چرایی اختلاف فتوا با وجود یکسانی منابع اجتهاد
گروه حوزه‌های علمیه ــ حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی در گفتاری به تشریح دلایل وجود اختلاف فتاوا، با وجود یکی بودن منابع اجتهاد به خصوص نص واحد قرآن کریم تا قیامت پرداخت.
به گزارش ایکنا، در بسیاری از موضوعات جامعه و استفتائات مؤمنان، فتاوای متعددی از سوی مراجع مختلف صادر می‌شود که برخی از آن‌ها در تضاد با یکدیگر هستند. سؤال اینجاست که چرا با وجود منابع واحد، اختلاف فتوا وجود دارد؟
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، به چرایی وجود اختلاف فتاوا با وجود جامعیت و جاودانگی قرآن پاسخ می‌دهد. مشروح این پاسخ از نظر می‌گذرد.
در پاسخ به این پرسش که اگر قرآن کریم جامع است و آن طور که در بعضی روایات از نبی گرامی اسلام(ص) رسیده «الی یوم القیامة» باشد، چرا چنین شکافی بین فتاوا و استنباطهای فقهی فقها ایجاد می‌شود؟ باید گفت که این تعارضات اختصاص به زمان ما ندارد و در دوره‌های مختلف چنین شکافی بوده، هرچند امروز این شکاف به دلایل مختلف بیشتر شده است؛ نگاه‌هایی که فقها به فقه سنتی و فقه پویا داشته‌اند چنین فاصله‌ای را به وجود آورده است.
اگر بخواهیم در مورد این شکاف صحبت کنیم، چند عامل در آن دخیل است. مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی صادقی از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی در کتاب ۳۰ جلدی تفسیر الفرقان، ذیل آیه: «وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ» این مسئله را مطرح می‌کند که چرا قرآن تعبیر به تحریر عبد نکرده و از واژه رقبه استفاده کرده؛ رقبه یعنی (ذمه، گردن من، ذمه من، یعنی آزاد کردن چیزی که در ذمه من است)؛ مصداق آن در دوره گذشته آزاد کردن برده بود، اما مصداق امروز آن مدیون، محبوس و اسیری است که در زندان به سر می‌برد.
تغییر در مناسبات عامل دیگر این شکاف است؛ برای مثال در کشورهای آسیای دور مثل چین و کره معتقد به تعظیم مرده‌اند. آن‌ها جسد مرده را به خاطر اینکه روح او آزرده نشود آتش می‌زنند و احترام مرده را در این می‌بینند، اما در ادیان ابراهیمی اگر شما مرده را دفن نکنید او را آزرده کرده‌اید و این اختلافی در مناسبات اجتماعی هست. اگر بخواهیم در حوزه‌های دیگر مثل آداب تعلیم و تربیت، مثال بزنیم در جامعه امروزی تنبیه قبیح است، در حالی که در زمان گذشته چنین نبود و آن را لازم می‌دانستند.
از نکات دیگر تغییر در مصادیق است؛ در حوزه مسائل سیاسی مثلاً در زمان پیامبر(ص) وقتی بیعت می‌کردند، اگر یک نفر از رؤسا بیعت می‌کرد، این بیعت از جانب همه محسوب می‌شد، ولی الان باید رأی افراد شفاف باشد.
اختلاف در مبانی یکی دیگر از چیزهایی است که امروزه زمینه‌های چالش را ایجاد کرده است. فقها گاهی در استنباط و مبانی اختلاف دارند؛ برای مثال یکی از مسائلی که در صلاة مسافر مطرح است، بحث حد سفر است که دو دسته از روایات در آن موجود است؛ یک دسته معتقد به اربعة فراسخ هستند و عده‌ای دیگر به یوم قلیلة است. در گذشته بین این دو اختلافی نبوده، چون رفت و برگشت یک منزل که ۸ فرسخ بوده و یوم قلیله ۸ ساعت بوده در محاسبه با هم یکی بود و مشکلی پیش نمی‌آمد، ولی امروزه اگر بخواهیم همین ۴ فرسخ را با ماشین‌های سریع برویم در یک ربع به مقصد می‌رسیم، باید ببینیم آیا با یک ربع فردی مسافر محسوب می‌شود یا نه؟
یکی دیگر از نکات قواعد است. برای مثال در کتاب «درآمدی بر مبانی آیات احکام» مبحث قاعده اصل کرامت را بیان کرده‌ام. بنده می‌گویم که اگر در جایی در تعارض با اصل کرامت حکمی و فتوایی داده شود، ترجیح با اصل کرامت است. بنابراین توجه به قواعد نیز در اختلاف فتاوا اثرگذار است.
انتهای پیام
