مرتلان ایرانی در قید مقام‌های موسیقی عربی نباشند

مسعود نیکدستی، قاری بین‌المللی کشورمان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به اقسام مختلف تلاوت قرآن بیان کرد: نحوه تلاوت قرآن را می‌توان در پنج نوع دسته‌بندی کرد، یک روش برای تلاوت همان روش ساده‌ است که در آن به صوت و لحن و ... پرداخته نمی‌شود، نوع دیگری از تلاوت با نام تحقیق معروف است که عبارت از قرائت قرآن مصطلحی است که بین مردم شهرت دارد، شیوه سوم تا پنجم نیز به ترتیب ترتیل، تدویر و تحدیر نام دارد.
وی در ادامه افزود: در این بین تحدیر پرسرعت‌ترین نوع تلاوت است که ریشه این کلمه نیز «ح-د-ر» است و در لغت به معنای قرار گرفتن در سرآشیبی است و در اصطلاح نیز به معنای سریع‌ خواندن است، البته قواعدی که باید در تلاوت قرآن رعایت شود در این شیوه تخفیف پیدا می‌کند.
نیکدستی تصریح کرد: اما تحقیق در لغت به معنای مبالغه در کار و انجام دادن کاری بدون کم و زیاد است و در تلاوت قرآن نیز به معنای به جا آوردن حق مطلب هر حرفی از جهات صفات، مخارج حروف و رعایت وقف و ابتدا و ...، اما شیوه‌ای که بین این دو روش وجود دارد در واقع همان تدویر است به این معنا که قاری به زیبایی و با سرعت متوسط قرآن را تلاوت می‌کند که می‌توان از این شیوه به عنوان ترتیل یاد کرد.
قاری بین‌المللی کشورمان در ادامه بیان کرد: ترتیل نیز واژه‌ای است که ریشه آن «ر-ت-ل» و به معنای  نظم و ترتیب و هماهنگی است، در تلاوت قرآن نیز به معنای تأنی و به جا آوردن حق حروف بدون عجله و با سرعت خوب است، اما ترتیل مصطلح همینی است که بین مردم مطرح شده است، البته با این تعریف، ترتیل می‌تواند معنای جامع‌تری هم داشته باشد و شامل همه انواع خواندن بشود.
مؤلفه‌های هشت‌گانه ترتیل استاندارد
قاری بین‌المللی کشورمان ضمن برشمردن مؤلفه‌های هشت‌گانه یک ترتیل استاندارد گفت: اولین مؤلفه این است که قرآن، منظم و پشت سر هم خوانده شود، نه این که یک کلمه خوانده شود و بعد از آن شاهد مکث طولانی باشیم، ضمن اینکه سرعت نیز نباید زیاد باشد، دومین فاکتور با تأنی و شمرده خواندن است.
وی در ادامه افزود: توجه به قواعد تجویدی و صحیح خواندن نیز مؤلفه‌های سوم و چهارم هستند، فاکتور پنجم در یک ترتیل استاندارد نیز توجه به وقف و ابتدا است، در یک روایت معروفی که منتسب به امام علی(ع) است، ایشان می‌فرمایند: «الترتیل حفظ الوقوف و اداء الحروف»، البته انتساب آن به حضرت محل تردید است اما جمله درستی است و بیان از اهمیت توجه به وقف و ابتدا دارد.
قاری بین‌المللی قرآن بیان کرد: تدبر و تأنی نیز ششمین ویژگی یک ترتیل استاندارد است که در تلاوت به شیوه تحدیر این امر میسر نیست، هفتمین فاکتور، استفاده از صدای زیبا و به تبع آن الحان شنیدنی است و بالاخره مؤلفه هشتم و پایانی نیز رعایت خشوع و حزن قلبی است که باید در یک ترتیل استاندارد، بدان توجه شود.
تفاوت به کارگیری از نغمات در ترتیل و تحقیق
نیکدستی اظهار کرد: البته در تلاوت به سبک ترتیل به نسبت تلاوت تحقیق باید نسبت به استفاده از نغمات و نحوه به کارگیری آنها تفاوت‌هایی وجود داشته باشد چنان که قالب سرعت نیز در این شیوه از خواندن متفاوت است، همچنین آنچنان که در تلاوت تحقیق حد مطلب ادا می‌شود در ترتیل اصطلاحی این اتفاق نمی‌افتد، همچنین باید توجه داشت که در ترتیل استفاده از پرده‌های صوتی نیز باید کنترل شده باشد و مرسوم نیست که از درجه دوم صوت و پرده‌های بالا استفاده کرد مگر اینکه برای تأکید لفظی یا معنوی باشد، در نتیجه نباید قالب تلاوت‌ها با یکدیگر «قاطی شوند».
قاری بین‌المللی قرآن با اشاره به قاریان مصری بیان کرد: چون آنها در سال‌های گذشته سرآمد بوده‌اند و از آنها در تلاوت قرآن سرمشق گرفته‌ایم، لذا این تقدم زمانی که آنها دارند موجب شده تا به عنوان مرجع مطرح باشند، اما علت اینکه آنها معروف شده‌اند این بود که سیستم ضبط صوت در زمان آنها موجود بود، شاید قبل از آنها نیز قاریان مطرحی وجود داشتند، اما سیستمی وجود نداشته تا هنر آنها را منتقل کند.
