در نشست آسیب‌شناسی روش‌های آموزش قرآن عنوان شد:
جامعیت، مهمترین رکن و زبان‌آموزی، بهترین روش آموزش قرآن است
گروه حوزه‌های علمیه: نشست آسیب‌شناسی روش‌های آموزش قرآن امروز هشتم مهرماه با حضور دو تن از استادان قرآن حوزه و دانشگاه و با حضور جمعی از طلاب غیرایرانی در مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) برگزار و تاکید شد که جامعیت مهمترین رکن آموزش قرآن و زبان‌آموزی بهترین روش است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در ابتدای این نشست که در سالن شهید صدر برگزار شد حجت‌الاسلام والمسلمین علی علیزاده، دبیر نشست گفت: معلم قرآن بالاترین آمر به معروف و ناهی از منکر باید باشد و جایگاه بسیار والایی در روایات برای معلم قرآن بیان شده است که تعبیر روایات در این زمینه بسیار عجیب و ارزشمند است.
وی با بیان اینکه متن، یکی از موارد مهم در آموزش است افزود: در زمینه متون آموزشی قرآن باید جزء جزء آن‌ها را بررسی کنیم زیرا کلی‌گویی دردی را دوا نخواهد کرد همچنین در شیوه آموزش، استاد نقش محوری را دارد که باید به این مسئله نیز توجه لازم مبذول شود.
عرضه و اقراء؛ دو رکن آموزش قرآن
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا شهیدی‌پور، مدیر گروه علوم و فنون قرائات مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) گفت: تعلیم قرآن یک اصل است و خداوند این تعلیم را در سوره رحمان به خود نسبت داد و هدف غایی از بعثت پیامبر نیز تلاوت قرآن و به دنبال آن تزکیه است.
شهیدی‌پور با اشاره به روایت «خیرکم من تعلم القرآن و علمه» اظهار کرد: یکی از وظایف هر مسلمانی فراگیری قرآن است و پیامبر نخستین معلم و نخستین متعلم قرآن از منبع وحی بوده است بنابراین برای هر فراگیری عرضه و اقراء لازم است.
وی با بیان اینکه تنها کتابی که بدون استاد فراگرفته نمی‌شود، قرآن است افزود: در صدر اسلام کتابت در آموزش نقشی نداشت چون مصحفی در اختیار مردم نبود تا اینکه به تدریج قرآن کتابت و در میان همه مسلمین توزیع شد.
شهیدی پور با بیان اینکه قرائت، حفظ و بعد کتابت سه مرحله فراگیری قرآن است گفت: در آموزش قرآن، اولین قدم، آموزش متن و لفظ قرآن است که به آن تلفظ و ادا می‌گوییم که از استاد فراگرفته می‌شود و تا قرائت فاصله دارد.
وی در تبیین فرق ادا با قرائت بیان کرد: ادا و لفظ بر زبان جاری کردن کلمات قرآن آن طور که توسط پیامبر بر اصحاب خوانده شده اما قرائت به خواندن همراه با فهم گفته می‌شود بنابراین قرائت یک مرحله بالاتر است و تلاوت نیز یک مرحله بالاتر است و آن تبعیت از معارف الهی است.
داور بین‌المللی قرآن کریم اظهار کرد: اگر ما بخواهیم صرفا به لفظ و تجوید بسنده کنیم آموزش کامل نیست و باید حتما بخشی از مفاهمی قرآن نیز در آموزش گنجانده شود و این مطلب حداقل در حد اهداف کلی سوره و یا بیان ترجمه انجام شود از طرف دیگر آموزش قرآن بدون حفظ کامل نخواهد شد.
شهیدی‌پور با بیان اینکه تعلیم قرآن به معنای لفظ، محتوا تا مرحله حفظ است و در این صورت فرد، معلم قرآن خواهد شد افزود: شرط اصلی در صدر اسلام برای معلمی قرآن، حفظ مصحف شریف بود زیرا معلمی که خودش حفظ نیست نمی تواند شاگرد را به حفظ دعوت کند.
وی افزود: رهبر معظم انقلاب در جلسات خود ابتدا تفسیر را می گفتند و بعد قرائت قرآن انجام می شد که نشانه اهمیت دادن به متن است و در این راه مفهوم در ذهن مخاطب بهتر جا می گیرد.
