ذکر «بسم الله» و فقر ذاتی انسان + صوت

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالامیر سلطانی، پژوهشگر تفسیر در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان با اشاره به پژوهش خود در استخراج اصول سبک زندگی از سوره حمد، در قالب چند جلسه به ارائه این پژوهش پرداخت. 

وی در بخش پنجم این گفت‌وگو اظهار کرد: گفتیم اولین اصل سوره حمد، آغاز کارها به نام خداست. در این جلسه به معنای آغاز کارها به نام خدا و همچنین فلسفه و حکمت آغاز کارها به نام خدا می‌پردازیم.

معنای آغاز کار به نام خدا چیست؟ باید توجه کنیم آغاز کردن کاری به نام خدا صرفاً به معنی بردن اسم خدا نیست، بلکه باید در واقعیت و معنا، کار به او پیوند داشته باشد. مراد از پیوند کار با نام خداوند این است که آن کار موجبات خشنودی او را فراهم کند، چراکه این ارتباط آن را در مسیر صحیح قرار می‌دهد و آن را از هرگونه انحراف باز می‌دارد و به همین دلیل چنین کاری حتماً به نتیجه می‌رسد و پربرکت است.

در پاسخ به اینکه فلسفه و حکمت آغاز کار با نام خدا و هدف تأکیدات قرآن کریم و روایات در آغاز کارها به نام خدا چیست؟ مفسران، آرای متعددی ارائه داده‌اند. علامه سیدمحمد فضل‌الله در کتابش می‌نویسد: فلسفه تأکید بر ذکر بسم الله در همه احوال و زمان‎ها این است که بسم الله بخشی از نظام تربیت اسلامی در ارتباط انسان با خدا، در کردار و سخنانش است و حامل این پیام است که خداوند در ورای وجود انسان و حرکات اوست. همه کارها دو جهت و حیثیت دارد؛ حیثیت تشریعی و حیثیت تکوینی. این دو از خداوند نشئت می‌گیرند و معنای آغاز کارها به نام خداوند آن است که انسان متوجه و ملتفت این دو حیثیت باشد که خداوند مصدر تشریع(بایدها و نبایدها) و قدرت‌بخش انجام کارها اعم از دشوار و آسان(حتی نفس کشیدن، نشستن و راه رفتن). این امر موجب آن است که انسان در همه شرایط پیوند ایمانی‌اش با خدا محکم و استوار باشد. 

در برخی از حالت‌ها از انسان استقلال ذاتی پیدا می‌کند یا به محیط اطراف خود استقلال ذاتی می‌بخشد و خیال می‌کند این خاصیت خود موجودات است و از حقیقت فقر تکوینی که در تمام موجودات وجود دارد، غفلت می‌کند. گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» در آغاز کارها برای این است که متوجه فقر ذاتی خود و همه موجودات باشیم. ما قدرت انجام کارها را از خداوند متعال می‌گیریم. اگر موجودات خاصیتی دارند، خاصیت آنها برگرفته از ذات مقدس الهی است. 

بیشتر بخوانید:

• تمام برنامه‌های کتب آسمانی اشاره به سبک زندگی دارد + صوت
• چهار اثر پیروی از قرآن در زندگی + صوت
• موهبتی به نام سوره حمد + صوت
• پنج نکته در اهمیت شروع کارها با نام خداوند + صوت

قرآن کریم تأکید دارد که ما همواره متوجه فقر ذاتی خود باشیم؛ ما نباید از این امر غافل شویم. سوزندگی آتش و برندگی چاقو به امر خداوند متعال است اگر اذن خداوند نباشد، این خاصیت‌ها از دست می‌رود. قرآن می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ» (فاطر، 15).

امام حسین(ع) در دعای روز عرفه عرضه می‌دارد: «إِلَهِی أَنَا الْفَقِیرُ فِی غِنَايَ فَكَيْفَ لا أَكُونُ فَقِیرا فِی فَقْرِی» خدایا من در حالت غنای خود، فقیرم؛ چگونه در فقرم، فقیر نباشم. 

علامه طباطبایی نیز در حکمت ذکر «بسم الله الرحمن الرحیم» در آغاز کارها معتقد بود در میان همه مردم جهان رسم است که هر کار مهم و پرارزشی را به نام بزرگی از بزرگان آغاز می‌کنند و نخستین کلنگ هر مؤسسه ارزشمندی را به نام کسی که مورد علاقه آنهاست بر زمین می‌زنند یعنی از آغاز آن کار را با شخصیت مورد نظر ارتباط می‌دهند، ولی آیا بهتر نیست که برای پاینده بودن یک برنامه و جاوید ماندن یک تشکیلات آن را به موجود پایدار و جاودان ارتباط دهیم که فنا در ذات او راه ندارد؟ چرا که همه موجودات این جهان به سوی کهنگی و زوال می‌روند، تنها چیزی که باقی می‌ماند ذات لایزال الهی و آن چیزهایی است که به او بستگی دارد. 

قرآن به این حقیقت اشاره می‌کند: «مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ»(نحل، 96) آنچه نزد شما است نابود می‌شود و آنچه نزد خداوند متعال است پایدار است. پس اگر بخواهیم کار ما همیشگی و آثارش جاویدان باشد، باید در آغاز نام خداوند متعال را ذکر کنیم.

نظر سوم متعلق به حجت‌الاسلام قرائتی است که معتقد است «بسم الله الرحمن الرحیم» آرم و نشانه مسلمانی است و باید هم کارها رنگ خدایی داشته باشد. همان‌گونه که محصولات و کالاهای ساخت یک کارخانه علامت آن را دارد، ذکر بسم الله هم علامت بندگی ما است.