازگو کنید.
تا قبل از شیوع کرونا، سالانه ۲۰۰ هزار کودک را تحت پوشش برنامه‌های خود داشتیم و به مرور و شیوع بیشتر ویروس کرونا این تعداد کم شد. امسال حدود ۱۲ هزار کودک را از طریق دوره‌های مجازی در کل کشور آموزش می‎دهیم؛ البته تا کنون نزدیک به یک هزار و ۲۵۰ شهر و مناطق مختلف برای آموزش و تربیت حضوری مربی قرآن سفر کرد‎ه‎ام و بیشتر از ۲۷ سال از عمرم را در این بخش به ویژه آموزش به بانوان مربی قرآن گذاشته‌ام، چراکه عقیده دارم، اگر مادر ساخته شود، حتی اگر مربی هم نشود، می‌تواند مربی کودک خودش باشد؛ لذا بیشتر از یک‌میلیون و چهارصد هزار مربی را در کل کشور و کشورهای اطراف تربیت کردم. به جرئت می‌گویم تمامی کودکانی که از طریق این مربی‌ها تربیت شدند ازجمله بهترین‌ها در کشور هستند. این دقیقا برعکس سخن و تفکر کسانی است که معتقدند اگر کودکان با قرآن آشنا بشوند خطرات و چالش‌هایی برایشان دارد. در صورتی که ما چنین چیزی را در طول این سال‌ها ندیده‌ایم.

ایکنا ـ چه توصیه‌ای برای خانواده‌ها و کارشناسان تربیتی دارید؟
کارشناسان باید به این باور برسند که خیلی به سمت آموزش‌های بیگانه و غربی نروند و برای تربیت، تنها به آموزه‌های آنان نگاه نکنند؛ معتقدم آن‌ها در ابتدا تاکید و توجه‌شان را به آموز‌های قرآنی معطوف کنند و ضمن تحقیق در این خصوص که قرآن و ائمه(ع) چه مسائلی را فرموده‌اند بر اساس همان آموز‌ها و تکیه بر مبانی قرآنی اصول تربیتی را ارئه دهند. اگر خانواده‌ها از طریق کارشناسان تربیتی بر این اصول تشویق شوند، قطعا و حتما، شاهد این خواهیم بود که کودکان‌شان را به سمت قرآن هدایت خواهند کرد. امروز مسئولان رده اول کشور آن‌هایی هستند که از ابتدا خواندن را با قرآن شروع کردند و با قرآن آشنا شدند و این چیزی نیست که تنها بنده به آن اذعان داشته باشم، بلکه موضوعی کاملا مشخص است.

بنده سال‌هاست که در مهدالرضا(ع) حرم مطهر امام رضا(ع) خدمت‌گذاری می‌کنم و کارشناس این حوزه و خادم حضرت رضا(ع) هستم. در طول سال‌های خدمتم مسئولان و افراد سرشناسی به ما رجوع می‌کردند و تقاضا داشتند که فرزندانشان را در مهدالرضا(ع) آموزش دهیم و این در حالی بود که ظرفیت تکمیل شده بود و آن‌ها می‌گفتند حاضرند در یک گوشه اتاق با هزینه شخصی صندلی کوچکی تهیه کنند و کودک‌شان را در مهدالرضا(ع) برای آموزش بسپارند؛ این نشان می‌دهد که خانواده‌ها نیز در این بخش حاضرند سرمایه‌گذاری کنند و علاقه‌مند هستند که تربیت کودک‌شان قرآنی باشد.

حضرت علی(ع) می‎فرمایند: «فرزندان خود را با زبان روز تربیت کنید»؛ تخصص بنده در طول سال‌های خدمتم بر روی کودکان زیر 9 سال بوده است و در این سال‌ها تاکیدمان این بوده است که برنامه‌ها و آموزش‌های‌مان با توجه به سن کودک باشد و با زبان خود کودک که همان بازی، قصه و امثال این موارد است، آموز‌های قرآنی و حتی مسائل سخت قرآنی را به اندازه فهم آن‌ها برسانیم و به صورتی که کودک به آن علاقه نشان داده، منتقل کنیم. آموزش را در هر سنی می‌شود شروع کرد، منتهی باید مطالب متناسب با سن و توان کودک ارائه شود. باید توجه داشت تا قبل از شش‌سالگی آموزش قرآن به وسیله بازی باشد و در چهار و پنج‌سالگی می‎توان آموزش سوره‌های کوچک را شروع کرد.