به کارگیری استادان مسلط
در ادامه چند تن از طلاب و استادان قرآن المصطفی(ص) دیدگاه های خود را مطرح کردند؛ یکی از طلاب افغانی، اقراء و عرض را دو رکن آموزش مکتبخانه‌ای برشمرد و گفت: امروزه شیوه‌های نوین آموزشی آنقدر زیاد شده است که این شیوه را فراموش کرده‌ایم در حالی که روش مکتبخانه‌ای نتایج خوبی هم داشته است.
حجت‌الاسلام علیزاده، دبیر نشست نیز در سخنانی بیان کرد: باید شش ماه روش مکتبخانه‌ای را در مجتمع پیاده و تاثیر آن را سنجش کنیم زیرا هدف اصلی آموزش قرآن است و هر روشی که اثرگذارتر باشد می‌تواند بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: در بسیاری از مواقع ایراد متوجه استاد و شیوه کار او ست، از این رو استادی که در یک مرحله تدریس دارد باید یک مرحله بالاتر را مسلط باشد تا قرآن‌آموز به صورت عملی از او فرا بگیرد.
همچنین مجید شریفیا، از مسئولان قرآنی المصطفی(ص) در سخنانی با بیان اینکه این نشست در آستانه طرح تحول قرآنی المصطفی در حال برگزاری است گفت: معتقدم ایجاد انگیزه در طلبه مهم است و هنر استاد است که شیرینی قرآن را به طلاب بچشاند و آنان را به این مسیر جذب کند.
وی افزود: تاکید ما این است که استاد با تبیین اهمیت فراگیری قرآن طلبه را به فراگیری جذب کند لذا باید آموزش جامع که مرحله اول آن زیباخوانی است به زیبافهمی و زیباعمل کردن و در نهایت تبلیغ زیبا منتهی شود زیرا ممکن است فردی دکترای تفسیر بگیرد ولی قرآن را درست نخواند.
همچنین استاد شهیدی‌پور در انتقاد از سخنان شریفیا گفت: ما معتقد به جامعیت در آموزش قرآن هستیم اما زیباخوانی مرحله آخر آن است و نه اول یعنی نباید طوری باشد که از ابتدا استاد صوت و لحن را برای آموزش مقدماتی قرآن به سر کلاس بفرستیم زیرا بعد از آنکه طلبه قرآن را فراگرفت حالا باید سراغ زیباخوانی نغماتی و آهنگی برویم.
مرزهای سنتی در آموزش قرآن شکسته شود
همچنین کریم دولتی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی در سخنانی گفت: این جلسات باید منجر به نوشتن مقالاتی در یک موضوع معین شود تا به خروجی علمی قابل ملاحظه برسیم.
وی با اشاره به هدف آموزش قرآن بیان کرد: در آموزش نباید دنبال آموزش روخوانی باشیم زیرا این کار پایه آموزش در هر رشته علمی مانند ریاضی و ... است ولی اگر فرد به فهم و درک روخوانی نرسید آموزش محقق نشده است.
دولتی افزود: در آموزش نباید گرفتار روش‌های سنتی و مدرن شویم و بهتر و بدتر را بیان کنیم باید روشی به کار بگیریم که مخاطب را به قرآن متناسب با توان و ظرفیت وجودی او برساند زیرا در سنت نبوی هم بوده که ایشان اصرار نداشتند که همه مردم به یک میزان و سرعت بتوانند قرآن را یاد بگیرند.
این داور و حافظ بین‌المللی قرآن بیان کرد: هنر بزرگ معلم قرآن این است که توان و استعداد و گیرایی و عشق و علاقه شاگرد را تشخیص و بر همان اساس با او کار کند یعنی نه تکلیف مالایطاق بدهد و نه برخی را یله و رها بگذارد که البته کاری سخت ولی پیچیده نیست و با چند جلسه روش کار به دست می‌آید.
داور بین المللی قرآن گفت: معلم در هر شیوه‌ای که کار می‌کند باید حواسش به این باشد که هر کدام از فراگیران چقدر از قرآن می‌دانند و چقد را باید فرا بگیرند.
وی افزود: ما در آموزش دنبال صوت و لحن و تجوید و فهم و حفظ قرآن نیستیم اما در عین حال با نگاه دیگر دنبال همه اینها هستیم یعنی خروجی یک کلاس قرآن باید این باشد که فرد مخاطب بتواند قرآن را بخواند و در مسیر درست خواندن قرار گیرد.
دولتی با اشاره به سیره معصومان در برخورد با مخاطب گفت: یک معلم حفظ باید به تعداد افرادی که برای حفظ حضور دارند برنامه داشته باشد لذا معلم باید درست مخاطب را تشخیص و او را در مسیر درست قرار دهد.
