رستاخیز عاشورایی لر زبان‌های قمی با آیین«گل مالی»+ فیلم

انگار رستاخیز است، عطر نم خاک دیگر فقط عطر نم خاک نیست بلکه عطر گلاب دارد و از همان گلابی است که برای شستشوی کعبه استفاده می‌شود و من انگار جان می‌گیرم و در دلم زمزمه طواف کعبه را مرور می‌کنم.

گودال گل، تمثالی از ضریح شش‌گوشه است؛ شش‌گوشه‌ای که نه گنبد دارد و نه بارگاه، باران اشک‌هایم به یاد ضریح شش‌گوشه و بقیع از ناودان چشمم جاری می‌شود.

مردان و زنان و کودکان گل مالی شده چیزی شبیه از خاک برخاستگان دیده می‌شوند، من با دیدن آن‌ها بی‌تاب و گریان می‌شوم و مشک قلبم پرتپش‌تر از قبل می‌زند و شبیه یک کودک تنها و آواره احساس غربت می‌کنم؛ چون اولین باری است که در این مراسم هستم، با خانواده نیامدم و هیچ شخصی را نمی‌شناسم.

صدای مداحی می‌آید، ذهنم یک لحظه عاشورا می‌شود و مجدد نفس می‌کشم تا در خیمۀ تربت به گلاب اندود شده اتراق کنم که انگار از پوسته خود خارج می‌شوم؛ امروز لباس تنم از جنس خاک است نه الیاف و چقدر امروز شبیه مردگانِ زنده شده هستم، جان باخته‌ای متحرک که به نوعی در حال سوگواری، عشق و ارادت به ساحت حضرات معصومین و حضرت سیدالشهدا(ع) است.

آیینی معنوی با لباسی از خاک تربت

هر فردی به نحوی برای عزیزانش سوگواری و عزاداری می‌‎کند و مردم لر زبان ساکن شهر قم نیز امروز 28 مرداد ماه مصادف با عاشورای حسینی در این شهر با اجرای آیین معنوی چندصدساله «گل مالی» در روز عاشورا که به ثبت ملی رسیده است؛ لباسی از خاک تربت به تن کردند.

فضای اجرای مراسم گل مالی، امام زاده شاه جمال بود و از روز تاسوعا و چند روز قبل از آن آماده‌سازی‌های لازم و تدارکات اندیشیده شده بود.

فضای جانمایی مدنظر یکی از باغچه‌هایی بود که گیاهی زنده نداشت و یک به یک خدامی که حب حضرت سیدالشهدا(ع) و خاندانشان را بر قلب داشتند فارغ از پست و مقام و در هر مرتبه و شغلی می‌آمدند تا سطح زمین را برای مراسم آماده ‌کنند که یکی از پیرغلامان به نام بیرانوند در گفت‌وگو با ایکنا از قم، معتقد است بر درگاه اهل بیت هر خدمت و هر قدم، نوعی عرض ارادت است؛ لذا با همین باور آقای حاجی‌زاده هم تیغ‌هایی را که از داخل خاک کنده شده را درون زمین می‌ریخت و می‌گفت فردا قرار است سوگواران حضرت ثارالله در این محل آمد و شد داشته باشند و نباید این تیغ‌ها مزاحمت ایجاد کنند، سنگلاخ‌ها را هم آقای صادقی از روی خاک برمی‌داشت و حتی حسین آقا و احمد آقا با دستانشان به آرامی روی زمین دست می‌کشیدند تا اگر تیغی یا سنگلاخی روی زمین باقی مانده است را بردارند؛ آقای تقی‌پور هم که از 16 سالگی به عشق امام حسین(ع) رباعی می‌سراید علاوه بر همکاری در این هموارسازی، گاهی گریزی به اشعار پرمصائب‌ روز عاشورا می‌زد.

چه کسی بهتر از امام حسین که برایش اینچنین عزاداری کنیم

کربلایی مجیدرضا تقی‌پور از مداحان هیأت لر زبانان قمی در گفت‌وگو با ایکنا از قم، گفت: از قدیم هر وقت هر بزرگی از لرها فوت کرده همین مراسم گل مالی را برایش انجام داده‌اند و حتی الان هم اگر شخصی از خاندانی فوت کند اعضای خانواده خودشان را به این منظور و بیان که ما عزاداریم گِلی می‌کنند و چه کسی بهتر از امام حسین(ع) که عزادارش باشیم.

این مداح اهل بیت عنوان کرد: این گل گذاشتن سابقه لری ندارد، مردمی از قبیله بنی اسد که امام حسین(ع) را به خاک سپردند همین کار را انجام دادند و بچه‌های امام حسین(ع) هم روزی که سر از بدن پدر جدا دیدند آن‌ها هم همین کار را کردندو از شدت غم و اندوه خودشان را به زمین و خاک زدند.

