کتابت آیات وحی همکلامی با خداست

به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، خوشنویسی در چهارمحال‌وبختیاری کارنامه قابل قبولی دارد و این استان تا کنون توانسته است چهار استاد خوشنویسی را در دامانش پرورش دهد که هر کدامشان وزنه سنگین هنر خطاطی و خوشنویسی استان به شمار می‌روند و می‌توانند با تعلیم جوانان علاقمند به این هنر اصیل، تعالی بیش از پیش استان را در این عرصه رقم بزنند. استاد سیدمحمود فاطمی یکی از این چهار استاد استان است که در سال ۹۵ با تأیید اساتید طراز اول خطاطی ایران، درجه استادی را در هنر خوشنویسی احراز کرد.

سید محمود فاطمی متولد ۱۳۳۸ و بازنشسته بخش رادیولوژی بیمارستان کاشانی شهرکرد است که پیش از بازنشستگی با درجه ممتاز مشغول فعالیت خوشنویسی بوده است. یازده سال پیش همزمان با بازنشستگی، در گالری خطاطی خودش در شهرکرد به صورت جدی و شبانه‌روزی به هنر مورد علاقه‌اش می‌پردازد و در این سال‌ها آثار فاخر و ماندگاری را به ویژه به خط‌های نستعلیق و نسخ خلق کرده است.

استاد فاطمی یکی از معدود کاتبان قرآن کریم در استان است که چند قرآن نفیس و ارزشمند را در کنار اساتید برگزیده کشور کتابت کرده است و این روزها نیز در گالری شخصی خودش مشغول کتابت دومین قرآن است. آنچه در ذیل می‌آید، گفت‌وگوی ایکنا با این استاد خوشنویسی است که مهمان دفتر ایکنا بود.

ایکنا - آیا خطاطی و خوشنویسی می‌تواند ممر درآمد هنرمند باشد؟

برای انجام کار هنری پیش از هر چیز باید فراغت دل داشت زیرا هنر کار دل است و هنرمند باید به دور از دغدغه اقتصادی و معیشت بتواند به هنرش بپردازد، بنده نیز پس از بازنشستگی به دلیل فراغت از کار و با توجه به اینکه دختر و پسرم نیز مستقل و صاحب زندگی خودشان شده بودند، به صورت جدی و غالباً تا ۱۷ ساعت در شبانه‌روز مشغول نوشتن بودم.

در پاسخ به این سؤال باید گفت بله، هنر خطاطی می‌تواند منبع درآمد باشد اما به سختی می‌توان با این هنر امرار معاش کرد و هنرمند گاه ناگزیر است به عنوان شغل دوم به این هنر نگاه کند.

متولیان اگر بخواهند هنر خوشنویسی استان پیشرفت کند و به جایگاه واقعی‌اش برسد باید به این موضوع دقت نظر داشته باشند. وقتی استاد هنرمند پس از سال‌ها فعالیت نمایشگاهی از آثارش در استان دایر می‌کند، اگر آثارش خریداری نشود و مورد استقبال قرار نگیرد پشتوانه و دلگرمی را از دست می‌دهد، پس لازمه پرداختن به هنر تأمین بودن هنرمند در حد ضرورت است تا با خیال راحت به کار بپردازد.

ایکنا - از احراز درجه استادی بگویید.

خطاطی چند درجه دارد که هنرمندِ خطاط از احراز مرحله اول یعنی «خوش» به مراحل بالاتر یعنی «عالی»، «ممتاز»، «فوق ممتاز» و «استادی» نایل می‌شود.

پس از بازنشستگی، دوره‌های مختلفی را در اصفهان گذراندم و زیر نظر اساتیدم استاد فروزنده، استاد رحیمی و استاد معین‌الکُتاب اصفهانی آموزش دیدم. سپس در سال ۹۵ به تهران رفتم و در کلاس خط استاد غلامحسین امیرخانی حضور داشتم. ایشان با دیدن خط بنده لب به تمجید گشود و نام استاد و شهر محل سکونتم را پرسید و به کار استادم در پرورش چنین شاگردی احسنت گفت و فرمود که کار شما شایستگی درجه استادی را دارد.

همین موضوع سبب شد به بنده پیشنهاد شود که آثارم را برای ارزیابی استادان در تهران ارسال کنم و این کار را کردم که پس از ارزشیابی، درجه استادی را احراز کردم.

ایکنا - از چه سالی کتابت قرآن را آغاز کردید؟

خط اول و اصلی بنده در خطاطی نستعلیق بود. در سال ۹۴ و در جریان بازدید از موزه قرآن مشهد شیفته خط نسخ شدم و تصمیم گرفتم در این زمینه نیز ورود داشته باشم. با الگوگیری از خط عثمان طه شروع به نوشتن کردم و در طول یک سال، ۲۵ جزء قرآن کریم را کتابت کردم. در این مدت آثارم را در چند گالری به نمایش می‌گذاشتم که یک هنرمند تذهیب‌کار نیز پیشنهاد داد کار تذهیب را انجام دهد. دو صفحه از سوره مبارکه انعام را به این هنرمند دادم تا تذهیبش را انجام دهد و پس از آن، چند همکاری نیز با هم داشتیم.

ایکنا - آثارتان در کتابت قرآن را در مسابقات نیز شرکت دادید؟

این استاد تذهیب‌کار خط نسخ بنده که به تذهیب خودش مزین بود را در سال ۹۵ در جشنواره سراسری هنری تجسمی بسیج که در کرج برگزار می‌شد شرکت داد و خط بنده حائز رتبه دوم شد. چون بنده عادت نداشتم اسمم را پایین اثر درج کنم نامی از بنده به عنوان خطاط اثر برده نشد و بعدها استاد تذهیب‌کار بابت این موضوع عذرخواهی کرد و بنده هم اعتراضی نداشتم چرا که کار را برای قرآن انجام می‌دهم و نه برای احراز فلان رتبه یا فلان مدرک و هنرمند پیش و بیش از هر چیز باید به اخلاق آراسته باشد.

