جنبه‌های علمی همراه با کارآفرینی در آیین‌نامه ارتقای اساتید لحاظ شود
رؤسای دانشگاه‌های قم در خصوص فرمایشات رهبر معظم انقلاب درباره اصلاح رویه مشروط بودن ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها به مقالات علمی و انتقاد از استمرار این روند غیرمنطقی، بیان کردند: آیین‌نامه ارتقا اساتید تمام جنبه‌ها را ببیند و به جامع‌الاطراف بودن استاد توجه داشته باشد.
مقام معظم رهبری در دیدار 25 مهرماه نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور با اشاره به تذکرات قبلی درباره اصلاح رویه مشروط بودن ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها به مقالات علمی، از استمرار این روند غیرمنطقی انتقاد کردند و فرمودند: «مقاله‌نویسی و انتشار تحقیقات و مقالات اِسنادی معتبر در مجلات و مراکز علمی دنیا و شرکت در مسابقه علمی جهان کار خوبی است که حتماً باید انجام بگیرد، اما منوط کردن ارتقای اعضای هیئت علمی به این موضوع، منطقی نیست؛ البته مقالات علمی خوب، مایه ارتقای شهرت و اعتبار علمی کشور است که دستگاه‌های مدیریت علمی کشور باید برای این ارتقاء، راه‌های مناسبی پیدا کنند تا رتبه علمی کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی تنزل پیدا نکند.
هدف اصلی از تولید مقالات علمی و پژوهشی و پایان‌نامه‌ها کمک به حل مسائل کشور باشد، بهداشت و سلامت، مسکن، امنیت، تغذیه، خانواده، محیط زیست، اصلاح ساختارهای حکومتی و ارتباطات بین‌المللی از جمله مسائل کشور است که باید مقالات و پژوهش‌های علمی قوی دارای راه‌حل برای آنها تولید شود و در این زمینه نباید به کارهای روزنامه‌ای و یادداشت‌های به اصطلاح ژورنالیستی اکتفا شود.»
در این راستا خبرنگار ایکنا از قم با توجه به بیانات مقام معظم رهبری، با چند تن از رؤسای دانشگاه‌های قم به گفت‌وگو نشسته و نظرات و پیشنهادات این افراد را جویا شده است که در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود.
تمام جنبه‌ها در آیین‌نامه ارتقای اساتید لحاظ شود
حجت‌الاسلام والمسلمين احمدحسین شریفی، رئیس دانشگاه قم در این رابطه بیان کرد: هیئت علمی‌ها در دانشگاه‌ها وظایف متعدد و رسالت‌هایی بر عهده دارند که همه این رسالت‌ها باید هم‌عرض هم محقق شوند تا استاد، یک استاد تراز و شایسته این مقام باشد. یکی از رسالت‌های اصلی دانشگاه‌ها انتقال معارف، علم و دانش به نسل جدید در سطوح مختلف است که این کار را اساتید بر عهده دارند و وظیفه اصلی آنها و بار سنگینی بر دوش‌شان است، بنابراین شاید مهم‌ترین نقش استاد آموزش نسل جدید و انتقال معارف و دانش به دانشجویان با استفاده از مدرنترین، جذاب‌ترین و مؤثرترین روش‌های آموزش است.
وی گفت: بخش دیگری که استاد بر عهده دارد بخش تحقیق، پژوهش، تولید علم و فناوری است؛ قطعاً اگر یک استاد در عرصه پژوهش قوی نباشد و یا در عرصه فناوری و ارتباط با جامعه و صنعت فعال نشود، نمی‌توان از او انتظار داشت یک شاگرد و دانشجو فناور و پژوهشگر و معتقد به حل مسائل اجتماعی تربیت کند. بنابراین، یک رسالت مهم بر عهده استادان کار پژوهشی، تحقیق، تولید علم و فعالیت در حوزه‌های دانش‌بنیان و ارتباط با صنعت است.
شریفی ادامه داد: وظیفه دیگر اساتید که شاید به معنایی اساسی‌ترین رسالت آنها باشد، رسالت پیامبرگونه و هدایت‌گری و فرهنگی استاد است. لذا، بنا نیست تنها دانشجو و نسل جدید را از حیث علمی و پژوهشی تربیت کنیم، بلکه دانشجو باید از حیث فرهنگی، اجتماعی، سبک زندگی و نشاط معنوی و در نهایت انسان بودن نیز پرورش پیدا کند؛ پس یک انسان باید خود وارسته و مهذب باشد تا بتواند نسلی را تهذیب کند. بنابراین، وظیفه دیگر اساتید، حوزه معنویت، اخلاق و فرهنگ است.