وی افزود: این مراسم گل مالی قصه عجیبی دارد که قصه منِ نوعی نیست و برای یک مرجع تقلید شیعیان جهان بوده است، در واقع ما از این سنت حاجت گرفتیم. قصه اینطور بوده است: «آیت‌الله شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی خاطره‌ای از مرحوم آیت‌الله بروجردی نقل کرده است با این عنوان که وقتی چشم آیت‌الله بروجردی اذیت می‌کرده و مشکلی برایشان ایجاد شده بوده، گِلی را از پیش پای عزاداران لر زبان به نیت شفا چشم‌شان می‌گذارند و استفاده از تربت حضرت سیدالشهدا(ع)، تا آخر عمرشان به قوت خود باقی می‌ماند.» لذا حتی کرونا هم نمی‌تواند برگزاری این مراسم را از ما بگیرد و تعطیل کند.

مراسم گل مالی بدون حرکت دسته عزاداری به سمت حرم به خاطر رعایت حال شهروندان

یکی از مادران در جلسه سوگواری با اشاره به تفاوت ایام این دهه از عاشورا در کرونا و قبل از آن در گفت‌وگو با ایکنا از قم، گفت: در این ایام نظم بهتری وجود داشت و پروتکل‌ها رعایت می‌شد، به دلیل وضعیت شهر و رعایت حال شهروندان و شیوه‌نامه‌های بهداشتی بعد از مراسم گل مالی دسته عزاداری به رسم همیشه به سمت حرم مطهر حضرت معصومه(س) حرکت نکرد و در واقع بدون دسته روی انجام شد.

وی افزود: این مدل عزاداری در این ایام که اتفاقا محدودیت تردد هم داشتیم و وضعیت کرونا واقعا غم‌انگیز بود و واقعا احساس غریبی داشتیم؛ از طرفی استرس این را داشتیم که مبادا بچه‌ها دچار بیماری بشوند و از طرفی بغضی با ما همراه بود که نمی‌توانستیم به مراسم عزا هم نیاییم؛ ما که عمدتا در مراسمات به صورت خانوادگی شرکت می‌کنیم با همسرم تصمیم گرفتیم یک شب در میان یکی از بچه‌ها مراقبت کند و یکی به مجلس عزاداری بیاید.

ما با تربت غسل شهادت می‌کنیم

یکی از پیشکسوتان حاضر در این مراسم در گفت‌وگو با ایکنا از قم، گفت: هیئت ما هزار تا 1500 نفر جمعیت دارد و این گودال گل که تمثالی از قبر شش‌گوشه مبارک حضرت ثارالله است را با توجه به تعداد آماده می‌کنیم؛ یعنی اگر تعداد بیشتر باشد گودال را بزرگتر و با ابعاد بزرگتر می‌سازیم که ما به تأسی از اینکه حضرت اباعبدالله(ع) در روز عاشورا وقتی خون از بدنشان جاری شد و خاک پوششی بر بدنشان بود و حجاب شد، ما هم ظهر عاشورا با تربت که همان خاک با خون در آمیخته است، غسل شهادت می‌کنیم.

وی افزود: قبلا رسم بر این بود که این لباس گلی را بعضی حتی تا سال بعد نمی‌شستند. یا مثلا گلی که بر صورت و بدنشان بود را نمی‌شستند و صبر می‌کردند تا خودش بریزد؛ حالا کمی تغییرات ایجاد شده است، ولی به هر صورت این خاک را که از تربت کربلا و خاک مقدس و همان گلابی که کعبه را با آن شستشو می‌دهند و آب زمزم تهیه شده است را به عنوان تبرک و تیمم می‌دانند و معمولا گل را تا اذان ظهر نمی‌شورند تا خودش بریزد.

یا حسین(ع) هر چند دور ولی با تو هستیم 

فردی تقریبا سالمند نیز در مورد علت مراسم گل مالی در گفت‌وگو با ایکنا از قم، گفت: ما در این مراسم می‌خواهیم بگوییم که آقاجان اگر چه امسال که سال چند هجری قمری است و سالیان سال از شهادت شما گذشته و ما آنجا نبودیم ولی امروز که هستیم، پس امروز با تو هستیم و ما را با همین لباس خاکی قبول کن تا نذر تو باشیم.

عرض ارادت به دور از هر گونه منیت

یکی از جوانان حاضر در این مجلس عزا در گفت‌وگو با ایکنا از قم، گفت: این مراسم خاص لرزبان‌ها است، من از کودکی در این مراسمات بودم و به نوعی می‌خواهیم به حضرت سیدالشهدا بگوییم که ما امروز با شما همدل و همراهیم. گاهی هم به قصد حاجت ما خودمان را گل مالی می‌کنیم و حاجت می‌گیریم.

وی ادامه داد: این گل وقتی به چهره و لباس زده می‌شود دیگر هیچ چهره‌ای مشخص نیست پس هیچ منیتی هم دیگر نیست و اینگونه بی‌ریا به ساحت مقدس امام حسین(ع) و خاندانشان عرض ارادت داریم.

گزارش از هدی سادات چاوشی