کاربردهای علم اصول و حجیت ظواهر قرآن در تفسیر المیزان

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محققیان، نویسنده مقاله کاربردهای علم اصول در تفسیر المیزان، در این همایش که شامگاه چهارشنبه، 29 آبان، به مناسبت بزرگداشت ایام سالگرد ارتحال علامه طباطبایی در دارالقرآن این مفسر گرانقدر برگزار شد گفت: مفاهیمی مانند مطلق و مقید و عام و خاص در تفسیر کاربرد زیادی دارد.

وی با بیان اینکه علامه طباطبایی در مباحث کلامی در برابر اشاعره و گاهی معتزله تکیه بر مباحث اصول کرده و نظرات آنان را رد کرده است، افزود: در مباحثی مانند شفاعت در برابر وهابیت از علم اصول و همچنین از آیات الاحکام در برابر مذاهب چهارگانه اهل سنت بسیار استفاده کرده است.

محققیان با ذکر اینکه علامه در ذیل آیه 48 سوره بقره به بحث شفاعت پرداخته است، اضافه کرد: علامه در اینجا شفاعت در علم اصول را توضیح داده و فرموده که مجرم برای گناهش مستحق لطف و رحمت می‌شود یا صفتی را در خدا مانند ارحم الراحمین بودن ذکر می‌کند که به واسطه آن شفاعت به مجرم می‌رسد.

این پژوهشگر در اثبات فدک برای حضرت زهرا(س) اظهار کرد: علامه مباحثی مانند اصالة العموم و للذکر مثل حظ الانثیین را در این زمینه مطرح کرده است. همچنین این سخن را که وارث بودن سلیمان از داود(ع) مختص به میراث معنوی باشد رد کرده است.

محققیان تصریح کرد: علامه در بحث حج تمتع در ذیل آیه 196 بقره فرموده است که برای کسی که فاصله میان او و مسجدالحرام وجود دارد فرض، او تمتع است و شبهات اهل سنت برای توجیه کار خلیفه دوم در ممنوعیت عمره را رد کرده است. علامه از اعتقادات شیعه با تکیه بر قواعد اصولی به دفاع پرداخته است.

اعتقاد علامه طباطبایی از حجیت ظواهر قرآن

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین کوثری در ارائه مقاله خود گفت: مسئله حجیت ظواهر از مسائل مهمی است که برای فقیه و برای همه کسانی که با قرآن سر و کار دارند مهم است.

وی با بیان اینکه حجیت ظواهر مورد اتفاق است تصریح کرد: علامه طباطبایی فرموده است که دلائل مختلفی برای امکان فهم قرآن وجود دارد؛ اول اینکه قرآن عموم بشر از کافر و مومن را دعوت به تعقل در قرآن کرده و مشرکین و اهل کتاب را مخاطب خود قرار داده و حتی تحدی کرده است.

این پژوهشگر ابراز کرد: علامه همان طور که مرحوم بلاغی معتقد است انواع اعجاز را برای قرآن توضیح داده و منحصر به فصاحت و بلاغت نکرده است بلکه تحدی به عدم اختلاف، علم و اثرگذاری و ... است. لذا آیا می‌شود قرآن تحدی کند ولی قابل فهم نباشد. اخبار متعددی از ائمه رسیده که به قرآن تمسک کنند و روایات را با قرآن بسنجند و اگر قرآن قابل فهم نبود این تمسک و ارزیابی روایات با قرآن بی‌معنا بود. همچنین استشهاد در فهم یک آیه به آیات دیگر مؤید این مسئله است. روایاتی از ائمه به صورت صریح دلالت بر فهم قرآن دارد. امام صادق فرمود که هر کسی خیال کند کتاب خدا مبهم است هلاک شده و دیگران را هلاک کرده است  و اگر سخنی از ما شنیدید دلیل آن را از قرآن بپرسید.

این پژوهشگر بیان کرد: علامه معتقد است که ما متشابه به معنای مجمل در قرآن نداریم و این سخن خود را به حدیث مستند فرموده است؛ ایشان گفته همه آیات متشابه به قرینه محکمات مفهوم روشنی دارد. آیات قرآن یا بلاواسطه مانند محکمات محکم هستند یا با واسطه که متشابهات هستند و آن‌ها هم توسط محکمات مفهوم هستند.

وی با اشاره به شبهه تحریف تصریح کرد: برخی نسبت به علامه کم‌عنایتی می‌کنند و می‌گویند که تفسیر قرآن به قرآن نادیده گرفتن روایات است، در صورتی که وی بعد از بسیاری از آیات، تفسیر روایی هم دارد. می‌فرماید برای انجام تفسیر قرآن به قرآن باید به روایات تسلط زیادی داشته باشید.