عدم خودباوری از مهم‌ترین دغدغه‌های دکتر مجتهدی بود

به گزارش خبرنگار ایکنا، مراسم یادبود هفتمین روز درگذشت استاد کریم مجتهدی با حضور و سخنرانی غلامعلی حداد‌عادل، مهدی گلشنی، حسین کلباسی‌اشتری، موسی نجفی و غلامرضا اعوانی صبح امروز ۲ بهمن در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

گزیده سخنان مهدی گلشنی؛ استاد پیشکسوت فلسفه را در ادامه می‌خوانید؛

از نظر من استاد مجتهدی از اساتید کم‌بدیل و کم‌نظیر بودند. درست است همه کتاب‌هایی که از ایشان مانده غالبا در فلسفه است که هم به فلسفه شرق مسلط بودند و هم فلسفه غرب ولی دغدغه‌های فرهنگی داشتند و این دغدغه‌های فرهنگی درست مسائلی است که ما الآن داریم.

یکی از دغدغه‌های ایشان اهمیت فلسفه بود. می‌فرمایند آنجا که فلسفه نیست علم هم رشد نخواهد کرد. ما به این مطلب رسیدیم، غرب هم رسیده است. شصت سال پیش که من در آمریکا درس می‌خواندم در دانشکده‌های علوم حرفی از فلسفه نبود ولی الآن در مهمترین دانشکده‌های علوم آمریکا فیزیکدان‌های تراز اول سراغ فلسفه رفتند و به این وصیت انیشتین رسیدند که اول قرن بیستم با همکارانش دعوا داشت و می‌گفت اگر بخواهید این مسائل را حل کنید باید با فلاسفه بنشینید و حل کنید. الآن دانشمندان به این حرف رسیدند ولی در مملکت ما نه دانشکده‌های علوم با فلسفه کار دارند و نه دانشکده فلسفه با علوم کار دارد. این در حالی است که راسل می‌گفت فیلسوفی که کاری با علم نداشته باشد فلسفه‌اش ابتر است. الآن بعضی از مهمترین مسائل خلقت و هستی ترکیبی از این دو را می‌خواهد و استاد مجتهدی از اشخاصی بودند که روی این مسئله خیلی تاکید داشتند.

چون الآن همه نگاه‌ها به غرب است ایشان تاکید داشتند سنت فلسفی خودمان را فراموش نکنیم. ما سنت خودمان را نمی‌شناسیم، سنت فلسفی و سنت اصلی ما کجا است؟ کجا یک کتاب خوب می‌توانید درباره ابن‌سینا به من نشان دهید؟ الآن در غرب ابن‌سینا احیا شده و مقالات جالب در موردش نوشته شده که یک مورد از آن را در ایران نداریم. ایشان در جلسه بزرگداشت ملاصدرا در بنیاد حکمت صدرا فرمودند من بیشتر متخصص فلسفه غرب هستم ولی مدافع فلسفه غرب نیستم و با تامل در فلسفه غرب امکانات بیشتری در فلسفه خودمان خواهیم یافت. فلسفه ملاصدرا، میرداماد، سهرودی می‌تواند آینده فرهنگی ما را تضمین کند ولی نباید از فلسفه غرب هم بی‌اطلاع بود. الآن با توجه به توجهی که در غرب به فلسفه می‌شود وقت است که ما با آنها تعامل داشته باشیم نه اینکه دانشکده الهیات و فلسفه از این تحولات جدید بی‌اطلاع باشند و تعاملی در کار نباشد.

یکی دیگر از دغدغه‌های‌شان مسئله ضعف خودباوری در محیط ماست. الآن همه نگاه‌ها به غرب است و خودی‌ها را قبول ندارند. ایشان ضعف علمی دانشجویان را ناشی از فقدان روحیه خودباوری می‌دانستند. این واقعا یک مسئله است. ما مسائل فرهنگی بسیاری داریم ولی فرهنگ در این کشور فراموش شده است. بعد از انقلاب، فرهنگ را فراموش کردند. شما به دانشگاه شریف بروید ببینید دانشکده‌های مهندسی چقدر با گروه فلسفه علم مخالفت داشتند. استاد می‌گویند جامعه ما دچار عدم خودباوری است و باور نکرده فلسفه می‌تواند کاری از پیش ببرد.

یک نکته دیگر تاکید ایشان بر استفاده از واژه‌های فارسی است. ما بارها خدمت مقام معظم رهبری به عنوان اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیدیم، ایشان بارها تاکید کردند چرا باید تابلوها دارای واژگان فرنگی در شهرها باشد. شما به ترکیه بروید یک تابلوی فرنگی می‌بینید؟ دکتر مجتهدی می‌گویند برخی فکر می‌کنند اگر تعدادی واژه غربی استفاده کنند و شب و روز، آنها را به کار ببرند شاهکار کرده و سوادشان را به رخ دیگران کشیدند. واقعا این مسئله فراموش شده و هیچ اقدامی در این زمینه نشد.

لزوم احساس دانشجو بودن از توصیه‌های دیگر ایشان بود در صورتی که الآن خلافش را می‌بینیم و همه فکر می‌کنند آخرین مطالب را می‌دانند. ایشان می‌گویند باید همواره جوینده دانش اصیل باشیم. فاجعه این است معلمان و دانشجویان ما دانشجو نیستند در حالی که فیلسوف باید دانشجو باشد یعنی جوینده دانش باشد.

یک نکته دیگر درباره ایشان که خیلی خوشم آمد نقدشان به سیدجمال الدین اسدآبادی است. استاد می‌فرمودند سیدجمال الدین اسدآبادی سیاستمدار است، نه فیلسوف. عبارت ایشان این است که به نظرم سیدجمال دارای شخصیت یکدست و واجد چهره معین و مشخصی نیست. علاوه بر پیچیدگی نوشته‌های او تناقض‌گویی‌هایی در نوشته‌هایش مشاهده می‌شود و بعد به ایشان انتقاد می‌کنند.

ارنست رنان یک مقاله نوشت، سیدجمال جوابش را داد، دکتر مجتهدی جواب سیدجمال را عامیانه می‌داند. سیدجمال اصلا متوجه نشد پوزیتیویسم چیست به همین خاطر استاد می‌فرماید وقتی رنان سخنرانی کرد و اسلام را مانع پیشرفت دانست و سیدجمال جوابش را داد جواب او توان مقابله با سخنان رنان را نداشت. سیدجمال از حاکمیت پوزیتیویسم بر علم سخن گفت اما او خسارت ناشی از حاکمیت پوزیتیویسم که هنوز دچار آن هستیم را ذکر نکرد. این در حالی است که یکی از بزرگترین فیلسوفان فعلی گفته است پیروی از پوزیتیویسم علم را عقب می‌اندازد.

دکتر مجتهدی می‌فرمایند سیدجمال پایه‌گذار روشنفکری دینی در تاریخ معاصر ایران است. او از عالمان دینی و سنت‌های اسلامی انتقاد می‌کند و در راستای تفکر غربی سنت اسلامی را بازخوانی می‌کند. به نظرم نقد ایشان بر سیدجمال از جامع‌ترین نقدهایی است که دیدم.