رئیس دانشگاه قم اظهار کرد: به علاوه استاد به‌دلیل اینکه یکی از کارکنان سازمانی است، وظایف سازمانی نیز بر عهده داشته و شرح وظایف مشخصی دارد که در همه جای دنیا نیز این‌گونه است. بنابراین، چهار رسالت اصلی هر استاد، رسالت پژوهشی، آموزشی، فرهنگی و نظم و انضباط ساختاری و سازمانی است.
وی گفت: مهم است آیین‌نامه ارتقا که مهم‌ترین آیین‌نامه حاکم بر حیات و زیست علمی اساتید است و سال‌های زیادی از زیست اساتید بر طبق این آیین‌نامه ارزیابی و مدیریت می‌شوند، این چهار حوزه را مبتنی بر فکر اسلامی طبق بنیان‌های علمی، پژوهشی، اسلامی و ایرانی طراحی کند و اساتید را جهت دهد. لذا، اگر این آیین‌نامه درست و در راستای نیازها و اهداف اصلی کشور و آرمان‌های بین‌المللی حوزه علم و فناوری ما طراحی شود، می‌تواند جهت‌بخش و مؤثر باشد.
شریفی تصریح کرد: طبیعتاً هدف این آیین‌نامه‌ها در همه دنیا این است که یک سطح و تراز را حفظ کنند تا کسانی که در دانشگاه جذب شدند در صورت رعایت نکردن این تراز در غربالگری از این گردونه خارج شوند و کرسی به افراد شایسته داده شود، بنابراین این‌گونه نیست که هر فردی وارد دانشگاه شد تنها در مسیر ارتقا حرکت کند، بلکه این آیین‌نامه، آیین‌نامه پیشرفت و دستورالعمل ارتقاست و باید به نحوی باشد که استاد را جهت‌دهی کند.
رئیس دانشگاه قم با بیان اینکه اساتیدی که جذب هیئت علمی می‌شوند در مدت پنج سال فرصت دارند از پیمانی به رسمی آزمایشی تبدیل وضع شوند، گفت: اگر اساتید در این مدت موفق به تبدیل وضعیت نشوند با تشخیص هیئت رئیسه می‌توانند این زمان را یک سال تمدید کنند، هیئت امنا نیز می‌تواند یک سال دیگر زمان را تمدید کند، در غیر این‌صورت اگر استادی نتواند ارتقا پیدا کند، دانشگاه او را به پیمانی دائم تبدیل می‌کند و هر سال فعالیت او بررسی می‌شود. همچنین اگر استادی سه سال ترفیع نگیرد حتی اگر رسمی دائمی باشد، دچار رکود علمی شده و دانشگاه می‌تواند او را اخراج کند.
وی با بیان اینکه برای تبدیل وضعیت یک سری شاخصه‌های علمی وجود دارد و استاد باید پایه‌های سالانه آیین‌نامه ترفیع را بگیرد، گفت: این شاخصه‌ها شامل تدریس میزان مشخصی واحد درسی و کار پژوهشی، نظم و انضباط اداری و فعالیت‌های فرهنگی مانند مشاوره به دانشجویان است.
شریفی ادامه داد: هر جامعه‌ای ارزش‌هایی دارد و فعالیت‌های فرهنگی نیز گسترده است، به‌طور نمونه در کشورهای اروپایی نقد هلوکاست یک خط قرمز است و اگر استادی هلوکاست را تشکیک کند در هر سطح علمی از دانشگاه اخراج می‌شود، در جامعه ما نیز اگر فردی قرآن و اسلام را انکار کند، طبیعتاً نظام آموزشی ما باید به این مسائل حساس باشد.
استاد باید پرچمدار ارزش‌های ایرانی اسلامی باشد
رئیس دانشگاه قم با بیان اینکه استاد باید پرچمدار و سردمدار ارزش‌های ایرانی اسلامی باشد، افزود: استاد باید این ارزش‌ها را آموزش داده و به نسل جوان منتقل کند و اگر نقد علمی دارد می‌تواند در کرسی‌های آزاداندیشی این موارد را مطرح کند، اما اگر در ترویج ضدارزش‌ها تلاش کند، صلاحیت او در ارزیابی‌های فرهنگی و آیین‌نامه ارتقا که کشوری و سراسری است، بررسی می‌شود.
