به گزارش ایکنا از قم، محمد رضاییندوشن رئیس اداره معماری و طراحی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان قم و ارائه دهنده این رساله امروز در نشست « تاثیر مفهوم مکانهای دروازهای بر ادراک مردم در شهرهای تارخی و مذهبی» با اشاره به روند تحقیقات و پژوهش دفاعیه دکتری خود گفت: قم از جمله شهرهای منحصر به فرد جهان اسلام است که همواره سلسله مراتب تشرف در دورههای مختلف معماری شهرسازی آن رعایت شدهاست.
رئیس اداره معماری و طراحی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان قم تصریح کرد: آنچه که از بررسی عکسها و گراورهای جهانگردان قدیم مانند «لوئیجی پیچه»، «آدام الولئاریوس»، «اوژن فلاندین»، «ژان شاردین»، «کرنیلوس دبرین» و دلمان از داخل و بیرون شهرقم به دست آمده پیداست که در معماری قدیم قم توجه به حرم آن قدر اهمیت داشته است که در بیرون شهر همواره مسیرهای مستقیم به حرم به طور کامل حفظ شده تا دید گنبد محو نشود.
لزوم حفظ کریدورهای تپه سلام قم
رضاییندوشن با تاکید بر لزوم حفظ کریدورهای تپه سلام قم گفت: در ورودی قم دو تپه سلام وجود دارد که یکی در نزدیک پل شهید دستغیب خیابان امام فعلی و دیگری در جاده قم - تهران ارتفاعات منظریه است (که در زمان ناصری کشیده شده است.) با قرار گرفتن در هر یک از این دو مکان گنبد طلایی حرم پیداست و مسافران میتوانند با قرار گرفتن در این مکانها به صورت مستقیم رو به سمت حرم فاطمه معصومه(س) عرض ارادات کنند.
وی با اشاره ساختار کالبدی شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و مشهد گفت: تفاوت عمده قم با دیگر شهرها این است که حرم فاطمه معصومه(س) در حاشیه شهر واقع شده است که گویای قدمت این شهر است.
رعایت سلسله مراتب تشرف به حرم در معماری قدیمی شهر قم
رئیس اداره معماری و طراحی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان قم در بررسی وضعیت داخل شهر قم در باب معماری خاص این شهر زیارتی بیان کرد: با بررسی عکسهای به جا مانده از شهر قم به این نتیجه میرسیم که معماران قدیم این شهر که بیشتر با دید فرهنگی شهر را ساختهاند همواره سلسله مراتب تشرف به حرم را رعایت کردهاند.
وی با اشاره به ساخت صحن اتابکی توسط استاد حسن معمار قمی گفت: یکی از مهمترین اصول آداب زیارت ورود از سمت پا به داخل حرم است که با ساختن صحن اتابکی توسط این معمار چیره دست این مهم نیز برای حرم فاطمه معصومه(س) لحاظ شد.
رضایی ندوشن با اشاره به سرسبزی قم قدیم به علت وجود باغات فراوان گفت: در عکسهای سیاحان گویایی سرسبزی این شهر بوده است. باغاتی که در کنار گنبد طلایی حرم مطهر نمایی زیبایی را به این شهر داده بودند.
انتقاد از نگاه سوداگرانه در ساخت وسازهای شهر قم
وی با انتقاد از نگاه سوداگرانه امروز در ساخت وسازهای شهرقم گفت: همه زیبایی معماری قدیم قم این است که همه شهر از دروازه ورودی گرفته تا حرم مطهر درجهت تسهیل ورود و تشرف به حرم لحاظ میشده و در همه عکسها و گراورهای باقی مانده از جهانگردان مشهور، بنا و گنبد حرم فاطمه معصومه(س) کاملا مشهود است.
طرح حرم ــ جمکران
وی در خصوص معماری و شهرسازی جدید قم گفت: یکی از مهمترین طرحهای توسعه شهری قم در چهار دهه اخیر طرح حرم - جمکران است، ایده این طرح ایجاد مسیر مستقیم از مسجد مقدس جمکران به حرم حضرت معصومه(س) به طول هفت کیلومتر است؛ بهصورتی که گنبد حرم و مسجد در یک راستا قرار گیرند.
رضایی ندوشن ادامه داد: این طرح موجب تخریب بسیاری از باغات و مزارع و نابودی بخش وسیعی از بافت تاریخی شهر قم شده است، هر چند در نگاه اول ایده این طرح همانند احداث جاده تهران - قم توسط امینالسطان در عهد قاجار است که از منظریه تا قم، مسیری مستقیم به سمت حرم ایجاد کند، ولی تفاوتی عمده با آن در اجرا دارد.