صاحب سبک شدن در پرتو استفاده از نغمات ایرانی
وی در ادامه افزود: با همه این اوصاف باید توجه داشت که راه برای ما بسته نیست و ما به عنوان ایرانی شیعه می‌توانیم با رویکرد استفاده از نغمات ایرانی در قالب مرسوم ترتیل یک سبک جدید به وجود آوریم و احساس من این است که تا چند سال آینده سبک‌هایی ایرانی ترتیل نیز به وجود آیند، همچنین راه صاحب سبک شدن نیز این است که به مسأله مربوطه علم داشته باشیم، به این معنا که روی نغمات فارسی و عربی و درجات آن تسلط داشته باشیم.
نیکدستی گفت: البته اینکه الزامی وجود داشته باشد که حتما باید از الحان عربی در ترتیل استفاده کرد، مطرح نیست، استفاده از صدای زیبا مطرح است، باید توجه داشت که الحان مورد نظر همان‌هایی است که در زمان پیامبر(ص) مرسوم بوده که فرمودند قرآن را با الحان و اصوات عربی تلاوت کنید، همانطور که منظور از الحان عربی رجزخوانی و مواردی که در کلیساها مطرح بود نیست این مقامات و دستگاه‌های موسیقی که قاریان مصری از آن استفاده کرده‌اند نیز نخواهد بود.
الزامی برای استفاده از دستگاه‌های موسیقی عربی در ترتیل نیست
وی در ادامه افزود: این دستگاه‌های موسیقی در چند سال اخیر به وجود آمده است و هیچ الزامی وجود ندارد که یک مرتل ایرانی خیلی در قید و بند مقامات موسیقی عربی باشد. حتی گاهی اوقات اگر تلاوت قرآن به صورت «دکلمه» باشد چه بسا با توجه به فضای آن جلسه بتواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد
ترتیل‌های موسوم به خلیجی و ارائه نکاتی پیرامون آنها نیز بخش دیگری از مصاحبه نیکدستی با خبرنگار ایکنا بود، این قاری بین‌المللی در این زمینه اظهار داشت: آهنگ‌هایی که در ترتیل‌های خلیجی می‌شنویم در واقع خاستگاه آنها موسیقی همان کشورها است که در ترتیلشان نیز این موارد را رواج می‌دهند البته از این جهت که آنها با کیفیت خوب ترتیل‌ها را ارائه می‌دهند و صدای خوبی هم دارند موجب شده تا در مردم نفوذ کند.
وی در پاسخ به منتقدان ترتیل‌های خلیجی گفت: هنر چند فاکتور دارد، یکی از مهم‌ترین فاکتورهای آن که موجب پرورش هنر هم می‌شود، مخاطب است که آن را بپسندد، وقتی مخاطب آن را پسندید حالا هر چقدر که شما بگویید مخرب است، نمی‌توانید جلوی انتشار آن را بگیرید.
قاری بین‌المللی قرآن گفت: باید یک اثر خوب و فاخر ارائه شود و مردم بگویید که این خوب است و همین را گوش کنید و این اثر که خوب نیست دیگر وارد نشود، دوستان متصدی باید به فکر به وجود آوردن سبکی باشند که البته ممکن است خروجی آن هم چند سال آینده باشند. در حال حاضر اقبال عمومی به ترتیل بسیار زیاد شده و جا دارد که به صورت تخصصی روی آن کار شود.
ترتیل‌های خلیجی الزاما بد نیستند
نیکدستی بیان کرد: ترتیل‌های خلیجی الزاما بد نیستند، اما باید توجه داشت که از هر چیزی که می‌خواهیم استفاده کنیم باید نکات مثبت آن را بگیریم و نکات منفی‌اش را رها کنیم، ترتیل‌های خلیجی نیز همین‌گونه هستند، می‌توانیم الحان خوب و قابل استفاده آنها را بگیریم، همچنین در روایت داریم که پیامبر(ص) فرمود: علم را بیاموزید حتی اگر چین باشد، این روایت نیز بیانگر آن است که علم را می‌توان از همه جای دنیا کسب کرد.
قاری بین‌المللی قرآن در انتهای این مصاحبه به نقش رسانه در رساندن ترتیل به نقطه ایده‌آل و سبک نو اشاره کرد و گفت: در حال حاضر استقبال مردم از ترتیل بسیار زیاد است و از تمامی استان‌ها نیز در ایام ماه مبارک رمضان، پخش زنده ترتیل را داریم، باید یک گروه تشکیل شود که مرتلان خوش‌خوان را انتخاب کنند و به آنها در صدا و سیما بیشتر بها داده شود.
نیکدستی بیان کرد: اینکه یک قاری به مقام بین‌المللی دست پیدا کرده دلیل نمی‌‌شود که بتواند ترتیل زیبایی هم ارائه کند، البته در مصری‌های نیز نمونه‌هایی از دست وجود دارد، مثلا شحات انور تلاوت‌های بسیار خوبی داشت اما ترتیل ایشان یک ترتیل ساده و با جذابیت پایین است، این موارد حکایت از آن دارد که ترتیل مسأله جدایی نسبت به تحقیق شمرده می‌شود و نکته پایانی این که احساس بنده این است که تا حدود 5 تا 10 سال آینده می‌توانیم در ترتیل‌خوانی صاحب سبک شویم و این ترتیل را به کشورهای دیگر صادر کنیم، مانند مداحی ما که برخی از کشورهای منطقه از ما الگو برداری می‌کنند.