وی تصریح کرد: آیین‌نامه ترفیع سالانه است و برای هر دانشگاه به‌صورت جداگانه در هیئت‌امنا بررسی و تصویب و در مرکز هیئت‌امنا وزرات علوم با قوانین سنجیده می‌شود، این آیین‌نامه در راستای آیین‌نامه ارتقاست و باید سعی کند با سنجه‌های آیین‌نامه ارتقا، فعالیت‌های سالانه هیئت علمی را بسنجد.
شریفی گفت: زمانی برای ارزیابی استاد در حوزه پژوهش، تمرکز اصلی بر روی مقاله و تولید علم بود، توجه آیین‌نامه فعلی نیز بیشتر بر روی تولید علم است و کمتر در حوزه فناوری وارد شده، برخی از دانشگاه‌ها در آیین‌نامه ترفیع خود تولید علمی را پذیرش می‌کنند که نشریات بین‌المللی باشد و یا مقالاتی مورد پذیرش است که به زبان انگلیسی بوده و بین‌المللی باشد، اما برخی دانشگاه‌ها این‌گونه نیستند و الزامی به مقالات بین‌المللی ندارند و مقالات علمی پژوهشی مورد تأیید وزارت علوم، بهداشت یا حوزه علمیه را می‌پذیرند که دانشگاه قم از این دست دانشگاه‌هاست.
رئیس دانشگاه قم بیان کرد: دو نکته مهم همواره در توصیه‌های مقام معظم رهبری درخصوص دانشگاه‌ها وجود دارد، یکی از این توصیه‌ها این است که دانشگاه‌های ما باید مرجعیت علمی خود را در سطح دنیا حفظ و ارتقا دهند، در سایه همین تأکیدات بود که کشور ما علی‌رغم همه محدودیت‌ها، دارای رتبه پانزدهم علمی دنیا بوده و سرعت شتاب علمی کشور نیز 11 برابر متوسط جهانی است، این یک لبیک به فرمایشات مقام معظم رهبری از سوی جامعه دانشگاهی است.
تولید مقاله به تنهایی مشکلات کشور را حل نمی‌کند
وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی یک درصد جمعیت جهان و دو درصد تولید علم دنیا را دارد، گفت: برخی افراد نقد می‌کنند که مقالات چاپ شده ما در اختیار بیگانگان قرار می‌گیرد و خودمان محروم می‌مانیم، این در حالی است که 98 درصد علم تولیدی دنیا نیز در اختیار ما قرار می‌گیرد، لذا مقام معظم رهبری تأکید ویژه دارند که جایگاه علمی ما در دنیا نباید تنزل پیدا کند، جایگاه علمی بین‌المللی یعنی تولید مقالات بین‌المللی و راه دیگری غیر از این وجود ندارد.
شریفی ادامه داد: تأکید دیگر مقام معظم رهبری بر حل مسائل کشور توسط دانشگاه‌هاست، با تولید مقاله لزوماً مسائل حل نمی‌شود، اما بدون مقاله و تحقیق نیز حل مسئله معنا ندارد، لذا گاهی تمرکز بر روی حل مسئله است و تبدیل محصول آن به مقاله مهم نیست، گاهی نیز تمرکز بر روی تولید مقاله است و تبدیل به فناوری مهم نیست، اما مقام معظم رهبری بر هر دو موضوع تأکید دارند.
وی تصریح کرد: بنابراین مقالات باید در حوزه توجه به نیازها و تقاضاها کاربردی‌سازی شود، این به آن معنا نیست که برای حل مسئله دست از پژوهش برداریم، بدون پژوهش حل مسئله ممکن نیست، مقام معظم رهبری می‌فرماید که تحقیق‌ها را به حل مسئله منجر کنید، تحقیق باید توسعه‌ای و کاربردی، نیازمحور و تقاضامحور باشد.
تنها مقاله معیار ارتقای هیئت علمی نباشد
رئیس دانشگاه قم با بیان اینکه فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص اینکه تنها مقاله معیار ارتقای هیئت علمی نباشد، کاملاً حکیمانه و درست است، گفت: اینکه معیار ارتقا تنها مقاله باشد، یکی از بدترین و استراتژیک‌ترین اشتباهات در محیط علمی است، زیرا عالمان، محققان و اساتید متفاوتند، برخی بهتر دست به قلم هستند و کتاب می‌نویسند، برخی بهتر مقاله می‌نویسند، برخی نیز جدای از این دو حوزه درصدد عملیاتی کردن یک ایده هستند؛ لذا ما نمی‌توانیم همه اساتید را به یک حوزه سوق دهیم، پس باید زمینه برای هر دو فراهم باشد.
