عبدالجبار کاکایی مطرح کرد؛
قلم در سیطره سانسور و معادلات فرهنگی / قرآن گویاترین شاهد بر قداست قلم است
عبدالجبار کاکایی با تأکید بر اینکه امروز برای رسیدن به الگوی پیشرفت در جهان راهی جز اعتماد به گفتمان‌ها و گفت‌وگو‌ها، که یکی از نمادهای آن قلم است، نداریم، به چرایی قلم‌گریزی در جامعه پرداخت و گفت: این موضوع به معادلات فرهنگی جامعه و سیطره فضای سانسور بازمی‌گردد که بسیاری را از نوشتن منصرف می‌کند، در حالی که قرآن گویاترین شاهد بر شرافت و قداست قلم است.
به گزارش ایکنا، نوشتههای هر شخصی تابلوی نمایان عقل و خرد و نشانگر فضل و دانش و ترجمان دل اوست؛ چنین عظمتی برای نوشتارهای ارزشمند و گرانمایه موجب شد که سوره‌ای در قرآن به نام «قلم» نام‌گذاری شود و نیز خداوند به قلم سوگند بخورد و نوشتن را به انسان بیاموزد و توانایی این کار بزرگ را، که مبدأ تاریخ بشر و سرچشمه علوم و فنون و تمدن‌هاست، در او ایجاد کند. از سوی دیگر قلم وسیله حفظ و تداوم تمدن‌های بشری و پیشرفت و تکامل علوم و ابزار بیداری اندیشه‌ها و شکل‌گیری و ترویج مذاهب و منشأ هدایت و آگاهی بشر است و چون قلم منبع تغذیه و خاستگاه بسیاری از هنر‌ها محسوب می‌شود، نقش بسزایی در رشد و تعالی فرد و جامعه دارد. حال مسئله مهم این است که این ابزار مهم در جامعه اسلامی امروز چه جایگاهی دارد و تا چه میزان رسالت واقعی آن محقق شده است. به همین منظور و همزمان با روز «قلم» گفت‌وگویی را با عبدالجبار کاکایی، شاعر و ترانه‌سرای باسابقه کشور، داشتیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ امروز به عنوان «روز قلم» فرصتی است برای یادآوری منزلت و حرمت قلم و صاحبان آن که عمر خود را برای ارتقای فرهنگ و هنر این مرز و بوم در طبق اخلاص گذاشته‌اند. به عنوان کسی که سال‌هاست در عرصه قلم حضور داشتهاید، اهمیت قلم و جایگاه آن را در جامعه امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امروزه نگاه به بزرگداشت روز قلم، بیشتر جنبه سمبلیک دارد، چراکه یک نگاه، ارجاع به روز چهاردهم معروفی دارد که از آن در تقویم‌های نجومی ایران باستان به عنوان روز عطارد نام برده‌اند؛ عطارد هم اسطوره یا سیاره قلم است. دیگر اینکه نگاه به قلم اساساً سمبلیک است، چراکه قلم چیزی نیست جز ذهن و قلم در حقیقت صورتی است که به شکل نوشتار در مقابل گفتار شکل می‌گیرد.
در خصوص نوشتار هم بین منتقدان و محققان در مقایسه با گفتار مباحث متفاوت است، چراکه در گفتار متکلم حضور دارد، اما زبان به گونهای آراسته می‌شود که مقصود انتقال پیدا کند. در نوشتار متکلم وجود دارد، اما مخاطب حضور ندارد. طبیعی است وقتی که از قلم اسم می‌بریم مرادمان همان اندیشه و فکر است؛ اندیشه و فکری که باعث تحولات وسیع اعتقادی و اجتماعی در جامعه می‌شود.
قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان‌ها و بیان‌کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است که از دیرباز در قرآن بر آن تأکید شده است. قلم واژه‌ای است که خداوند در قرآن به آن سوگند خورده است و تاریخ ما نیز پر است از اهالی فضل و اندیشه و اهل قلم که وجدان و فطرت الهی خود را در خدمت قلم قرار داده و آگاهی‌بخشی کرده‌اند، اگرچه جانشان به مخاطره افتاده است. قلم، زبان دوم انسان‌هاست که هویت، چیستی و قلمرو آن بسیار گسترده‌تر از آن است که در بیان بگنجد. هرگونه رشد و پیشرفت، پیروزی و آرامش و معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدن‌ها، تجربه‌های تلخ و شیرین و علوم، با قلم و نوشتن ماندگار می‌شوند.
