نظریه راهگشای ابن‌رشد در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن/ خاطره‌ای از دیدار روح‌شناس فرانسوی با آیت‌الله حسن‌زاده
گروه اندیشه ــ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر ضرورت کاربردی‌سازی پژوهش‌های قرآنی، تصریح کرد: افرادی که می‌خواهند در این زمینه فعالیت کنند هم باید با علوم قرآنی آشنا باشند و هم بر دانش‌های غربی وقوف داشته باشند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیداسحاق حسینیکوهساری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا؛ به بیان دیدگاه خود درباره مسئله کاربردی‌سازی پژوهش‌های قرآن پرداخت و اظهار کرد: معتقدم نسبت معارف قرآن کریم با دستاورد‌های تمدن غرب نسبت مواد خام است؛ یعنی مواد خامی در اختیار داریم که اگر همین مواد به دست غربی‌ها بیفتد، آن را فرآوری می‌کنند. چه بسا اگر پس از پردازش غرب، همین مباحث مجدداً به کشور بازگردد با اشتیاق از آن‌ها استقبال شود. در حال حاضر نگاه کلی به مسئله پژوهش‌های قرآن این است که این پژوهش‌ها کاربردی باشد.
فلسفه‌های مضاف از منظر قرآن
وی در ادامه به تبیین معنای کاربردی‌سازی پژوهش‌های قرآنی افزود و گفت: قرآن نسخه شفابخش برای بشریت است. قرآن کتاب مقدسی است که حداقل بیش از ۵۰۰ میلیون نفر معتقد به معنای واقعی کلمه دارد و در زمان حاضر لازم است مباحث این کتاب کاربردی شود؛ یعنی مسائلی که در دنیا مطرح است از جمله مسائل مربوط به علوم تربیتی، روان‌شناسی و فلسفه‌های مضاف مانند فلسفه حقوق و فلسفه اقتصاد که در غرب درباره آن‌ها کار شده است، از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار بگیرند.
تجدیدنظر پست‌مدرنیسم در زمینه خدا و معاد
کوهساری ادامه داد: همان طور که می‌دانید علوم انسانی بعد از دوره رنسانس در غرب سکولار شد؛ با وجود این اکنون در خود غرب جریان «پراگماتیسم» حاکم است. در این جریان روانشناسان پراگماتیست به وجود آمده‌اند که می‌گویند کاری نداریم خدایی وجود دارد یا ندارد، معاد حق است یا حق نیست، ولی پژوهش‌ها نشان می‌دهد کسانی که معتقد به خدا و معاد هستند دچار پوچ‌گرایی و نهیلیسم نمی‌شوند. خودشان به این نتیجه رسیده‌اند کسانی که مبتلا به بیماری‌ها صعب‌العلاج هستند اگر به این دو مقوله، یعنی خدا و معاد، اعتقاد داشته باشند می‌توان به آن‌ها امید به زندگی داد و آن‌ها را مداوا کرد. اکنون جریان پست‌مدرنیسم به این نتیجه رسیده که در نگرش خود درباره خدا و معاد تجدیدنظر کنند.
خاطره آیت‌الله حسن‌زاده آملی
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: استاد ما، آیت‌الله حسن‌زاده آملی، می‌فرمود که در فرانسه ۱۸ آکادمی احضار ارواح وجود دارد. یک بار نماینده فرهنگی فرانسه از من وقت گرفت و بزرگترین روح‌شناسان خود را اینجا می‌آورند تا برای ایشان مباحثی را مطرح کنم. ایشان می‌فرمود که می‌دانم این‌ها چه استفاده‌ای از اطلاعات من در این زمینه کردند. ایشان ابراز تأسف کرد که این افراد از اروپا به ایران می‌آیند تا درباره این مسائل تحقیق کنند و از دانش ما بهره ببرند، اما در دانشگاه‌های ما به این موضوعات پرداخته نمی‌شود.
نظریه ابن‌رشد
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه اظهار کرد: باید افرادی به کاربردی‌سازی پژوهش‌ها قرآنی اقدام کنند که اولاً به مبانی قرآن و روایات آشنا باشند. ابن‌رشد نظریه‌ای ارائه داده است که امروز نیز کاربردی است. او گفته که در بحث رابطه دین و فلسفه یا دین و توسعه ما ابتدا باید ببینیم منظور از دین چیست، آنگاه ببینیم مقصود از فلسفه چیست. از نظر ابن‌رشد، قرآن کریم یک مجموعه آیات محکم و یک سلسله آیات متشابه دارد. تا آیات متشابه را به آیات محکم باز نگردانیم به دین دست پیدا نمی‌کنیم. عین این مطلب در فلسفه صادق است. در فلسفه مجموعه‌ای از مطالب برهانی و یک سلسله از مطالب شبه‌برهان مثل جدل و شعر وجود دارد. کسی که می‌خواهد درباره رابطه دین و فلسفه تحقیق کند باید در ابتدا محکمات و متشابهات دین را بداند، ثانیاً محکمات و متشابهات فلسفه را بداند.