شریفی گفت: در آیین‌نامه ترفیع دانشگاه قم، امسال هر دو موضوع مقاله و فن‌آوری مورد تأکید قرار گرفت و افرادی هم که مقاله ننویسند اما کار عملی و ارتباط با صنعت داشته باشند، مورد حمایت دانشگاه قرار می‌گیرند؛ آیین‌نامه کشوری نیز در حال اصلاح است، اما هنوز ابلاغ نشده است. لذا، زمانی مقام معظم رهبری بر ارتقای رتبه علمی کشور یعنی چاپ مقاله تأکید دارند و در عین حال می‌فرماید شرط ارتقا را مقاله قرار دادن عاقلانه نیست.
وی در پاسخ به اینکه اگر این شرط برداشته شود، جایگاه علمی ما و ارتباط با سایر اساتید کشورها متزلزل نمی‌شود، تصریح کرد: مقام معظم رهبری فرمودند بر عهده نخبگان است که با همکاری مسئولان و جوانان، برای جهش علمی کشور راهکار ارائه کنند تا باعث ارتقای جایگاه علمی کشور و رفع نیازها شود که این منافاتی با موضوع شرط نبودن مقاله برای ارتقا ندارد؛ زیرا عملاً نیز در حال حاضر علی‌رغم آیین‌نامه ارتقای فعلی که در حال بازنگری است و بر روی مقاله تمرکز دارد، بیش از 40 درصد اعضای هیئت علمی در این حوزه فعال نیستند. پس منظور این است که کسی که در حوزه مقاله فعال نیست و در حوزه فن‌آوری فعال است از ارتقا محروم نشود.
ورود به پایگاه‌های بین‌المللی مقاله‌نویسی؛ راه کسب مرجعیت علمی
رئیس دانشگاه قم بیان کرد: مقام معظم رهبری به‌عنوان حکیم‌ترین و دقیق‌ترین انسان، بسیار بر فضای علم دنیا مسلط هستند و در اوایل دهه 80 دستور دادند یک پایگاه علم‌سنجی برای کشور داشته باشیم که در نتیجه در شیراز، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(isc) تأسیس شد که در حال حاضر سومین پایگاه بزرگ استنادی دنیاست و نزدیک به 86 کشور دنیا، مجلات خود را با این پایگاه می‌سنجند که البته باید تقویت شود.
وی گفت: همچنین مقام معظم رهبری روی مرجعیت زبان فارسی در سطح بین‌الملل و تبدیل شدن زبان فارسی به زبان علم دنیا تأکید دارند که فعلاً تنها راه آن تولید مجله و علم است. در حال حاضر از 148 مجله ثبت شده ایران، تنها 12 مجله به زبان فارسی در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس نمایه شده است که از این تعداد، 47 مورد مربوط به دو سال اخیر است و مجله تحقیقات فلسفه کلامی دانشگاه قم یکی از این 12 مجله فارسی است.
شریفی در پایان بیان کرد: بنابراین راه کسب مرجعیت علمی، ورود به پایگاه‌های بین‌المللی در دنیا و ارائه مقالات با استانداردهای خود است، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز برای ارائه مقاله فارسی حمایت‌ها و مشوق‌های خوبی را درنظر گرفته است.
به شخصیت جامع‌الاطراف هیئت علمی توجه شود
جلال رضایی‌نور، رئیس دانشگاه صنعتی قم نیز در این رابطه بیان کرد: در حال حاضر دو درصد از تولیدات علمی دنیا مربوط به ایران است، این در حالی است که بالغ بر 150 کشور در دنیا وجود دارد و این یعنی ما سهم بیشتری را به نسبت جمعیتی خود در حوزه علمی بر عهده داریم. لذا، مرزهای کشور ایران محدود به مرزهای جغرافیایی نیست و ما فراتر از مرزها و جمعیت، تولیدات دانشگاهی و ارزش افزوده علمی در دنیا داریم.
وی افزود: نتیجه این میزان تولید علم، حکمرانی علمی جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و دنیاست که بخشی از این حکمرانی و شاخص بودن در حوزه علم و فناوری، ناشی از مقالات علمی است.
رئیس دانشگاه صنعتی قم با بیان اینکه فرمایشات مقام معظم رهبری ناظر به این مطالب است که همه فضای رشد و ارتقای هیئت علمی صرفاً از طریق مقاله نباشد، اظهار کرد: بنابراین باید در کنار مقالات، طرح‌های کاربردی و پژوهشی، کتاب و آثار فاخر علمی چاپی مانند یادداشت و گزارش، شاگردپروری و فضای معلمی نیز درنظر گرفته شود تا یک استاد و عضو هیئت علمی شخصیت جامع‌الاطرافی پیدا کند.
