تضادی میان علوم تجربی و دین نیست/ دین دعوت کننده به علم‌آموزی است
گروه معارف ــ محمدمهدی جعفری، پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه معتقد است: میان علوم تجربی و دین تضادی وجود ندارد و این دو مسئله دو مقوله جدا از هم هستند. اما دین انسان را به شناخت خود و جهان اطراف دعوت می‌کند که فراگیری علم هم جزئی از این شناخت است.
به گزارش ایکنا از اصفهان، علم و دین از جمله بحث‌های مهم در حوزه علوم انسانی است که از دیرباز تاکنون ذهن محققان و پژوهشگران مختلف را به خود مشغول کرده است. در این زمینه بر خی بین علم و دین تضادهایی را قائل هستند و معتقدند که این دو با هم نمی‌توانند به یک وحدت و اجماع مطلق برسند، اما برخی معتقدند تضادی میان دین و علم وجود ندارد، بلکه دین خود دعوت کننده به علم‌آموزی است. در همین رابطه خبرنگار ایکنا گفت‌وگویی با محمدمهدی جعفری، استاد دانشگاه و محقق و پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه داشته که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
ایکنا: در اسلام چقدر بر علم آموزی تاکید شده و در مقایسه با ادیان دیگر چه جایگاهی برای این موضوع در نظر گرفته شده است؟
جعفری: برای مشخص کردن این امر، ابتدا باید معنای علم را تبیین کنیم؛ علم به معنای تصدیق کردن واقعیت‌ها است. دو نوع علم داریم: نوع اول علمی است که در جهان محسوس و عینی در همه زمینه‌های دینی و غیردینی وجود دارد و برای همه انسان‌ها از راه تجربه قابل کسب است. زمانی که انسان با کنجکاوی به اطرافش نگاه می‌کند تا چیزی به دست بیاورد، یعنی به دنبال علم است.
نوع دیگر علم، علمی است که در جهان غیب وجود دارد و قابل کسب از طریق تجربه نیست. خداوند که انسان را آفریده است، ظرفیتی، هم برای درک عالم مشهود و هم برای درک عالم غیب به او عطا کرده و علم آن را هم در اختیار انسان قرار داده که از طریق وحی به پیامبران به دست می‌آید.
قرآن مرتبا انسان‌ها را به تدبر و تفکر تشویق کرده است و حتی اگر کسی اهل تدبر و تفکر نباشد مورد سرزنش قرآن قرار گرفته و هم ردیف با حیوانات و یا حتی پایین‌تر از آنها در نظر گرفته می‌شود.
پس هم فراگیری علم جهان غیب و هم علم جهان شهود در قرآن تشویق شده است. قرآن در آیات 17 تا 20 سوره مبارکه غاشیه می‌فرماید: «أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَي الْإِبِلِ کَيْفَ خُلِقَتْ،وَ إِلَي السَّماءِ کَيْفَ رُفِعَتْ،وَ إِلَي الْجِبالِ کَيْفَ نُصِبَتْ،وَ إِلَي الْأَرْضِ کَيْفَ سُطِحَتْ؛ آیا براى این که به تدبیر خدا پى ببرند، به شتران نمی‌نگرند که چگونه آفریده شده‌اند ؟، به آسمان نمى نگرند که چگونه برافراشته شده است ؟، و به کوه‌ها نمى نگرند که چگونه روى زمین قرار داده شده‌اند ؟، و به زمین نمى نگرند که چگونه گسترده و هموار شده است ؟» خداوند در این آیات به زبان استفهام انکاری از انسان‌ها پرسیده است که چرا در اینها تفکر نمی‌کنید؟ او به این صورت انسان را به سمت دانش تجربی دعوت کرده است و همه عوامل به دست آوردن این علم را از حیوانات گرفته تا تمام محیط اطراف انسان آماده کرده که هدف از این کار درک جهان آفرینش برای شناخت خداوند و رسیدن به دانش جهان غیب است.
خداوند در آیه 71 سوره یس فرموده است: «أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدينا أَنْعاماً فَهُمْ لَها مالِکُونَ؛ آیا انسان‌ها براى پى بردن به یکتایى خدا و ربوبیت او در جهان هستى نیندیشیده و ندانسته‌اند که ما دام‌هایى را که دست هایمان آنها را ساخته و در خلقتشان شریکى نداشته‌ایم براى آنان آفریده و در اختیارشان نهاده‌ایم و اینک آنان مالک آنها هستند ؟!» همه این آیات انسان را به پی بردن به وجود آفریننده تشویق می‌کند تا زندگی خود را بهتر کنند.
ایکنا: چه محدوده‌ای برای علم آموزی انسان مشخص شده است؟ به عبارت دیگر علم نافع و علم غیرنافع چیست؟
جعفری: برای علم آموزی هیچ محدودیتی وجود ندارد، اما انسان باید توجه داشته باشد که برای بهتر کردن زندگی در این دنیا و برای رسیدن به مقصد نهایی در جهان آخرت چه علمی را باید بیاموزد. در واقع علم نافع علمی است که انسان را در زندگی این دنیا به شناخت خوبی از اطرافش برساند تا زندگی باکرامتی داشته باشد.
در آیات 42 تا 44 سوره نازعات آمده است: «يَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْساها،فيمَ أَنْتَ مِنْ ذِکْراها،إِلي رَبِّکَ مُنْتَهاها؛ مشرکان به تمسخر از تو مى‌پرسند: قیامت چه زمانى برپا مى‌شود ؟،اى پیامبر، در خاطره تو از حقیقت رستاخیز چیست و از آن چه مى‌دانى تا زمان وقوع آن را بدانى ؟، امر قیامت تنها به پروردگار تو باز مى‌گردد و اوست که حقیقت آن و هنگام وقوعش را مى‌داند». حرکت این جهان و انسان به سوی پروردگار تا بی‌نهایت ادامه دارد و لذا شناخت و معرفت انسان هم تا بی‌نهایت می‌تواند ادامه داشته باشد. اما این علم باید علمی باشد که برای او سودمند باشد و او را در زندگی این دنیا و دنیای آخرت به سوی موفقیت یاری کند. اگر انسان به دنبال علمی باشد که برای او سودمند نباشد، آن علم، علمی غیرنافع است.
ایکنا: میان علم و دین چه رابطه‌ای برقرار است؟ با توجه به اینکه برخی گسترش علم را در تضاد با باورهای دینی می‌دانند، فکر می‌کنید این دیدگاه تا چه حد پذیرفته شده است؟
جعفری: میان علوم تجربی و دین تضادی وجود ندارد و این دو مسئله دو مقوله جدا از هم هستند. اما دین انسان را به شناخت خود و جهان اطراف دعوت می‌کند که فراگیری علم هم جزئی از این شناخت است. علوم دینی نیز شامل مسائل توحیدی و فقهی است که دین هم به فراگیری این علوم و هم به فراگیری علوم غیردینی تشویق می‌کند. رسول خدا می‌فرمایند: «دنبال دانش بروید، حتی اگر در چین باشد». یعنی برای به دست آوردن علوم غیردینی هم باید بسیار تلاش کنید. ایشان همچنین می‌فرمایند: «جستجوی دانش برهر مسلمانی واجب است». پس انسان دیندار موظف است در همه زمینه‌ها تلاش و تفکر کرده و دانش به دست بیاورد.
انتهای پیام
