ضرورت تفسیر قرآن به شیوه تفسیر موضوعی از منظر شهید صدر

به گزارش ایکنا؛ در کانال تلگرامی شهید صدر مطلبی با عنوان «ضرورت تفسیر قرآن به شیوۀ تفسیر موضوعی» منتشر شده است که در ادامه می‌خوانید؛

قرآن محکم‌ترین و معتبرترین سند ماندگار اسلام است. برای دست یافتن به آموزه‌های قرآن راه شناخته شده تفسیر ترتیبی است که سوره‌ها و آیات قرآن را براساس چینش کنونی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و در صدها تفسیر از آغاز تاکنون دنبال شده است. با این حال همگان اذعان دارند که به‌رغم مزایایی، این روش برای ترسیم نظرگاه‌های نهایی قرآن فاقد کارآیی است. تنها شیو‌ه‌ای که می‌تواند این نیاز را تأمین کند، تفسیر موضوعی است.

تفسیر موضوعی از چند جهت ضرورت داشته است:

۱- محدودیت و ناتوانی تفسیر ترتیبی در ارائۀ نگرش جامع قرآن؛

۲- منوط بودن پاسخگویی قرآن به تمام پرسشها به تفسیر موضوعی؛

۳ ـ ابهام‌زدایی از چهرۀ برخی از آیات در سایۀ تفسیر موضوعی.

عموم صاحب‌نظران برای تفسیر موضوعی دو شیوه قائل شده‌اند. براساس شیوۀ نخست مفسر بدون توجه به پیش‌فرض‌ها و ملاحظۀ پرسش‌ها و مباحث روزآمد به‌سراغ قرآن آمده و به استخراج و دسته‌بندی آیات می‌پردازد و براساس شیوۀ دوم او پرسش‌ها را براساس رویکرد‌های نوپیدا در عرصه‌های مختلف دانش بشری از بیرون قرآن برگرفته و آن را به قرآن عرضه کرده و نظر قرآن را دربارۀ آن موضع جویا می‌شود.

به نظر می‌رسد که برای نخستین بار این دو شیوه توسط محمد باقر صدر مطرح شده و به‌عنوان مبنای پذیرفته شده در آثار سایر صاحب‌نظران راه یافته است.

محمد باقر صدر مطالعات و پژوهش‌های موضوعی در قرآن را به دو شیوه قابل‌تحقق دانسته است؛ شیوۀ نخست چنین است: مفسر یک موضوع را از متن خارج برگرفته و به سراغ قرآن می‌رود تا موضع و نظرگاه قرآن را دربارۀ آن موضوع کشف نماید. در این صورت مفسر نظر خود را بر یکی از موضوعات عقایدی، اجتماعی یا هستی‌شناسانه معطوف می‌سازد، آنگاه دستاورد‌های اندیشۀ بشری دربارۀ مشکلات آن موضوع و راه‌حل‌های آن و پرسش‌ها و چالش‌هایی را گرد‌آوری می‌کند که مقارنۀ تاریخی می‌دهد سپس به‌سراغ نص و متن قرآن می‌رود و با متن به گفت‌وگو می‌پردازد، در این فرض مفسر می‌پرسد و قرآن پاسخ می‌دهد، و هدف مفسر آن است که نگاه قرآن دربارۀ آن موضوع را استخراج کند.

صدر معتقد است که به این شیوه «شیوۀ توحیدی و تطبیقی» نیز می‌توان نام نهاد، زیرا مفسر می‌کوشد میان تجربۀ بشری و قرآن وحدت و هماهنگی ایجاد کند؛ نه به این معنا که قصد داشته باشد تا تجربه بشری را بر قرآن تحمیل نماید.

شهید سید محمدباقر صدر در کتاب سنت‌های تاریخی در قرآن کریم به معرفی و تبیین تفسیر موضوعی پرداخته است.

برگرفته از مقاله «مبانی کلامی تفسیر موضوعی»، نوشتۀ علی نصیری.