وی اظهار کرد: ما در عین اینکه باید درست خوانی قرآن را یاد دهیم از شیرینی و معنویت قرآن هم باید به فراگیر بچشانیم تا فرد از تعالی روحی و فطری خود لذت ببرد؛ مثلا بیان یک نکته معرفتی زیبا بدون اینکه وارد تفسیر آن شویم گاهی اثرگذاری بسیار زیادی دارد و چشمه‌ای از چشمه‌های زیبای قرآن بر روی قرآن‌آموز باز می‌کند.
دولتی گفت: باید در آموزش قرآن مرزهای سنتی آموزش شکسته شود و نگوییم من کارم حفظ است و کاری به مفاهیم و ... ندارم در حالی که گاهی یک نکته کلیدی مفهومی وجود دارد که باید منتقل شود لذا باید تلفیقی از مرزبندی‌های سنتی با چیزی که مخاطب را به آموزش جامع قرآن برساند ایجاد کنیم.
پرهیز از عجله در آموزش قرآن
وی افزود: بحث تدریج در آموزش قرآن اصل مهمی است یعنی هیچ عجله‌ای نباید در تدریس باشد، ضمن اینکه خودمان را درگیر شیوه‌ها نکنیم بلکه ببینیم کدام کار سبب می شود تا فرد راحت تر قرآن را بخواند.
انتقاد از طرح یکساله حفظ
دولتی با بیان اینکه کمیت در آموزش قرآن، حرف اول را نمی‌زند اظهار کرد: اینکه فرد یک جزء از قرآن را یاد بگیرد و خوب فراگیرد بهتر از این است که چند سوره را ناقص فراگیرد به همین دلیل من با حفظ یکساله قرآن مخالف هستم زیرا در طول شش ماه هم فراموش می‌کنند و مهم فراگیری درست و با کیفیت قرآن است که در ذهن مخاطب خواهد ماند.
وی افزود: قرآن‌محوری در آموزش ها باید رایج شود زیرا برخی آموزش‌ها، استادمحور و روش محور است که من با هر دو مخالف هستم زیرا باید قرآن‌محور شود این آموزش می‌تواند به نتیجه مطلوب برسد ولو اینکه خروجی آن در حد قرآن‌فهمی و فراگیری چند سوره باشد و اگر به این مطالب توجه کنیم هم مرزها خوهد شکست و هم زبان مشترک در آموزش می‌یابیم و قالب‌های دست و پاگیر زبانی و ... از بین خواهد رفت اما نتیجه مطلوب یعنی فراگیری درست قرآن ایجاد خواهد شد و پیشرفت چشمگیری در آموزش قرآن خواهیم داشت.
وی با بیان اینکه متن، یکی از موارد مهم در آموزش است افزود: در زمینه متون آموزشی قرآن باید جزء جزء آن‌ها را بررسی کنیم زیرا کلی‌گویی دردی را دوا نخواهد کرد همچنین در شیوه آموزش، استاد نقش محوری را دارد که باید به این مسئله نیز توجه لازم مبذول شود.
عرضه و اقراء؛ دو رکن آموزش قرآن
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا شهیدی‌پور، مدیر گروه علوم و فنون قرائات مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) گفت: تعلیم قرآن یک اصل است و خداوند این تعلیم را در سوره رحمان به خود نسبت داد و هدف غایی از بعثت پیامبر نیز تلاوت قرآن و به دنبال آن تزکیه است.
شهیدی‌پور با اشاره به روایت «خیرکم من تعلم القرآن و علمه» اظهار کرد: یکی از وظایف هر مسلمانی فراگیری قرآن است و پیامبر نخستین معلم و نخستین متعلم قرآن از منبع وحی بوده است بنابراین برای هر فراگیری عرضه و اقراء لازم است.
وی با بیان اینکه تنها کتابی که بدون استاد فراگرفته نمی‌شود، قرآن است افزود: در صدر اسلام کتابت در آموزش نقشی نداشت چون مصحفی در اختیار مردم نبود تا اینکه به تدریج قرآن کتابت و در میان همه مسلمین توزیع شد.
شهیدی پور با بیان اینکه قرائت، حفظ و بعد کتابت سه مرحله فراگیری قرآن است گفت: در آموزش قرآن، اولین قدم، آموزش متن و لفظ قرآن است که به آن تلفظ و ادا می‌گوییم که از استاد فراگرفته می‌شود و تا قرائت فاصله دارد.