وی با بیان اینکه مرحوم شهید صدر این نظریه را تکمیل کرده است، تصریح کرد: از نگاه شهید صدر قرآن، کتاب هدایت است؛ یعنی نه کتاب فلسفه است و نه کتاب جامعه‌شناسی یا اقتصاد. اکنون سؤال این است که وقتی می‌گوییم قرآن کتاب جامعه‌شناسی نیست آیا مسائل جامعه‌شناسی هم ندارد؟ اینکه می‌گوییم قرآن کتاب اقتصاد نیست آیا مسائل اقتصادی هم ندارد؟ ایشان می‌فرماید که آنچه در قرآن آمده به عنوان فلسفه جامعه‌شناسی، فلسفه تاریخ و فلسفه اقتصاد شناخته می‌شود.
فلسفه تاریخ در قرآن
وی افزود: قرآن کتاب هدایت است، اما گاهی ذیل یک آیه می‌فرماید: «إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُوا قَرْیَةً أَفْسَدُوهَا وَ جَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً وَ کَذَلِکَ یَفْعَلُونَ؛ پادشاهان چون به شهرى درآیند آن را تباه و عزیزانش را خوار مىگردانند و این‌گونه مى‌کنند» (نمل/۳۴). این آیه ناظر به فلسفه تاریخ است. از آیات مربوط به طالوت و جالوت بنده 24 مؤلفه فلسفه تاریخ استخراج کردم. این آیات ظاهراً قصه است، اما در واقع فلسفه تاریخ است. شهید صدر در ادامه بحث خود می‌گوید که دلیل اینکه می‌گوییم قرآن کتاب اقتصاد نیست، بلکه مسائل اقتصادی را بیان کرده، این است که در کل قرآن یک اصطلاح اقتصادی یا فلسفی پیدا نمی‌شود. مسائل فلسفی در قرآن به زبان خود قرآن بیان شده است.
بایسته‌های کاربردی‌سازی پژوهش‌های قرآنی
وی یادآور شد: به نظرم کسانی که می‌خواهند در زمینه کاربردی‌سازی پژوهش‌های قرآنی فعالیت کنند؛ اولاً باید به مسائل مربوط به علوم غربی واقف باشند؛ مثلاً حداقل فرق نظریه و تئوری را بدانند. از طرف دیگر با محکمات، متشابهات قرآن و روایات آشنا باشند. به نظرم شایسته است یک استاد دانشگاه به معنای حقیقی کلمه و یک استاد حوزه علمیه با هم بنشینند و درباره موضوعات بحث کنند. ارسطو می‌گفت که یا باید حاکمان فیلسوف باشند یا فیلسوفان حاکم باشند. یا باید یک روحانی برود روان‌شناسی بخواند یا اگر یک روان‌شناس می‌خواهد در زمینه قرآن کار پژوهشی انجام دهد باید به علوم حوزوی آشنای داشته باشد. علامه جعفری یا شهید مطهری این‌گونه بودند که به هر دو دانش آشنا بودند.
مطالعات نسخه‌ای برای آسیب‌های اجتماعی
کوهساری در پایان گفت: جامعه به پژوهش‌های کاربردی قرآنی نیاز دارد. اگر افرادی در موضوعات مورد نیاز جامعه مانند خانواده و طلاق کار پژوهشی انجام دهند و در این راستا هم از دانش روان‌شناسی و هم آموزه‌های قرآن و روایات بهره ببرند، خروجی کار آن‌ها به منزله نسخه‌ای برای آسیب‌های اجتماعی به کار می‌آید. متأسفانه برخی افراد، فعالیت‌هایی که در این زمینه انجام شده است را انکار می‌کنند. این بی‌انصافی است؛ چراکه کار‌های پژوهشی زیادی در این عرصه انجام شده است. با وجود این گاه مشاهده می‌شود که برخی افراد به طرح مباحثی از قرآن می‌پردازند که هیچ مشکلی از مسلمانان را حل نمی‌کند.
انتهای پیام