ایکنا ـ خداوند در قرآن کریم بر قلم قسم خورده است؛ در حالی که قلم گاهی به دست کسانی می‌افتد که با نشر مطالب از آن یا سوء استفاده و یا از بیان حقایق امتناع می‌کنند؛ در این شرایط چه باید کرد؟
هر کس می‌تواند قلمی را بین انگشتانش بفشارد و فرمانش دهد که بنگارد و هر آنچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش می‌کند، بنویسد. قلم می‌تواند تخریب کند و یا بسازد و حتی واقعیت‌ها را آشکار کند و آشکار‌ها را نیز نهان کند و در حقیقت قلم معجزه‌ای جاودان برای بشر است. اما شاید قلم یکی از ابزار‌های مخاطره‌آمیز در عصر امروز ما نیز باشد؛ بهدلیل اینکه نظام‌های سیاسی عمدتاً نظام‌های فاشیست و زورگو هستند که با اهالی قلم سر سازش ندارند. هرچند که قلم نماد گفتمان و گفت‌وگو است و ذهنیت را منتقل کرده و جامعه را متحول می‌کند، اما می‌توان گفت نظام‌های تمامیت‌خواه با اهالی قلم سر سازگاری ندارند و تعداد کسانی که در محدودیت قرار می‌گیرند و یا با مشکلات مواجه می‌شوند و به اصطلاح ممنوع القلم می‌شوند متأسفانه روز به روز زیادتر می‌شوند و این موارد صدماتی است که به اهل قلم وارد می‌شود.
ایکنا ـ امروز به عنوان «روز قلم» فرصتی است برای یادآوری منزلت و حرمت قلم و صاحبان آن که عمر خود را برای ارتقای فرهنگ و هنر این مرز و بوم در طبق اخلاص گذاشته‌اند. به عنوان کسی که سال‌هاست در عرصه قلم حضور داشتهاید، اهمیت قلم و جایگاه آن را در جامعه امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امروزه نگاه به بزرگداشت روز قلم، بیشتر جنبه سمبلیک دارد، چراکه یک نگاه، ارجاع به روز چهاردهم معروفی دارد که از آن در تقویم‌های نجومی ایران باستان به عنوان روز عطارد نام برده‌اند؛ عطارد هم اسطوره یا سیاره قلم است. دیگر اینکه نگاه به قلم اساساً سمبلیک است، چراکه قلم چیزی نیست جز ذهن و قلم در حقیقت صورتی است که به شکل نوشتار در مقابل گفتار شکل می‌گیرد.
در خصوص نوشتار هم بین منتقدان و محققان در مقایسه با گفتار مباحث متفاوت است، چراکه در گفتار متکلم حضور دارد، اما زبان به گونهای آراسته می‌شود که مقصود انتقال پیدا کند. در نوشتار متکلم وجود دارد، اما مخاطب حضور ندارد. طبیعی است وقتی که از قلم اسم می‌بریم مرادمان همان اندیشه و فکر است؛ اندیشه و فکری که باعث تحولات وسیع اعتقادی و اجتماعی در جامعه می‌شود.
قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان‌ها و بیان‌کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است که از دیرباز در قرآن بر آن تأکید شده است. قلم واژه‌ای است که خداوند در قرآن به آن سوگند خورده است و تاریخ ما نیز پر است از اهالی فضل و اندیشه و اهل قلم که وجدان و فطرت الهی خود را در خدمت قلم قرار داده و آگاهی‌بخشی کرده‌اند، اگرچه جانشان به مخاطره افتاده است. قلم، زبان دوم انسان‌هاست که هویت، چیستی و قلمرو آن بسیار گسترده‌تر از آن است که در بیان بگنجد. هرگونه رشد و پیشرفت، پیروزی و آرامش و معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدن‌ها، تجربه‌های تلخ و شیرین و علوم، با قلم و نوشتن ماندگار می‌شوند.