وی در تبیین فرق ادا با قرائت بیان کرد: ادا و لفظ بر زبان جاری کردن کلمات قرآن آن طور که توسط پیامبر بر اصحاب خوانده شده اما قرائت به خواندن همراه با فهم گفته می‌شود بنابراین قرائت یک مرحله بالاتر است و تلاوت نیز یک مرحله بالاتر است و آن تبعیت از معارف الهی است.
داور بین‌المللی قرآن کریم اظهار کرد: اگر ما بخواهیم صرفا به لفظ و تجوید بسنده کنیم آموزش کامل نیست و باید حتما بخشی از مفاهمی قرآن نیز در آموزش گنجانده شود و این مطلب حداقل در حد اهداف کلی سوره و یا بیان ترجمه انجام شود از طرف دیگر آموزش قرآن بدون حفظ کامل نخواهد شد.
شهیدی‌پور با بیان اینکه تعلیم قرآن به معنای لفظ، محتوا تا مرحله حفظ است و در این صورت فرد، معلم قرآن خواهد شد افزود: شرط اصلی در صدر اسلام برای معلمی قرآن، حفظ مصحف شریف بود زیرا معلمی که خودش حفظ نیست نمی تواند شاگرد را به حفظ دعوت کند.
وی افزود: رهبر معظم انقلاب در جلسات خود ابتدا تفسیر را می گفتند و بعد قرائت قرآن انجام می شد که نشانه اهمیت دادن به متن است و در این راه مفهوم در ذهن مخاطب بهتر جا می گیرد.
به کارگیری استادان مسلط
در ادامه چند تن از طلاب و استادان قرآن المصطفی(ص) دیدگاه های خود را مطرح کردند؛ یکی از طلاب افغانی، اقراء و عرض را دو رکن آموزش مکتبخانه‌ای برشمرد و گفت: امروزه شیوه‌های نوین آموزشی آنقدر زیاد شده است که این شیوه را فراموش کرده‌ایم در حالی که روش مکتبخانه‌ای نتایج خوبی هم داشته است.
حجت‌الاسلام علیزاده، دبیر نشست نیز در سخنانی بیان کرد: باید شش ماه روش مکتبخانه‌ای را در مجتمع پیاده و تاثیر آن را سنجش کنیم زیرا هدف اصلی آموزش قرآن است و هر روشی که اثرگذارتر باشد می‌تواند بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: در بسیاری از مواقع ایراد متوجه استاد و شیوه کار او ست، از این رو استادی که در یک مرحله تدریس دارد باید یک مرحله بالاتر را مسلط باشد تا قرآن‌آموز به صورت عملی از او فرا بگیرد.
همچنین مجید شریفیا، از مسئولان قرآنی المصطفی(ص) در سخنانی با بیان اینکه این نشست در آستانه طرح تحول قرآنی المصطفی در حال برگزاری است گفت: معتقدم ایجاد انگیزه در طلبه مهم است و هنر استاد است که شیرینی قرآن را به طلاب بچشاند و آنان را به این مسیر جذب کند.
وی افزود: تاکید ما این است که استاد با تبیین اهمیت فراگیری قرآن طلبه را به فراگیری جذب کند لذا باید آموزش جامع که مرحله اول آن زیباخوانی است به زیبافهمی و زیباعمل کردن و در نهایت تبلیغ زیبا منتهی شود زیرا ممکن است فردی دکترای تفسیر بگیرد ولی قرآن را درست نخواند.
همچنین استاد شهیدی‌پور در انتقاد از سخنان شریفیا گفت: ما معتقد به جامعیت در آموزش قرآن هستیم اما زیباخوانی مرحله آخر آن است و نه اول یعنی نباید طوری باشد که از ابتدا استاد صوت و لحن را برای آموزش مقدماتی قرآن به سر کلاس بفرستیم زیرا بعد از آنکه طلبه قرآن را فراگرفت حالا باید سراغ زیباخوانی نغماتی و آهنگی برویم.
مرزهای سنتی در آموزش قرآن شکسته شود
همچنین کریم دولتی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی در سخنانی گفت: این جلسات باید منجر به نوشتن مقالاتی در یک موضوع معین شود تا به خروجی علمی قابل ملاحظه برسیم.
وی با اشاره به هدف آموزش قرآن بیان کرد: در آموزش نباید دنبال آموزش روخوانی باشیم زیرا این کار پایه آموزش در هر رشته علمی مانند ریاضی و ... است ولی اگر فرد به فهم و درک روخوانی نرسید آموزش محقق نشده است.