وی اظهار کرد: جاده تهران و خیابان امام فعلی هنگامی که محدوده باغات شهر میرسید با حفظ باغات موجود و قناعت به کریدور بصری موجود به سمت حرم، مسیر مستقیم به سمت حرم را از سه راه حاجزینل به سمت دروازه علیخانی منحرف نموده و در مسیر جاده ساوه قرار میگیرد اما مسیر جمکران به حرم با تملک گسترده بافت تاریخی، مجموعهای ارزشمند از بافت و بناهای تاریخی ایران را نابود میکند.
وی افزود: این طرح هم اکنون همچنان یکی از بزرگترین پردازههای شهری ایران است که پس از ربع قرن از زمان شروع آن کاملاً سردرگم مانده و به سرانجام نرسیده است، بخش تخریب شده بافت تاریخی، همچنان با منظری مخروبه در کنار حرم و هسته شهر باقی ماندهاست.
پروژه منوریل بدون مطالعات تاریخی صورت گرفت
رضاییندوشن بیان کرد: پردازه دیگری که در قم با هزینه بسیار انجام گرفت پروژه منوریل بود که بدون هر گونه مطالعه اعم از مطالعات تاریخی صورت گرفت، یکی از ایستگاههای خط منوریل که قرار بود در رودخانه قم و مقابل حرم انجام شود، ضمن مخدوش کردن حریم بصری آن، سدی برای کریدور بصری خیابان امام میشد.
وی افزود: کریدوری که حاصل احداث مستقیم جاده تهران قم از منظریه به سمت گنبد حرم در دورهی قاجار است. خوشبختانه این پردازه به دلیل مخالفتها ناکام ماند که دلیل اصلی مخالفتها ناشی از اهمیت سلام دادن به حضرت معصومه(س) توسط مردم در هنگام قرارگرفتن در این کریدور بصری بود.
وی بیان کرد: هرچند بررسی توسعه حرم حضرت معصومه(س) و پیرامون آن در عصر حاضر (دروهی پهلوی و جمهوری اسلامی) در بازه زمانی رساله حاضر نیست اما نتایج این رساله میتواند زمینه نقد بهتری برای اقدامات انجام شده در این دوران را فراهم آورد.
رضایی ندوشن گفت: اولین اقدامات در دوره پهلوی اول با تسطیح قبرستان بابلان و تبدیل آن به میدان آستانه، باغ ملی و ساختمان شهرداری انجام میشود، مهمترین توسعهای که در دوره پهلوی در حرم انجام شد، ساخت مسجد اعظم در محل کاخهای ساخته شده توسط شاهان صفوی و قاجار در غرب حرم، مابین حرم و رودخانه بود، اقدام دیگر مرمت تدریجی حرم و مسقف نمودن صحن موزه بود همچنین در این دوره جداره غربی خیابان بالا تخریب میشود.
وی اظهارکرد: در دوره جمهوری اسلامی مدرسه تاریخی دارالشفاء تخریب و نوسازی شد. البته مهمترین اقدام توسعهای در جنوب و پشت به قبله اتفاق افتاد و با تخریب خیابان موزه و بافت مجاور آن شبستان بزرگ امامخمینی و صحن آن ساخته شد.
رضایی ندوشن گفت: سپس با مسقف کردن رودخانه، صحن جوادالائمه(ع) ایجاد شد، در سمت شرق حرم با تخریبهای صورت گرفته در پروژه حرم - جمکران، صحن شرقی ایجاد شد، در شمال حرم نیز با تخریب ساختههای دورهی پهلوی اول و تخریب کامل باقیمانده خیابان بالا میدان بزرگ امام خمینی(ره) ایجاد میشود. متأسفانه عموم توسعههای انجام شده بدون توجه و شناخت به سلسلهمراتب تشّرف به حرم حضرت معصومه(س) صورت گرفته است.
خدشهدار شدن هویت مذهبی و زیارتی شهر قم
وی تاکید کرد: تأسف دیگری که پس از نگارش این رساله حاصل شد، مربوط به بسیاری از این نقاط عطف سلسلهمراتب تشّرف به شهر قم است اکنون عموماً از بین رفتهاند، بسیاری از مکانها مانند تپهسلام، مهمانسرای حضرت معصومه(س)، پلها و دروازهها، خیابان بالا، راستهی اصلی بازار قم و بازار سلامگاه در روند توسعه شهری از بین رفتهاند که موجب خدشهدار شدن هویت مذهبی و زیارتی شهر قم شده است.
رضایی ندوشن گفت: همچنان گنبد مطلّای حضرت معصومه(س) به شکل یک نقطه نورانی از ارتفاعات منظریه دیده میشود که متأسفانه وجود این پدیده برای همگان ناشناخته است که در طراحی اتوبان قم - تهران و بازسازیهای جاده قدیم قم - تهران توجهی بدان نشدهاست.