بررسی سلامت معنوی از منظر اسلام در دوفصلنامه «مطالعات معنوی»

در چکیده مقاله «انواع دینداری: ویژگی‌ها، آسیب‌ها و اقتضائات» می‌خوانیم: «این نوشتار بر آن است تا نشان دهد دینداری تنوعی دارد که از انحای نیاز به دین منشا گرفته است و بنابراین، همه این گونه‌های دینداری در چارچوب و تحت تعریف کلی «دیندار بودن» می‌گنجند و چنین نیست که دینداری فقط یک گونه را دربرگیرد و دیگر شکل‌های مختلف دینداری، از مفهوم دینداری راست‌کیشانه بیرون بمانند. از رهگذر این حقیقت، ما به ویژگی‌های گونه‌های مختلف دینداری نیز می‌پردازیم تا بهتر بتوانیم واقعیت بیرونی آن‌ها را درنظر آوریم. همین تاملات، کاستی‌ها و آسیب‌های هریک از این گونه‌های دینداری و نیز اقتضائات و ضرورت‌هایی را در تعامل میان دینداران آشکار خواهد ساخت. حداقل فایده مورد انتظار از توجه به تنوع دینداری این است که درک ما را از دیگر دینداران بهبود بخشد و تعامل ما را با آنان عالمانه‌تر و واقع‌بینانه‌تر کند. این مقاله همچنین برای اول بار پیشنهادی تازه در برشماری «ابعاد دین» نیز عرضه می‌کند.»

در طلیعه مقاله «معنویت در اسلام در مقایسه با دیدگاه روانشناسی معاصر» آمده است: «معنویت از مفاهیمی است که ادیان و دانشمندان و از جمله روانشناسان از آن استفاده می‌کنند؛ و آن را در برابر امور مادی، مترادف با دین و به مفهوم ارزش‌های دینی و اخلاق به کار می‌برند. همچنین این مفهوم به اشخاص، افعال آن‌ها و گاه به شکل مجازی به مکان و اشیاء نیز نسبت داده می‌شود. هدف این پژوهش بررسی معنویت در اسلام در مقایسه با دیدگاه روانشناسی معاصر است. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی با رویکرد مقایسه‌ای است که بر روی مطالب گردآوری شده از منابع کتابخانه‌ای روانشناسی و اندیشه‌های متفکران اسلام و برخی از آیات و روایات، انجام شده است. از یافته‌های پژوهش آن است که جایگاه معنویت در روانشناسی معاصر با تعابیری چون: بعد برتر و سازمان‌یافتگی همه ابعاد آدمی تحت اشراف آن بعد، هدف متعالی وکمالی، معیار ارزشمندی زندگی، ارتباط با خداوند و امور مقدس، رفتار اخلاقی، به ویژه تعهد محبتی نسبت به دیگر انسان‌ها، تبیین شده است و با کاربرد آن در میان دانشمندان اسلامی در این جهت مشترک است که این مفهوم در برابر مادیت مورد استفاده قرار می‌گیرد و بار ارزشی دارد. همچنین از نتایج تحقیق این است که در دیدگاه اسلامی منشا معنویت، طبیعت و فطرت آدمی است و در هماهنگ‌سازی مجموعه توانمندی‌های فطری، نقش اساسی دارد. همچنین زندگی دنیوی محدود به زمان و عمر بشر را، با زندگی جاوید و همیشگی‌اش یعنی آخرت پیوند می‌زند و پایه اساسی سعادت حقیقی انسان محسوب می‌گردد.»

در آغاز مقاله «بررسی مفهوم معنویت با تاکید بر بازشناسی معنویت قدسی» می‌خوانیم: «معنویت مفهومی است که در چند دهه اخیر مورد توجه اندیشمندان در تخصص‌های مختلف قرار گرفته است. دانشمندان برای یافتن تعریفی دقیق به بازشناسی گستره این مفهوم پرداخته‌اند. نتیجه این اقدام گسترده در مواردی به دست دادن این نکته است که این مفهوم از جمله مفاهیم سهل و ممتنع است ولی با این وجود بسیاری نیز به ارائه تعریف این مفهوم اقدام کرده‌اند. این اقدام منجر به بیان قیود متفاوت و تعاریف مختلف شده است به گونه‌ای که واقعیت آن را دچار ابهام کرده است. در این میان مفهوم معنویت قدسی که ناظر به جنبه‌ای خاص از معنویت است و قابلیت وحدت‌بخشی به دیدگاه‌ها را دارد مورد غفلت قرار گرفته است. مقاله حاضر ضمن بررسی تعاریف موجود معنویت به بیان چالش‌های آن تعاریف نیز پرداخته است و در ادامه به بیان تعریفی از معنویت با قید قدسی اقدام کرده است. این تعریف با توجه به داده‌های وحی الهی در قالب بیان قرآنی است که می‌تواند بازتاب دهنده مناسبی از مفهوم معنویت قدسی باشد.»

در چکید مقاله «سلامت معنوی از منظر اسلام» اثر حمیدرضا مظاهری سیف می‌خوانیم: «یکی از قلمرو‌هایی که معنویت‌های نوظهور به آن روی آورده‌اند، قلمرو سلامت معنوی است. زیرا موضوع درمان و سلامتی برای مردم اهمیت دارد و از این طریق می‌توانند مخاطبان زیادی را جذب کنند. مساله اصلی این است که مهم‌ترین جریان‌های معنوی نوظهور در عرصه سلامت و درمانگری کدام‌اند و چه انتقاداتی متوجه آنهاست؟ روش تحقیق تحلیل گفتمان بوده است و با جستجوی موضوعات مربوط به سلامتی و درمان در بین جریان‌های مختلف عرفان‌های نوظهور داده‌های مختلفی گردآوری شد و در بین این موارد دو جریان که بیش از سایر موارد مورد استفاده بودند شناسایی شد. سپس با استفاده از پارادایم انتقادی برمبنای واقع‌گرایی معنوی و واقع‌گرایی اجتماعی درمان‌گری در یوگا و تفکرنو مورد نقد قرار گرفت. دو جریان تفکر نو و یوگا بیشترین مورد استفاده را در موضوعات درمانی دارند و سایر جریان‌های عرفانی نوظهور که نسبت به یوگا و تفکر نو تاخر زمانی دارند، موضوعات درمانی را از این دو جریان اقتباس کرده‌اند. تفکر نو زمینه‌ساز شکل‌گیری انواع درمان‌های ذهنی و یوگا بستر پیدایش انواعی از انرژی درمانی بوده است. هستی‌شناسی معنویت‌های نوظهور ذهن‌گراست و نسبت به خداوند تنزل‌گرا و نسبت به بینش‌های و روش‌های معنوی ابزار گرا و نسبت به سلامت معنوی هدف‌گرا هستند و به این ترتیب لائیسم مخفی را بسط می‌دهند.»

 

انتهای پیام