دولتی افزود: در آموزش نباید گرفتار روش‌های سنتی و مدرن شویم و بهتر و بدتر را بیان کنیم باید روشی به کار بگیریم که مخاطب را به قرآن متناسب با توان و ظرفیت وجودی او برساند زیرا در سنت نبوی هم بوده که ایشان اصرار نداشتند که همه مردم به یک میزان و سرعت بتوانند قرآن را یاد بگیرند.
این داور و حافظ بین‌المللی قرآن بیان کرد: هنر بزرگ معلم قرآن این است که توان و استعداد و گیرایی و عشق و علاقه شاگرد را تشخیص و بر همان اساس با او کار کند یعنی نه تکلیف مالایطاق بدهد و نه برخی را یله و رها بگذارد که البته کاری سخت ولی پیچیده نیست و با چند جلسه روش کار به دست می‌آید.
داور بین المللی قرآن گفت: معلم در هر شیوه‌ای که کار می‌کند باید حواسش به این باشد که هر کدام از فراگیران چقدر از قرآن می‌دانند و چقد را باید فرا بگیرند.
وی افزود: ما در آموزش دنبال صوت و لحن و تجوید و فهم و حفظ قرآن نیستیم اما در عین حال با نگاه دیگر دنبال همه اینها هستیم یعنی خروجی یک کلاس قرآن باید این باشد که فرد مخاطب بتواند قرآن را بخواند و در مسیر درست خواندن قرار گیرد.
دولتی با اشاره به سیره معصومان در برخورد با مخاطب گفت: یک معلم حفظ باید به تعداد افرادی که برای حفظ حضور دارند برنامه داشته باشد لذا معلم باید درست مخاطب را تشخیص و او را در مسیر درست قرار دهد.
وی اظهار کرد: ما در عین اینکه باید درست خوانی قرآن را یاد دهیم از شیرینی و معنویت قرآن هم باید به فراگیر بچشانیم تا فرد از تعالی روحی و فطری خود لذت ببرد؛ مثلا بیان یک نکته معرفتی زیبا بدون اینکه وارد تفسیر آن شویم گاهی اثرگذاری بسیار زیادی دارد و چشمه‌ای از چشمه‌های زیبای قرآن بر روی قرآن‌آموز باز می‌کند.
دولتی گفت: باید در آموزش قرآن مرزهای سنتی آموزش شکسته شود و نگوییم من کارم حفظ است و کاری به مفاهیم و ... ندارم در حالی که گاهی یک نکته کلیدی مفهومی وجود دارد که باید منتقل شود لذا باید تلفیقی از مرزبندی‌های سنتی با چیزی که مخاطب را به آموزش جامع قرآن برساند ایجاد کنیم.
پرهیز از عجله در آموزش قرآن
وی افزود: بحث تدریج در آموزش قرآن اصل مهمی است یعنی هیچ عجله‌ای نباید در تدریس باشد، ضمن اینکه خودمان را درگیر شیوه‌ها نکنیم بلکه ببینیم کدام کار سبب می شود تا فرد راحت تر قرآن را بخواند.
انتقاد از طرح یکساله حفظ
دولتی با بیان اینکه کمیت در آموزش قرآن، حرف اول را نمی‌زند اظهار کرد: اینکه فرد یک جزء از قرآن را یاد بگیرد و خوب فراگیرد بهتر از این است که چند سوره را ناقص فراگیرد به همین دلیل من با حفظ یکساله قرآن مخالف هستم زیرا در طول شش ماه هم فراموش می‌کنند و مهم فراگیری درست و با کیفیت قرآن است که در ذهن مخاطب خواهد ماند.
وی افزود: قرآن‌محوری در آموزش ها باید رایج شود زیرا برخی آموزش‌ها، استادمحور و روش محور است که من با هر دو مخالف هستم زیرا باید قرآن‌محور شود این آموزش می‌تواند به نتیجه مطلوب برسد ولو اینکه خروجی آن در حد قرآن‌فهمی و فراگیری چند سوره باشد و اگر به این مطالب توجه کنیم هم مرزها خوهد شکست و هم زبان مشترک در آموزش می‌یابیم و قالب‌های دست و پاگیر زبانی و ... از بین خواهد رفت اما نتیجه مطلوب یعنی فراگیری درست قرآن ایجاد خواهد شد و پیشرفت چشمگیری در آموزش قرآن خواهیم داشت.
