دفاع مقدس؛ نماد واقعی جنگ اسلامی

جهاد در راه خدا به عنوان امری مقدس دارای چارچوب‌هایی است که قرآن به خوبی در برخی آیات آن را بیان فرموده است و تطبیق آن با دفاع مقدس نیز نشان می‌دهد که امام خمینی(ره)، فرماندهان و رزمندگان در این چارچوب حرکت می‌کردند و می‌توان این مسئله را یکی دیگر از دلایل مقدس خوانده شدن دفاع ملت ایران در مقابل صدام دانست.

یکی از این آیات، آیه 190 سوره «بقره» است که خداوند می‌فرماید: «وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ» (و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى‌جنگند، بجنگيد، ولى از اندازه درنگذريد، زيرا خداوند تجاوزكاران را دوست نمى‌دارد.)

سه شاخصه جنگ اسلامی

در این آیه سه شاخص یا چارچوب و محدوده برای جهاد بیان شده است:

ـ جنگ باید برای خدا و در راه خدا باشد نه به خاطر جاه طلبی و انتقام جویی.

ـ جنگ باید در برابر متجاوز باشد، یعنی تا جنگ بر شما تحمیل نشود دست به اسلحه نبرید.

ـ در میدان جنگ از حد تجاوز نکنید و اصول اخلاقی را رعایت کنید؛ بنابراین اگر دشمن اسلحه را بر زمین بگذارد و تسلیم شود نباید به او حمله کرد. همچنین نسبت به کسانی که قدرت بر جنگ را ندارند، مانند پیران، کودکان و زنان نباید مزاحمت شود، نابود کردن باغ‌ها و مزارع و تخریب اماکن قابل استفاده، و توسل به سلاح‌های کشتار جمعی، همه از مصادیق تعدی بر بی گناهان و انتخاب روش‌های غیر انسانی است و از نظر اسلام ممنوع است.

در واقع از نگاه قرآن اگر مجاهدان در راه خدا خواهان یاری پروردگار هستند باید از تعدی و زیاده‌روی حتی در میدان جنگ خودداری کنند تا روحیه انتقام‌جویی و نفرت از دشمن، الهی بودن حرکت مؤمنان را خدشه‌دار نکند.

آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه در این باره بیان می‌دارد که «قرآن دستور مقاتله و مبارزه با كسانى كه شمشير به روى مسلمانان مى‌كشند صادر كرده و به آنان اجازه داده است كه براى خاموش ساختن دشمنان دست به اسلحه ببرند و به تعبير ديگر دوران صبر و شكيبايى مسلمانان تمام شده بود و به قدر كافى قوت و قدرت پيدا كرده بودند كه با شجاعت و صراحت، از خود و حقوق خويش دفاع كنند، مى‌فرمايد: (با كسانى كه با شما مى‌جنگند در راه خدا پيكار كنيد؛ قاتلوا فى سبيل الله الذين يقاتلونكم).

تعبير به فى سبيل الله‌، هدف اصلى جنگ‌هاى اسلامى را روشن مى‌سازد كه جنگ در منطق اسلام هرگز به خاطر انتقام‌جويى يا جاه‌طلبى يا كشورگشايى يا بدست آوردن غنائم و اشغال سرزمين‌هاى ديگران نيست.

اسلام همه اينها را محكوم مى‌كند و مى‌گويد: سلاح به دست گرفتن و به جهاد پرداختن فقط بايد در راه خدا و براى گسترش قوانين الهى و بسط توحيد و عدالت و دفاع از حق و ريشه‌كن ساختن ظلم و فساد و تباهى باشد.

همين نكته است كه جنگ‌هاى اسلامى را از تمام جنگ‌هايى كه در جهان روى مى‌دهد جدا مى‌سازد و نيز همين هدف، در تمام ابعاد جنگ اثر مى‌گذارد و كميت و كيفيت جنگ، نوع سلاح، چگونگى رفتار با اسيران، را به رنگ فى سبيل الله در مى‌آورد.