خواهشم از مسئولان این است که به کار ما کار نداشته باشند. از آن‌ها انتظار کار خاصی نداریم و تنها انتظار داریم در این مسیر مانع و سد راه نشوند. در زمان، وزارت جناب آقای حسین مظفر، بر آموزش و پرورش، آقای حسن ملکی، مدیرکل دفتر تألیف کتب درسی بودند. در آن سال‌ها جلسات بسیاری با آن‌ها در خصوص آموزش و تربیت قرآنی داشتیم که نهایتا بر اساس همان جلسات، یک دستور ۱۰ ماده‌ای صادر شد که کودک باید در یک چهارچوب و قالب تربیتی، آموزش داده شود. بعد از آن مقرر شد که با رعایت این قالب‌ها، آموزش و پرورش به جز نظارت و ارزیابی،

بیشتر از ۴۵ سال است که در زمینه تعلیم و تربیت قرآنی کودکان فعالیت دارم و تمام هم و غم خود را بر این متمرکز کرده‌ام که تربیت بچه‌های سرزمین پاک و مقدس‌مان، بر اساس آموز‌های قرآن و تربیت کودک قرآنی باشد؛ هدف کلی ما این بود، که آنچه خدا و رسولش گفته‌اند، بتوانیم با توجه به سن و زبان کودک به آن‌ها منتقل کنیم

ورود دیگری بر این آموزش‌ها نداشته باشد، اما کم کم بهزیستی هم آمد و انتظارت دیگری را مطرح کرد؛ به گفته خودشان هر کدام از دستگاه‌ها براساس همان چهارچوب اولیه سخن می‌گفتند و انتظارات‌شان را مطرح می‌کردند، این در حالی بود که نه تنها براساس چهارچوب بلکه بر کار و نحوه پیاده‌سازی آموزش‌ها تا ریزترین کار‌ها ورود می‌کردند و اجازه عمل را از ما می‌گرفتند و از چهارچوب گذر می‌کردند.
نکته مهم این است که متولی امور تربیتی در پیش‌دبستان و قبل از آن نمی‌تواند این مسئله را به درستی مدیریت کند، چراکه یک چهارچوب مشخصی در این خصوص رعایت نمی‌شود. این در حالی است که هم آموزش و پرورش و هم بهزیستی متولی هستند و با این شرایط زیر ۵۰ درصد هم نتوانستند جذب داشته باشند. دوران مهد و پیش‌دبستان دوران طلایی و سرنوشت‌سازی است که باید براساس یک چهارچوب کلی و خلاقیت هدایت شود. این کار را می‌توان به مؤسسات قرآنی سپرد در صورتی که دست‌شان برای آموزش و نوع آن باز باشد تا بتوانند در قالب چهارچوب مشخص برنامه‌های خودشان را منتقل کنند. اگر که اینگونه باشد، قطعا پیشرفت حاصل خواهد شد.

همانطور که می‌دانید کرونا بر روی همه چیز اثرگذار بود و موسسات و مراکز قرآنی را وادار کرد تا بیش از گذشته با ابزار جدید ارتباطی، آشنا شوند. ما نیز در ابتدای راه هستیم و در ادامه آن نیز باید بتوانیم به صورت غیر حضوری فعالیت کنیم و قرآن را به تک تک خانه‌ها ببریم؛ لذا از این نظر، کرونا، شاید خیری بوده است که بتوانیم دست به دست هم دهیم و کار‌های این‌چنینی را آغاز کنیم و از این طریق چندسالی در مسیر هدف‌مان جلو خواهیم افتاد.

ایکنا ـ در پایان با توجه به تجربه بیش از چهل سال شما، بیشتر از دغدغه‌هایی که در عرصه تربیت کودک قرآنی دارید، بگویید.
باید شاکر خدا باشیم که مسلمانیم و مهمتر از آن شیعه هستیم و در حکومت امام زمان(عج) نفس می‌کشیم و بالاتر از همه رهبری فرزانه داریم. اگر ما از موقعیت‌های به وجود آماده استفاده نکنیم فردای قیامت باید در پیشگاه خدای متعال پاسخگو باشیم. متاسفانه طلبه‌ها و کارشناسانی را می‌بینیم که در لباس اسلام، حرف غیر اسلامی می‌زنند در صورتی که این لباس مقدس است و نباید از آن استفاده نادرست شود، چراکه برای جامعه این نوع رفتار خوب نخواهد بود. کارشناسان در این زمینه باید به یک اجماع برسند تا مشکل حل شود.

امروز زمینه آموزش قرآن و تربیت کودک قرآنی در کل کشور فراهم است و باید کارشناسان دست به دست هم بدهند و به یک نظر واحد در این زمینه برسند. متاسفانه در برخی موارد کارشناسان از مردم هم عقب‌تر هستند و شاهد این هستیم که دغدغه خانواده‌ها بیش از آنهاست. امروز کودکانی که قبل از شروع مدرسه، با قرآن آشنا می‌شوند پذیرش بیشتری برای سایر دروس و منابع دارند و این از اثر آموزش و تربیت قرآنی است. مسئولان و متولیان این حوزه نباید تنها به دنبال سیستماتیک عمل کردن باشند، بلکه باید به مراکز قرآنی اجازه خلاقیت دهند تا در کنار نظارت متولیان، شاهد خدمات مؤثر این مراکز هم باشیم. اگر این مشکل حل شود خود مراکز قرآنی همچون قبل از انقلاب که بسیار اثرگذار بودند و می‌توانند نقش خودشان را ایفا کنند و قطعا می‌توانند کار‌های بسیار خوبی را شاهد باشیم؛ چراکه خشت اول گر نهد معمار «راست» تا ثریا می‌رود دیوار «راست».

 

گفت‌وگو از وهاب خدابخشی