ایکنا - از ساعاتی که به کتابت قرآن سپری می‌کنید، بگویید.

پیش از آن باید بگویم که هنر عبارتست از اخلاق و اعتقادات یعنی میان هنر و عرفان پیوند عمیقی وجود دارد و این پیوند سینه به سینه از هنرمندان پیشین به ما رسیده است. کسی که در جستجوی معنویت نباشد نمی‌تواند حق مطلب را در هنر ادا کند. احراز درجه استادی اول راه است که هنرمند باید بتواند در راه سلوک هنری قدم بردارد و با عنایت خداوند طی طریق کند.

البته سخن گفتن از حال خوب معنوی در زمان کتابت قرآن شاید صحیح نباشد. در کتابت قرآن نیز همان ایمان و معنویت و اعتقاد قلبی وجود دارد و سبب عروج روحی هنرمند به مبدأ أعلا می‌شود که همین فضا به ماندگاری اثر هنری منجر می‌شود.

ایکنا - تا کنون چند قرآن کتابت کرده‌اید؟

تعدادی قرآن‌ را به صورت دسته‌جمعی کتابت کرده‌ام اما به صورت شخصی، در حال کتابت دومین قرآن هستم و تا جزء ۱۸ پیش رفته‌ام.

یکی دو سال پیش از دارالکتابه تهران یک فراخوان از هنرمندان سراسر کشور برای کتابت قرآن دسته‌جمعی انجام گرفت که پس از طی آزمون در یک جمع سی نفره از اساتید طراز اول کشور به کتابت قرآن پرداختیم و این اثر مقدس و ارزشمند را به آستان مقدس حضرت ابوالفضل(ع) تقدیم کردیم.

ایکنا - با اساتید کشور تعامل دارید؟

بله هر ماه در جلسات و کارگاه‌هایی که در تهران تشکیل می‌شود در کنار اساتید دارالکتابه به کتابت قرآن می‌پردازیم که برای چاپ آماده می‌شوند.

در دو سه سال اخیر اساتید دارالکتابه تهران به کتابت قرآن به خط عثمان طه، به لحاظ عربی بودن، تکیه کمتری دارند و پرداختن به خطوط ایرانی را در دستور کار قرار داده‌اند، به همین خاطر بنده در حال حاضر به تقلید از خط سبک احمد نیریزی که ایرانی است، می‌پردازم و قرآن را به این سبک کتابت می‌کنم.

ایکنا - ویژگی‌های خوشنویس و کاتب قرآن چه باید باشد.

کتابت قرآن مصداقی از آیه شریفه «لا یَمَسَّهُ إلَّا المُطَهَرون» است و برای کتابت این کتاب آسمانی باید پاکی و طهارت جسم و جان، پالودگی درون، خلوص نیت، صافی و صادقی را پیشه کار و در این طریق سلوک کرد. یک کاتب قرآن وقتی قلم دست می‌گیرد در واقع، با خدای خودش حرف می‌زند و کتابت آیات وحی همکلامی با خداست.

برخی به جای خوشنویسی خط‌نویسی می‌کنند و به دنبال رتبه و منصب هستند در حالی که در ساحت هنر این مقوله‌ها مطرح نیست و به قول شاعر: «ای که خواهی که خوشنویس شوی، خلق را مونس و انیس شوی، خطه خط مقام خودسازیست».

در خطاطی و به بیان کلی‌تر، در هنر «من» و «منیت» جایگاهی ندارد و صفای درون لازم است تا اثر هنری تأثیرگذار باشد، چرا که «صفای خط از صفای دل است».

ایکنا - وضعیت هنر خوشنویسی در استان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

خوشبختانه اخیراً مدیریت کار به جوان‌ترها سپرده شده و فعالیت و پویایی بیشتری را شاهدیم. جوانان باید در رأس کار و مسئولیت باشند و در عین حال از تجارب پیشکسوتان نیز باید بهره جست اما اصل کار باید دست جوانان باشد.

متولیان هنر و فرهنگ باید از هنرمند حمایت و مردم و نیک‌اندیشان را به استقبال از کارهای هنری ترغیب کنند چرا که اگر این حمایت و استقبال وجود نداشته باشد ممکن است به دلزدگی هنرمند منجر شود؛ مأیوس‌کننده است وقتی که ببینیم هنرمند خانه‌نشین شود و تنها برای دل خودش کار کند.

ایکنا - عوامل ماندگاری اثر هنری در خوشنویسی چیست؟

در کنار معنویت که به آن اشاره شد، مشاقی از خط استاد لازمه خلق اثر ارزنده است. در اثر هنری ترکیب اجزا، کرسی، نسبت، قوت و ضعف، نزول حقیقی، صعود مجازی و در یک کلام، اصول خط و صفا و شأن آن رعایت شود تا تابلویی ماندگار خلق شود.

هنرمند خطاط باید در همه حال خدا را ببیند و به درک واقعی این عبارت نورانی قرآن کریم که «خدا از رگ گردن به شما نزدیک‌تر است» برسد. همین اعتقاد قلبی، هر گونه تشویش و نگرانی‌ را از هنرمند دور و آرامشی درونی به هنرمند عطا می‌کند که لازمه کار هنر است.