شک نيست كه پيمودن راه خدا، «سبيل الله» يا به تعبير ديگر راه دين و آيين او، با تمام مشكلاتى كه دارد، چون موافق روح و جان افراد با ايمان است، كارى است آسان و گوارا، به همين دليل مؤمنان داوطلبانه و آشكارا، از آن استقبال مى‌كنند، هر چند سرانجامش شهادت باشد.

جمله «الذين يقاتلونكم» نيز صراحت دارد كه اين دستور مخصوص مقابله با كسانى است كه دست به اسلحه مى‌برند و تا دشمن به مقاتله و مبارزه برنخيزد، مسلمانان نبايد حمله كنند و اين اصل، جز در بعضى موارد استثنايى، همه جا محترم شمرده شده است.

جمعى از مفسران، مفهوم «الذين يقاتلونكم» را در دايره خاصى محدود كرده‌اند، در حالى كه آيه مفهوم گسترده‌اى دارد و تمام كسانى را كه به نحوى از انحاء به پيكار بر مى‌خيزند شامل مى‌شود.

ضمنا از اين آيه استفاده مى‌شود كه هرگز غير نظاميان، مخصوصا زنان و كودكان، نبايد مورد تهاجم واقع شوند، زيرا آنها به مقاتله بر نخاسته‌اند، بنابراين مصونيت دارند. سپس توصيه به رعايت عدالت، حتى در ميدان جنگ و در برابر دشمنان كرده مى‌فرمايد: از حد تجاوز نكنيد؛ «و لا تعتدوا». چرا كه خداوند، تجاوزكاران را دوست نمى‌دارد؛ «ان الله لا يحب المعتدين».

ضرورت رعایت عدالت نسبت به دشمن

آرى هنگامى كه جنگ براى خدا و در راه خدا باشد، هيچگونه تعدى و تجاوز، نبايد در آن باشد و درست به همين دليل است كه در جنگ‌هاى اسلامى - بر خلاف جنگ‌هاى عصر ما - رعايت اصول اخلاقى فراوانى توصيه شده است.»

براین مبنا می‌توان گفت:

ـ دفاع و مقابله به مثل، از حقوق انسانى است. اگر كسى با ما جنگيد ما هم با او مى‌جنگيم.

ـ هدف از جنگ در اسلام، گرفتن آب و خاك و يا استعمار و انتقام نيست، بلكه‌ هدف، دفاع از حقّ با حذف عنصرهاى فاسد و آزادسازى افكار و نجات انسان‌ها از خرافات و موهومات مى‌باشد.

ـ حتّى در جنگ بايد عدالت وحقّ رعايت شود و بارها قرآن با جمله‌ «لاتعتدوا» سفارش كرده كه در انجام هر فرمانى از حدود و مرزها تجاوز نشود.

ـ تنها حضور در جبهه سبب قرب الهى نيست، بلكه محبوبیت نزد پروردگار زمانى است كه در جنگ عادل باشيم و حقوق را رعايت كنيم.

ـ حتّى در دفاع از حقّ طبيعى خود، بايد خدا را در نظر گرفت. با آنكه آنان جنگ را عليه شما آغاز كردند و شما بايد دفاع كنيد، ولى باز هم «فِي سَبِيلِ اللَّهِ‌» باشد.

ـ ظلم و ستم و ايستادگى در مقابل دين خدا، رشته محبت الهى را پاره مى‌كند.

در دفاع مقدس نیز مدیریت و رهبری امام(ره) مبتنی بر پررنگ کردن جهات خدایی و الهی رزمندگان در مقابله با دشمن بعثی بود تا تعصبات ملی، نژادی و حس انتقام‌جویی بر رزمندگان غلبه نکند و همین امر باعث شد که ایرانیان در دفاع مقدس یک نبرد اخلاقی و جوانمردانه را برخلاف بعثی‌ها انجام دادند و هیچ گاه از سلاح‌ شیمیایی استفاده نکردند و مناطق مسکونی، زنان و کودکان و پیرمردان و پیرزنان، بیمارستان‌ها و مدارس را مورد حمله قرار ندادند و با اسرای عراقی برمبنای آموزه‌های اسلام، انسانی و عادلانه برخورد کردند.