ایکنا ـ خداوند در قرآن کریم بر قلم قسم خورده است؛ در حالی که قلم گاهی به دست کسانی می‌افتد که با نشر مطالب از آن یا سوء استفاده و یا از بیان حقایق امتناع می‌کنند؛ در این شرایط چه باید کرد؟
هر کس می‌تواند قلمی را بین انگشتانش بفشارد و فرمانش دهد که بنگارد و هر آنچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش می‌کند، بنویسد. قلم می‌تواند تخریب کند و یا بسازد و حتی واقعیت‌ها را آشکار کند و آشکار‌ها را نیز نهان کند و در حقیقت قلم معجزه‌ای جاودان برای بشر است. اما شاید قلم یکی از ابزار‌های مخاطره‌آمیز در عصر امروز ما نیز باشد؛ بهدلیل اینکه نظام‌های سیاسی عمدتاً نظام‌های فاشیست و زورگو هستند که با اهالی قلم سر سازش ندارند. هرچند که قلم نماد گفتمان و گفت‌وگو است و ذهنیت را منتقل کرده و جامعه را متحول می‌کند، اما می‌توان گفت نظام‌های تمامیت‌خواه با اهالی قلم سر سازگاری ندارند و تعداد کسانی که در محدودیت قرار می‌گیرند و یا با مشکلات مواجه می‌شوند و به اصطلاح ممنوع القلم می‌شوند متأسفانه روز به روز زیادتر می‌شوند و این موارد صدماتی است که به اهل قلم وارد می‌شود.
امیدواریم که این بزرگداشت‌ها جنبه سوری نداشته باشد و تشکل‌های حامی حقوق نویسندگان و مؤلفان بتوانند آزادانه فعالیت کنند؛ امیدواریم این قلم هراسی که در جامعه سنتی ما به تأسی از همان جامعه رعیتی وجود دارد کاهش یابد و بدانیم برای رسیدن به الگوی پیشرفت در جهان، راهی جز اعتماد به گفتمان‌ها و گفت‌وگو‌ها نداریم که یکی از نمادهای آن قلم است.
ایکنا ـ یکی از مشکلات فرهنگی جامعه امروز ترس از نوشتن و قلم‌گریزی است. از نظر شما دلایل قلم‌گریزی در جامعه امروز چیست؟
این موضوع چند علت دارد که یکی از آن به معادلات فرهنگی جامعه باز می‌گردد. اینکه در محیط جامعه و در موضوعات فرهنگی، محیط را تا چه میزان آمده پذیرش اینکار کرده‌اند؟ همچنین این سؤال مطرح است که در موضوع آموزش چه‌مقدار فعالیت و سرمایه‌گذاری شده است؟ بخش دیگر این موضوع به سیطره فضای سانسور باز می‌گردد که بسیاری از افراد را از نوشتن منصرف می‌کند.
ایکنا ـ یکی از مشکلات فرهنگی جامعه امروز ترس از نوشتن و قلم‌گریزی است. از نظر شما دلایل قلم‌گریزی در جامعه امروز چیست؟
این موضوع چند علت دارد که یکی از آن به معادلات فرهنگی جامعه باز می‌گردد. اینکه در محیط جامعه و در موضوعات فرهنگی، محیط را تا چه میزان آمده پذیرش اینکار کرده‌اند؟ همچنین این سؤال مطرح است که در موضوع آموزش چه‌مقدار فعالیت و سرمایه‌گذاری شده است؟ بخش دیگر این موضوع به سیطره فضای سانسور باز می‌گردد که بسیاری از افراد را از نوشتن منصرف می‌کند.
نویسندگان بسیاری را می‌شناسم که آثارشان را می‌نویسند، اما ترس از این دارند که آن را انتشار دهند و چاپ کنند، به همین دلیل صدمات روحی می‌خورند و مشکلات معیشتی برایشان پیش می‌آید. بنابراین گریختن از نوشتن و قلم در جهان سوم دلایل متعدد جامعه‌شناسی دارد، اما از دلایل فرهنگی آن هم نمی‌توانیم غافل شویم. لذا اگر از قلم و رسالت آن غافل شویم و زبان مردان حق‌گو و حق‌شناس در دهان باقی بماند، به جای غلبه شرف و فضیلت، باطل و رذیلت رشد می‌کند؛ در این شرایط حق، خرید و فروش می‌شود و انصاف و مردانگی در کف تملق و بی‌مروتی قرار خواهد گرفت.
به هر حال امروز جامعه ما در حال توسعه و رشد است اما در نهاد‌های آموزشی به مسئله نوشتن کم توجهی می‌شود. امروز در مدارس زنگ انشا آنطور که بزرگان تأکید می‌کنند، مورد توجه قرار نمی‌گیرد. سوابق و خاطرات خود ما و سایر دوستان از دوران مدرسه گویای این مسئله است؛ حتی امروز دوستان و دانش‌آموزانی را می‌شناسم که قلمشان قابل احترام است، اما در مدارس که حتی زنگی به نام زنگ انشا دارند شناخته نشده‌اند و توجهی به آنها نمی‌شود و این مشکلی است که در نهاد‌های آموزشی ما وجود دارد.
