تمام دانشگاه‌ها عرصه «علم دینی» هستند
گروه اندیشه: نگاه و برداشت کلی راجع به ارتباط علم و دین باید گسترش پیدا کند، در دانشگاه‌ها از نظر منابع و اساتید، باید نگاه درستی به علم دینی وجود داشته باشد و نیازی نیست که جای خاصی برای پرورش این علم داشته باشیم.
حجت الاسلام والمسلمین علی مصباح‌یزدی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پِژوهشی امام خمینی (ره)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در خصوص علم دینی گفت: در ابتدا باید علم دینی را تعریف کرد تا ابتدا به ساکن دریابیم که علم دینی به چه معناست و بعد درباره آن قضاوت کرد و هم‌چنین راهبردهای آن در ساخت جامعه مدنی را مطالعه نمود.
وی با اشاره به این‌که آن‌چیزی که به عنوان علم دینی در ادبیات امروز اندیشمندان ما اراده می‌شود، شامل دایره معانی مختلف است، ادامه داد: آن چه ما می‌توانیم به علم دینی نسبت بدهیم و یا این‌که دینی بودن علم را برای بخشی از علم یا برخی از نظریات علمی تثبیت کنیم، باید شامل برخی از ویژگی‌ها باشد که بر اساس مبانی درست اعتقادی، جهان‌شناسی درست، معرفت‌شناسی صحیح و انسان‌شناسی مناسب بنا شده باشد.
ویژگی علم دینی
دانشیار مؤسسه‌ی آموزشی و پِژوهشی امام خمینی(ره) افزود: به عبارت دیگر مبانی اعتقادی دینی نباید به نحوی معرفی شوند که با هم متعارض نمایش داده شود. ویژگی دیگر علم دینی این است که باید در مسیر اهداف دین باشد. منظور از این حرف چنان است که دین، در ارتقای شأن انسانی، اهدافی را در نظر دارد و پی‌گیری می‌کند و علم دینی باید در مسیر اهداف کلی آن قدم بردارد و بتواند برای تحقق اهداف دینی کارآمد باشد.
علی مصباح‌یزدی ویژگی دیگر علم دینی را در روش‌ها و منابع مورد استفاده دانست و تصریح کرد: علم دینی باید در روش‌ها و منابعی که استفاده می‌کند، روش نقلی و استفاده از متون‌های دینی را در نظر بگیرد و از آن‌ها را در جایگاه مناسب خود استفاده کند تا به این وسیله هم اهداف دینی محقق شوند و هم این که مبانی معرفتی و وجودشناسانه آن دینی باشد.
ابزار علم دینی
وی خاطرنشان کرد: اگر علم دینی به این شکل تعریف شود و دارای چنین ویژگی‌هایی که ذکر آن رفت، باشد، برای اداره یک جامعه اسلامی و آن چیزی که مقصود تمام تلاش‌های اسلام بوده و هم‌چنین اهدافی که اسلام تعریف و تعیین می‌کند، می‌تواند بهترین ابزار باشد. البته نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که وقتی سخن از علم دینی می‌رود و می‌گوییم علم دینی، مقصود از آن به این معنا نیست که از روش‌های دیگر علوم و منابع دیگر مثل عقل، تجربه و سایر منابعی که می‌توان از آن استفاده کرد، استفاده نکند.
وی با بیان این‌که علم دینی از تمام ابزار علمی به شکل معقول و منطقی در جایگاه خودش بهره خواهد برد، اظهار کرد: علم دینی به واسطه علم بودنش بی نیاز از منابع درک و شناسایی نیست ولیکن در آن جا که لازم است از منابع دینی و روش نقلی و اجتهادی استفاده کند، دریغ نمی‌کند و از این منابع عظیم هم برای پیشبرد امور، استفاده می‌کند.
این پژوهش‌گر دینی با تأکید بر این‌که عالمان باید دین، وحی، قرآن و روایت را نادیده نگیرند و از آن‌ها استفاده کنند، گفت: برخلاف عمده گرایش‌هایی که غیر از تجربه را نفی می‌کنند و اعتباری برای چیزی غیر از تجربه قائل نیستند، علم دینی آن است که آن‌جایی که باید از منابع دینی استفاده کند، استفاده می‌کند نه این‌که به صورت گزینشی از منابع و روش‌ها استفاده کند.
پتانسیل جامعه در تحقق علم دینی
وی در ادامه در خصوص پتانسیل‌های جامعه در کاربرد آموزه‌های قرآنی و علم دینی برای تمدن‌سازی خاطرنشان کرد: جامعه اسلامی ما بعد از انقلاب اسلامی، درخواست و انتظار این را داشتند که عالمان و دانشمندان در مسیری قرار بگیرند که خصوصا مسائل علوم انسانی که در اداره جامعه استفاده می‌شود به همین مسیر دینی بودن پیش برود.
وی تصریح کرد: مردم می‌خواستند و می‌خواهند که دین را مبنای اهداف مسائل انسانی و اجتماعی قرار بدهند. از طرف مردم چنین تقاضاهایی هست ولی از طرف نخبگان و تحصیل کردگان در این زمینه کوتاهی‌هایی وجود داشته و دارد که باید با بحث‌های منطقی و اقناعی و روشنگری بیشتر این مسئله را روشن کرد که علم دینی چیست. با این روش‌ها باید سوء تفاهم‌هایی که در رابطه با علم دینی وجود دارد را بر طرف کرد.
فرزند آیت‌الله مصباح یزدی گفت: نخبگان نباید چنین تصور کنند که به دنبال این هستیم که همه روش‌های علمی را کنار بگذاریم و سراغ آیات و روایات برویم. فیزیک و شیمی را نمی‌توان از آیات و روایات استخراج کرد. این‌ها سوءتفاهم‌هایی است که در اذهان برخی وجود دارد که با این ابهام اصل مسئله را مخدوش می‌دانند. فضای بازی باید وجود داشته باشد تا این مسائل شکافته شود و جوانب مختلف آن توضیح داده شود تا راه برای تحقق چنین علمی و تحقق اهداف جمهوری اسلامی راحت‌تر شود.
علم دینی و دانشگاه‌های کشور
وی در پایان در پاسخ به این سؤال که آیا برای پرورش علم دینی نیاز به دانشگاه یا واحد علمی مختص به آن هست یا خیر، پاسخ داد: نکته مهم این است که نگاه و برداشت کلی راجع به ارتباط علم و دین در جامعه علمی ما گسترش پیدا کند و این‌که در جای خاصی تحقق پیدا کند و اسم آن را چی بگذاریم مهم نیست. اگر همین دانشگاه‌های موجود، از نظر منابع و اساتیدی که در آن فعالیت می‌کنند، نگاه درستی وجود داشته باشد، نیازی نیست که جای خاصی برای پرورش این علم داشته باشیم.
