بررسی اپیدمی کرونا و الگوهای دینداری

به گزارش ایکنا از قم، حیدر حسن‌الاسدی، عضو هیئت علمی دانشگاه کوفه، شب گذشته، 19 مهر ماه در نشست هفتادویکم با موضوع «اپیدمی کرونا و الگوهای دینداری؛ کنش و واکنش» از سلسله نشست‌های «چالش کرونا و زندگی مؤمنانه» که به همت پردیس فارابی دانشگاه تهران و جهاددانشگاهی قم برگزار شد، اظهار کرد: هنگامی که بیماری کرونا آغاز شد تفسیرهای زیادی را دیدیم، تفسیرهای عامیانه رایج بین مردم و تفسیر رسمی داشتیم؛ ابتدا اعتقاد داشتند نوعی بلای آسمانی است که خداوند برای کفار نازل کرده و هنگامی که این اپیدمی شروع به گسترش در کشورهای اسلامی کرد، این نظریات و گفتمان‌ها تغییر پیدا کرد و این تغییر در گفتمان بین مردم و اجتماع بوده نه دینی.

وی ادامه داد: مقصود دینداری اجتماعی است و باید به تفاوت بین دینداری و دین اشاره کرد. دینداری ممارست فردی و اجتماعی است و گاهی به مؤسسات دینی هم بازمی‌گردد ولی عموماً بیشتر به فرد و جامعه برمی‌گردد و دارای جنبه‌های مختلف است و اقتصاد، سیاست و عوامل دیگر بر آن تأثیر گذاشته و در آن دخیل هستند.

بررسی انواع دینداری اجتماعی

عضو هیئت علمی دانشگاه کوفه اظهار کرد: هنگام بررسی انواع دینداری اجتماعی می‌بینیم بسیار گسترده هستند و در این جا مجال سخن گفتن درباره آن وجود ندارد، اما به سه نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنم. نمونه اول دینداری رسمی مؤسسه‌ای است و منظور این نیست مؤسسه، سازمانی یا نهادی آن را دربرگرفته باشد بلکه در طی تاریخ مردمان آن را در دل خودشان گرفته‌اند، پرورش داده‌اند و یا شاید گاهی نهادهای سیاسی، اجتماعی و دینی آن را زیر پر و بال خود گرفته باشند ولی این مؤسسات دینی به طور رسمی آن را زیر پروبال خود نگرفته‌اند.

الاسدی نمونه دوم دینداری را دینداری سیاسی، معاند یا مخالف معرفی کرد و افزود: این نوع دینداری به دو بخش تقسیم می‌شود که در بخش اول دینداری سیاسی مؤسسه‌ای است و با نمونه اول دینداری اشتراکات زیادی دارد، اما دارای ارتباطات وسیعی با سیاست است؛ قسم دوم دینداری سیاسی رادیکالی است و عبادت‌ها و دینداری‌ها به شکل افراطی و تندرو هستند و به دنبال القای این هستند که دینداری‌های دیگر در مقابل آن‌ها هیچ مشروعیتی ندارند. الگوی سوم دینداری معروف به الگوی مردمی است که در علم اجتماع دینی وارد شده و تعاریفی برای آن در نظر گرفته‌اند؛ اولین تعریف عکس‌العمل‌های فرد در ضمن بافت اجتماعی معین است و این کنش فردی از حالت درونی واجبات دینی که به ارث رسیده سرچشمه می‌گیرد.

وی تصریح کرد: اگر بخواهیم مصادیق تدین ملی و شعبی را بیان کنیم در دنیای اسلامی کارهای صوفی و دعاهای صوفی در درجه اول و سپس زیارت بزرگان دینی از انبیا و ائمه است و در قسمت بعد به جشن‌ها و مناسک دینی می‌توان اشاره کرد که علمای علم اجتماع دینی دسته‌بندی و طبقه‌بندی کرده‌اند. این تعریف از لحاظ من دارای اشکال‌های متعددی است و کامل نیست چون در اینجا پدیده‌های خاص دینداری هستند و برخی از این تعاریف خاص دین هستند پس باید تفاوتی بین این‌ها قائل شویم.

الاسدی ادامه داد: با شروع اپیدمی کرونا بیشترین مشکل را با گروه تدین مردمی و دینداری نوع سوم داشتیم که در واقع مردم عادت کرده بودند که اعمال و مناسک خودشان را انجام دهند، به زیارتگاه‌ها بروند و یا صوفیان ادعیه خودشان را انجام دهند؛ هنگام گسترش اپیدمی کرونا اولین اقدامات دولت‌ها بستن مساجد، حرم ائمه(ع) بود و بسیاری از مراسم و مناسک دینی تعطیل شد و هنگام تعطیلی مشکل این بود شخصی که سال‌ها این مناسک را انجام می‌داد هنگام کرونا همه جا را بسته دید و مردم با توجه به این میراث دینی حتی نزدیکی مسجد می‌رفتند تا نماز را بخوانند. مردم کشورهای اسلامی‌ خواستند به آن مناسک برگردند حتی اگر جان خودشان را از دست دهند یا بیماری به خانواده آن‌ها سرایت کند بازهم این مناسک را اجرا کنند.

بحران حرکت تدین و دینداری

عضو هیئت علمی دانشگاه کوفه ابراز کرد: از طرف دیگر می‌بینیم هنگامی که مردم مسلمان کشورهای اسلامی با این اپیدمی روبه‌رو شدند شروع به کمک به همدیگر کردند تا جامعه را نجات دهند، هنگامی که کشورهای اسلامی را در مقایسه با کشورهای غربی می‌بینیم شاهد کمک و یاری مسلمانان به همدیگر هستیم تا این بحران را پشت سر بگذارند. هنگام صحبت کردن در مورد تدین ملی ـ مردمی می‌بینیم که این تدین فقط نظری نیست بلکه درون انسان تجلی پیدا کرده و در اعمال و رفتار فرد ظاهر می‌شود، در واقع با شروع اپیدمی کرونا مردمان دیندار با بحران حرکت تدین و دینداری مواجه شدند؛ در بحث‌های علمی انسان باید جانب حق را بگیرد و هرگاه در دینداری مردمی یک پایگاه و مرکز را داشتیم می بینیم که آن پایگاه و مرکز، می‌تواند مردمان دیندار را هدایت و ارشاد کند و از بحران‌ها عبور بدهد.

الاسدی یادآور شد: هنگام مواجه شدن با اپیدمی کرونا در عراق، این مرکزیت دینی در نجف و مرجعیت بود و مردم نگاه‌شان به سمت نجف رفت که آیت‌الله سیستانی فتوا دادند، امروز با توجه به شرایط موجود و همه‌گیری این بیماری، باید از نظام پزشکی تبعیت کرد و هرچه آنان گفته‌اند مدنظر داشته باشیم؛ با منتشر شدن این فتوا مردم نیز به این فتوا عمل کردند. در دینداری مردمی اگر مرکز و پایگاهی باشد می‌بینیم که این مرکز می‌تواند مردم را هدایت کند.