علم دینی، یکی از ابعاد هویت‌سازی برای جهان اسلام است
گروه اندیشه: عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز گفت: عوامل متعددی برای هویت‌سازی در جهان اسلام وجود دارد که بحث علم دینی میتواند یکی از ابعاد آن باشد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از فارس، سعید زاهد زاهدانی، استادیار دانشگاه شیراز و عضو کمیته جامعه‌شناسی گروه علوم اجتماعی شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی شب گذشته، 11 اسفند در گفتمان دینی «علوم انسانی، امکان یا امتناع» به بحث امکان یا امتناع علم دینی پرداخت و گفت: عوامل متعددی برای هویت‌سازی در جهان اسلام وجود دارد که بحث علم دینی میتواند یکی از ابعاد آن باشد.
وی افزود: در عالم تمدن‌های متعددی وجود داشته که تمدن جدید، از تمدن اسلامی جدا شد و یک تمدن سکولاری جدید ایجاد کرد.
زاهد زاهدانی گفت: می‌توانیم فرضیه‌ای طرح کنیم که علم دینی میتواند علم ارتقا یافته‌ای باشد یعنی وقتی با علوم انسانی مقایسه می‌کنیم از آن‌ها پیشرفته‌تر است و یا اینکه علم دینی در وجوه نظری و عملی میتواند با آن‌ها رقابت کند یا بالاتر باشد.
جایگاه نظام تکوین، تاریخ، جامعه و انسان در علوم انسانی
استادیار دانشگاه شیراز ابراز کرد: یک نظام تکوین، جهان و عالمی داریم که موجوداتی در حال زندگی در آن هستند؛ همچنین نظام تاریخی وجود دارد و تاریخ بشر را کسی نمی‌تواند انکار کند؛ یک نظام اجتماعی وجود دارد و انسان در این اجتماع زندگی می‌کند؛ لذا وقتی می‌گوییم علوم انسانی یا علوم اجتماعی در واقع با این 4 مفهوم نظام تکوین، تاریخ، جامعه و انسان تعامل داریم و ارتباطی میان این 4 عامل برقرار می‌کنیم.
وی افزود: این بدان معناست که تاریخ در نظام تکوین، اجتماع در تاریخ و انسان در اجتماع عمل می‌کند یعنی یک سلسله مراتب بین این 4 عالم وجود دارد.
زاهد زاهدانی اظهار کرد: علوم انسانی و اجتماعی در طی تاریخ و تکوین شکل می‌گیرد و هر کسی هر علمی ساخته است این سلسله مراتب را در داخل آن دارد؛ بنابراین اگر بخواهیم علوم اسلامی ـ انسانی را مورد بررسی قرار دهیم باید تکلیف آن را با این 4 محیط مشخص کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز گفت: در روش تحقیق وقتی می‌خواهیم نظام تکوین را تئوریزه کنیم، نظریه‌پردازی خردمندانه با استفاده از شواهد می‌کنیم. در مورد تاریخ نیز مطالعه اسنادی انجام می‌دهیم که این اسناد میتواند اسناد مکتوب و غیرمکتوب باشد. در مورد اجتماع نیز از شواهد عینی و ذهنی استفاده می‌کنیم و در نهایت در مورد انسان نیز هم همین‌گونه است و شواهد عینی و حسی در روش‌های تحقیق علوم انسانی اعم از دینی یا سکولار معتبر است.
وی در ادامه سخنان خود به مقایسه این عوامل در علوم دینی و سکولار پرداخت و اظهار کرد: در نظریه‌پردازی نظام سکولار، رشد علوم انسانی ـ اسلامی در نظام تکوین عمدتاً ملهم از داروینیسم هستند؛ تاریخ را بر اساس تخاصم طبقاتی یا تحول خردگرایی می‌بینند. اجتماع را مبتنی بر توافق اکثریت می‌دانند و هر پدیده‌ای را در جامعه می‌خواهند مورد بررسی قرار دهند بر اساس نظر اکثریت جامعه طرح می‌کنند و انسان نیز یک انسان خردمند، حیوان ناطق و اندیشمند است و اینها چیزهایی هستند که بر اساس آن علوم انسانی امروز شکل گرفته است اما زمانی که در جهان اسلام نگاه کنیم تفاوت‌هایی بین آن‌ها رخ می‌دهد البته کلیات اولیه رعایت می‌شود.
در اسلام نظام تکوین بر اساس ربوبیت الهی تعریف می‌شود
زاهد زاهدانی اضافه کرد: در جهان اسلام نظام تکوین بر اساس ربوبیت الهی و حاکمیت اراده الهی تعریف می‌شود؛ تاریخ بر اساس قرآن کریم، تحول بر اساس ارسال رسل و فعل صالحین و وجود پیامبرها تقسیم‌بندی می‌شود؛ اجتماع مبتنی بر باورها، افکار و رفتار امت و امامت است و نیز انسان خلیفه خدا بر روی زمین یا مظهر ظهور اسماء الهی است و اینها زمینه‌هایی است که علوم انسانی ـ اسلامی بر اساس آن شکل گرفته است.
وی گفت: در این زمینه نیز مکتب‌هایی به‌وجود آمده که اکنون در حوزه علمیه و دانشگاه‌ها این 3 مکتب وجود دارند و مؤسساتی نیز نظیر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشکده باقرالعلوم(ع) و فرهنگستان علوم اسلامی تأسیس شده‌اند.