رضایی‌نور گفت: در نسخه جدید آیین‌نامه ارتقای هیئت علمی نیز این سخنان مقام معظم رهبری پیش‌بینی شده و این آیین‌نامه در دست بررسی، تبادل‌نظر و نهایی‌سازی است، در آیین‌نامه جدید جنبه توجه به مقاله کمرنگ شده و بحث راه‌اندازی شرکت‌ها و فعالیت‌های دانش‌بنیان، ارتباط با صنعت، سایر فعالیت‌های علمی مانند انجام طرح‌های پژوهشی کاربردی، شاگردپروری و چاپ کتاب پررنگ شده که بحث ارتقای هیئت علمی از طریق مقاله را تعدیل می‌کند.
وی با تأکید بر زحمات و سختی‌های فراوانی که در طول زمان برای رسیدن به این جایگاه علمی در دنیا و سهم دو درصدی تولیدات علمی اتفاق افتاده است، افزود: ما در حال حاضر به‌دنبال این هستیم که در افق 1404 در سطح منطقه به رتبه اول برسیم، لذا این مسئله نیاز به تلاش بیشتر دارد که این تلاش بیشتر را می‌توانیم در حوزه‌های دیگر مانند چاپ مستندات در قالب مقاله و تربیت شاگردان و پژوهشگران برجسته دنبال کنیم.
فرمایش رهبری درخصوص نحوه جذب هیئت علمی بسیار هوشمندانه بود
محمدرضا فلاح، رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی استان قم و دانشیار گروه مدیریت دانشگاه حضرت معصومه(س) نیز در این خصوص بیان کرد: بنده به‌عنوان عضو هیئت علمی دانشگاه معتقد هستم که فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص توجه به شاخص‌های متعدد ارتقای هیئت علمی و صرفاً ملاک نبودن ثبت مقاله، بسیار دقیق و هوشمندانه و کاملاً عملیاتی است.
وی افزود: این به این معناست که باید توجه به مقالات، پژوهش‌ها و کارآفرینی به‌صورت توأمان وجود داشته باشد و هیئت علمی که مقاله‌محور بوده و به حوزه تولید علم علاقه‌مند است، از این طریق پیشرفت کند و فعالیت اساتیدی که به دانشجویان در راه‌اندازی کسب و کار کمک کرده و آنها را با حوزه‌های مختلف مشاغل آشنا کرده و توانمند می‌کنند نیز باید در این منظر مورد توجه قرار بگیرند.
رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی استان قم ادامه داد: راهکار این مسئله این است که علاوه بر نگارش مقاله، مراکز علمی در ارتقای هیئت علمی، فعالیت‌های کارآفرینی اساتید و دانشجویان آن استاد، میزان ایجاد اشتغال و فعالیت در حوزه استارتاپی و شرکت‌های دانش‌بنیان و نیز فعالیت‌های توانمندسازی استاد را نیز مدنظر قرار دهند.
وی در پایان تأکید کرد: با توجه به اینکه برخی از اعضای هیئت علمی، صرفاً مقاله‌محور هستند، باید با ایجاد اندیشکده‌های راهبردی، علوم تولید شده در اختیار اساتیدی که در حوزه کسب و کار فعال هستند قرار گرفته و با هم‌افزایی بین آنها، الزامات توسعه فراگیر علمی و کاربردی فراهم شود.
با نظام فعلی همه فضیلت‌های اساتید دیده نمی‌شود
در ادامه حمید زارع، رئیس دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایکنا از قم از بیان دغدغه‌آمیز مقام معظم رهبری نسبت به نظام رتبه‌بندی و ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها به‌عنوان طلیعه نویدبخش تغییرات مثبت در زندگی شغلی استادان یاد کرد و گفت: موفقیت علمی یک استاد را باید همه‌جانبه در نظر گرفت، متأسفانه نظام ارتقای فعلی فقط به کمیت کار پژوهشی توجه می‌کند، در حالی که ممکن است استادی در امر آموزش و یا شاگردپروی شایستگی‌های زیادی داشته و یا از نظر اخلاقی و فرهنگی الگوی اثرگذاری برای دانشجویان باشد.
زارع تصریح کرد: با این نظام فعلی همه فضیلت‌های اساتید دیده نمی‌شود و به نظر بنده باید به سرعت تغییراتی را در آیین‌نامه‌های فعلی ایجاد کرد تا ارتقای اعضای هیئت علمی براساس شاخص‌هایی جامع و همه‌جانبه صورت پذیرد.
گزارش از مهنوش بهروز
انتهای پیام