ایکنا ـ قلم نشانه‌ای از تمدن بشری است و انسان امروزی توانسته که رد پای تمدن‌ها و رشد و افول آنها را از طريق خط و نوشتار دنبال کند. از این منظر ارزیابی شما از عملکرد قلم در جامعه قرآنی امروز چیست و برای تحقق آنچه قرآن به آن قسم خورده چه باید کرد؟
آنچه از منابع اسلامی به دست می‌آید، قلم به معنای ابزار نوشتن همیشه مورد توجه بوده و یکی از موضوعاتی که امروز نیاز به قلم زدن دارد، مباحث معرفتی و دین است. قلم از منظر قرآن، سمبل تفکر و آگاهى بشر است و تقدیس آن زمانی کامل می‌شود که خداوند بدان قسم یاد می‌کند. از این جهت، قرآن گویاترین شاهد بر شرافت و قداست قلم است؛ «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ نون؛ سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند»؛ لذا از طریق قلم است که اصول دین به مردم آموزش داده می‌شود و موضوع معرفت و شناخت خداوند را به خوبی در جامعه می‌توان تبیین کرد. امروز اذهان پر از پرسش در خصوص خداوند و همچنین پرسش‌های جدیدی است که توصیه می‌شود افراد اهل قلم و معرفت در این مباحث ورود کنند و در این زمینه بنویسند و به بسیاری از سؤالات و مشکلات جوانان و مردم را پاسخ دهند. به ویژه رسانه‌ها و شبکه‌های خبری که کار قرآنی می‌کنند باید در تفسیر نکات قرآنی و روایات ائمه معصومین(ع) تلاش کنند تا هر چه بیشتر باب گفتمان و گفت‌وگو در مسائل جدید دینی که تقلیدپذیر نیز نیست باز شود؛ چه بهتر است که قلم در این مسیر حرکت کند.
گفت‌وگو از وهاب خدابخشی
انتهای پیام به هر حال امروز جامعه ما در حال توسعه و رشد است اما در نهاد‌های آموزشی به مسئله نوشتن کم توجهی می‌شود. امروز در مدارس زنگ انشا آنطور که بزرگان تأکید می‌کنند، مورد توجه قرار نمی‌گیرد. سوابق و خاطرات خود ما و سایر دوستان از دوران مدرسه گویای این مسئله است؛ حتی امروز دوستان و دانش‌آموزانی را می‌شناسم که قلمشان قابل احترام است، اما در مدارس که حتی زنگی به نام زنگ انشا دارند شناخته نشده‌اند و توجهی به آنها نمی‌شود و این مشکلی است که در نهاد‌های آموزشی ما وجود دارد.
ایکنا ـ قلم نشانه‌ای از تمدن بشری است و انسان امروزی توانسته که رد پای تمدن‌ها و رشد و افول آنها را از طريق خط و نوشتار دنبال کند. از این منظر ارزیابی شما از عملکرد قلم در جامعه قرآنی امروز چیست و برای تحقق آنچه قرآن به آن قسم خورده چه باید کرد؟
آنچه از منابع اسلامی به دست می‌آید، قلم به معنای ابزار نوشتن همیشه مورد توجه بوده و یکی از موضوعاتی که امروز نیاز به قلم زدن دارد، مباحث معرفتی و دین است. قلم از منظر قرآن، سمبل تفکر و آگاهى بشر است و تقدیس آن زمانی کامل می‌شود که خداوند بدان قسم یاد می‌کند. از این جهت، قرآن گویاترین شاهد بر شرافت و قداست قلم است؛ «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ نون؛ سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند»؛ لذا از طریق قلم است که اصول دین به مردم آموزش داده می‌شود و موضوع معرفت و شناخت خداوند را به خوبی در جامعه می‌توان تبیین کرد. امروز اذهان پر از پرسش در خصوص خداوند و همچنین پرسش‌های جدیدی است که توصیه می‌شود افراد اهل قلم و معرفت در این مباحث ورود کنند و در این زمینه بنویسند و به بسیاری از سؤالات و مشکلات جوانان و مردم را پاسخ دهند. به ویژه رسانه‌ها و شبکه‌های خبری که کار قرآنی می‌کنند باید در تفسیر نکات قرآنی و روایات ائمه معصومین(ع) تلاش کنند تا هر چه بیشتر باب گفتمان و گفت‌وگو در مسائل جدید دینی که تقلیدپذیر نیز نیست باز شود؛ چه بهتر است که قلم در این مسیر حرکت کند.
گفت‌وگو از وهاب خدابخشی
